آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ همه ما عادت داریم دستاورد‌هایمان اعم از مادی و غیرمادی را حفظ کنیم. هرچه این دستاورد‌ها بارزش‌تر باشد، تمایل ما برای حفظ آن بیشتر است. حال که نزدیک به سی روز در ماه مبارک رمضان روزه گرفته‌ایم و با روزه، تلاوت قرآن، دعا و مناجات و دیگر عبادات، سرمایه معنوی مناسبی به‌دست آورده‌ایم، خوب است راه حفظ و افزایش آن را هم بدانیم؛ چون گاهی نگهداری از آنچه کسب کرده‌ایم، سخت‌تر از به‌دست آوردنش است. این امر مسئله‌ای است که در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابراهیم بهاری، کارشناس مذهبی رسانه ملی، بررسی کرده‌ایم.
مرحوم «علامه‌مجلسى» در فصل آخر از اعمال ماه رمضان در کتاب «زادالمعاد»، نماز شب‌هاى دهه آخر ماه رمضان را بیان مى‌کند. بر زیارت امام‌حسین (ع) نیز در شب‌هاى دهه آخر ماه مبارک رمضان، تأکید و توصیه شده است. در فضیلت زیارت امام‌حسین (ع) در ماه مبارک رمضان به نحو عام و در شب اول و نیمه ماه و آخر آن و شب‌هاى قدر به‌خصوص، روایات بسیارى نقل شده است.
یکی از جلوه‌های رحمت خدا در ماه مبارک رمضان، این است که دست و پای شیطان در غل‌وزنجیر است و دیگر آزاد نیست که هرطور می‌خواهد، بندگان را دنبال خود بکشاند و فریبشان دهد، پس راه برای رشد و پرورش معنوی و روحی، باز و هموار است، فقط باید مراقب باشیم این روزه را با گناه، افطار نکرده، غل‌وزنجیر را از دست‌وپای شیطان باز نکنیم.
از راه‌های دیگر حفظ دستاورد‌های ماه رمضان، این است که برنامه‌های مناجات و دعا و انس با قرآن را که در این ماه داشتیم، ادامه دهیم و این‌طور نباشد که فضای معنوی را که در ماه رمضان برای خود ایجاد کرده‌ایم، بعد از پایان ماه مبارک به‌کلی ر‌ها کنیم. تلاوت روزانه آیاتی از قرآن و انس با ادعیه و اذکار، همه از راه‌هایی است که می‌تواند در حفظ دستاورد‌های ماه رمضان به ما کمک کند، اما همه اینها در سایه دوری از گناه و تلاش برای روزه‌داری از گناه، امکان‌پذیر است.
خوب است برنامه‌هایی جزئی برای حفظ حال‌وهوای ماه رمضان داشته باشیم؛ برای مثال روزه گرفتن را تا ماه رمضان آینده فراموش نکنیم، بلکه در مناسبت‌ها روزه مستحبی بگیریم. مستحب است در هر ماه، سه روزِ پنجشنبه اول و آخر ماه قمری و چهارشنبه اول دهه دوم ماه را روزه بگیریم. در روایات است که اگر فردی این کار را بکند و آخر ماه شعبان را هم روزه بگیرد، به منزله کسی است که تمام سال را روزه بوده است و خداوند این روزه‌ها را به‌منزله روزه همه سال حساب می‌کند.
تازه شب‌های قدر را پشت‌سر گذاشته‌ایم؛ شب‌هایی که از هزار ماه بهتر هستند و تقدیر ما در آن رقم خورده است. کم‌کم به روزهای پایانی رمضان کریم نزدیک می‌شویم. بیشتر میهمانی رفته و کمتر آن باقی مانده است؛ میهمانی در ماهی ممتاز و ویژه که نه‌فقط قرآن مجید بلکه دیگر کتب آسمانی نیز در آن نازل شده است.
طبق روایتی از امام‌صادق (ع)، «تورات» در ششم ماه مبارک رمضان، «انجیل» در دوازدهم، «زبور» در هجدهم و قرآن در شب قدر این ماه، نازل شده است.
اما اگر روزه را فقط به نخوردن و نیاشامیدن محدود کردیم، به همان اندازه نیز بهره می‌بریم. به فرموده رسول خدا (ص)، «بسا روزه‌داری که بهره او از روزهاش، گرسنگی و تشنگی است و بسا شب‌زنده‌داری که بهره او از عبادت شبانه‌اش، فقط بیخوابی است». چه ضرر بزرگی است اگر این ماه را فقط درحالی به پایان ببریم که دستاورد روزه ضیافت‌ا... برای ما گرسنگی و تشنگی بوده باشد. بی‌شک چنین روزهای، کارکرد سپر دفاعی را برای ما ندارد؛ زیرا به تعبیر پیامبر رحمت (ص)، «روزه سپر است». این سپر با گناهان ما از بین می‌رود و اثر حفاظتی خود را از دست می‌دهد.
