«خودکشی سرباز وظیفه هنگام پست نگهبانی»، «خودکشی سرباز بعد از شلیک به مأمور انتظامی»، «یک سرباز پنج هم رزم خود را کشت»، «سرباز وظیفه دو نفر را کشت؛ خودش هم کشته شد» و ...؛ این جملات، تیتر فقط شماری از خبر‌های ناگواری است که امسال از گوشه و کنار کشور از درون پادگان‌های نیرو‌های مسلح منتشر شده است؛ از میان آن ها، تیتر نخست هم داغ داغ است و حکایت از فاجعه‌ای دارد که همین چند روز پیش در شهرستان بم رخ داد.
چنین خبر‌های هولناکی اگرچه چندان تازه نیستند و در سال‌های پیش هم هر از گاهی مشابه آن‌ها منتشر شده است، زنگ خطر سلامت روان سربازان را به صدا درآورده اند و بیش از پیش نشانگر اهمیت و ضرورت غربالگری آن‌ها قبل از ورود به دوران خدمت وظیفه هستند.
سبک‌های تربیتی نادرست خانواده ها، درگیر بودن با مسائل عاطفی، ساختار‌های فروپاشیده ذهنی، وضعیت نابسامان اقتصادی و...، همه و همه از عواملی هستند که می‌توانند سربازی را که در هجده سالگی خدمتش را شروع می‌کند، به نقطه پایانی تلخ و غم انگیز برسانند؛ پایانی که البته در برخی موارد فقط برای خود آن سرباز متصور نیست و هر از گاهی انتشار خبر‌های دیگرکشی، از اقدام برخی سربازان به قتل هم خدمتی‌ها و مافوق‌های نظامی خود هم حکایت دارد.
در همین زمینه نتایج یک مطالعه که در مجله «طب نظامی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا... (عج) منتشر شده است، نشان می‌دهد که شاهد افزایش روزافزون اختلالات روانی در قشر جوان و به خصوص سربازان وظیفه هستیم. وضعیت سلامت روانی سربازان ایرانی به دو دسته عوامل کلی برون سازمانی (محیط خانوادگی، عوامل اقتصادی، فرهنگی و روانی) و درون سازمانی (امکانات موجود، برخورد فرماندهان، نوع وظیفه محول شده و نحوه آموزش) وابسته است؛ همچنین با داده‌های حاصل از مطالعات انجام گرفته، میزان آگاهی از وضعیت کنونی روان سربازان و عوامل مؤثر بر آن‌ها افزایش یافته و نگرانی مسئولان بیش از پیش آشکار می‌شود و آن‌ها می‌توانند درصدد راه حل‌های لازم برای حل مشکلات باشند.
همچنین واحد‌های مشاوره در یگان‌های نظامی می‌توانند از دیگر آسیب‌های اجتماعی احتمالی پیشگیری کنند و سلامت روانی افراد را ارتقا دهند. در این زمینه سنجش ویژگی‌های شخصیتی سربازان در بدو ورود به مراکز نظامی و برگزاری کارگاه‌های مقابله‌ای می‌تواند حتی الامکان از بروز آسیب‌های احتمالی پیشگیری کند.
با توجه به ویژگی‌های فردی سربازان، نخستین اقدام فوری در این زمینه می‌تواند غربالگری دقیق و درست آن‌ها توسط روان شناسانی زبده و ماهر (پیش از آغاز دوره خدمت سربازی) باشد؛ این اقدام اگرچه اکنون تا حدودی انجام می‌شود، اما انتشار اخبار تلخی مشابه آنچه در ابتدای این نوشتار مرور کردیم، حکایت از آن دارد که این غربالگری ها باید دستخوش تغییراتی هدفمند شود تا دیگر جامعه و هیچ خانواده‌ای این چنین زخم نخورد.
از دیگر کار‌هایی که می‌توان برای پیشگیری از چنین اقداماتی از سوی سربازان انجام داد، ارائه آموزش به افرادی است که با این سربازان سر و کار دارند؛ تقویت راه‌های ارتباطی با سربازان، برخورد با آن‌ها با چاشنی احترام، جلوگیری از تحقیر آن‌ها و ... از مواردی است که لازم است به آن‌ها توجه ویژه شود.
نکته آخر اینکه برخی روان شناسان اکنون هجده سالگی را پایان دوره نوجوانی نمی‌دانند و معتقدند این سن به حدود بیست وسه سالگی افزایش یافته است. نتیجه اش می‌شود اینکه فردی که قرار است در هجده سالگی به خدمت وظیفه اعزام شود، هنوز به ثبات هویتی نرسیده است و شاید آماده ورود به این برهه از زندگی خود نباشد. در این زمینه نیز بهتر است تصمیم سازان درباره سن آغاز دوره خدمت سربازی تجدید نظر کنند.