حالا که در دهه پایانی ماه مبارک رمضان قرار داریم و چیزی نمانده است که میهمانی خدا به پایان برسد، می‌توان با رعایت برخی آداب و انجام برخی رفتار‌ها، به مقصدی که باید، در رمضان رسید؛ چون به تعبیر روایات، از بافضیلت‌ترین ایام و لیالی، دهه آخر ماه مبارک رمضان است. طبق روایات، پیامبر اکرم (ص) این دهه را به اعتکاف می‌گذراندند و به عبادت و شب‌زنده‌داری مشغول بودند.
امام‌رضا (ع) نیز می‌فرمایند: «پدرم در دهه آخر ماه رمضان، در هر شب، بیست رکعت به نمازهاى مستحبى شب‌هاى ماه رمضان مى‌افزود». انسان پس از کسب توفیقات باید برای حفظ دستاورد‌هایش هم سرمایه‌گذاری و تلاش کند؛ اگر ماه رمضان و شب قدر بر ما گذشته است و رزق‌هایی مثل طهارت نفسِ شب‌زنده‌داری و سحرخیزی و تلاوت قرآن و... را به‌دست آورده‌ایم، باید در حفظ این دستاورد‌ها نیز کوشا باشیم و بر آنها بیفزاییم. کسب سرمایه، یک موضوع است و حفظ و نگهداری آن، موضوعی دیگر.
پیامبر گرامی اسلام (ص) در ابتدای خطبه طولانی خود در آخرین جمعه ماه شعبان، در بیان گوشهای از فضایل ماه مبارک رمضان می‌فرمایند: «ای مردم! به‌درستی که رو کرده است به‌سوی شما ماه خدا و رحمت و آمرزش الهی؛ ماهی که نزد خدا، بهترین ماه‌ها و روز‌هایش، بهترین روز‌ها و شب‌هایش، بهترین شبهاست.ای مردم! در‌های بهشت در این ماه گشوده است و در‌های آتش، بسته شده است... و شیاطین دربندند...». همین چند فضیلت کافی است تا بدانیم چه سرمایه‌ای در ماه مبارک دراختیار ما قرار گرفته است و چقدر باید در حفظ آن کوشا باشیم.
خیلی‌ها ماه رمضان را فقط به روزه گرفتن، محدود می‌کنند و، چون باید تشنگی و گرسنگی را تحمل کنند، از این همه فضیلت و برکت غافل می‌شوند، درحالی‌که باید بدانیم در ماه مبارک رمضان، خداوند برای بندگان بار عام داده است و همه را به خوان رحمت خود می‌خواند.
این ندای رحمت، سختی روزه‌داری را هم از بین می‌برد؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) درمورد خطاب خداوند درباره آیه وجوب روزه که می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردهاید! روزه بر شما واجب شد؛ همان‌گونه که بر پیشینیان شما واجب شد، باشد که پرهیزکار شوید»، فرمودند: «لذت آنچه در این خطاب هست، رنج و سختی عبادت را از بین می‌برد».
روزه مراتبی دارد. برای آنکه روزه‌هایمان به مقصد تقوا ختم شود و در پایان ماه مبارک رمضان به دستاوردی که باید برسیم، باید مراتب آن را رعایت کنیم. اهل معرفت در بیان درجات روزه، همانند تقوا، سه مرتبه و درجه برای آن قائل هستند؛ روزه عوام که همان پرهیز از خوردن و آشامیدن و سایر مبطلات روزه است و از آدمی دفع تکلیف می‌کند.
روزه خواص که علاوه‌بر آنچه عوام از آن پرهیز می‌کنند، سایر اعضای بدن نظیر چشم و گوش و دهان و... هم از گناهان دوری می‌کنند و افطار چنین روزهای، ارتکاب گناه و انجام معصیت است. امام‌علی (ع) چنین مرتبهای از روزه‌داری را اینگونه معرفی می‌کنند: «روزه‌داری، پرهیز از حرامهاست؛ چنان‌که انسان از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند».
اما روزهای هم داریم که به فرموده اولیا، «خاص‌الخاص» است. این روزه علاوه‌بر ویژگی‌های روزه عوام و خواص، دل را از مشغول شدن به افکار دنیوی و رذایل اخلاقی و هرآنچه غیرخداست، محافظت می‌کند و افطار (و ابطال) این روزه به یاد غیرخدا بودن و روز قیامت نبودن است. این مرتبه از روزه، اختصاص به انبیا و صدیقان و مقربان دارد و ثمره آن، رسیدن به مقام قرب و لقای الهی است.
خداوند در این خطاب، خروجی روزه و همه آنچه در ماه رمضان انجام می‌دهیم را، تقوا معرفی کرده است؛ یعنی حقیقت روزه، رسیدن به تقواست؛ وگرنه روزه جز چند ساعتی نخوردن و نیاشامیدن نخواهد بود. باید بدانیم زمانی ثمره روزه تقواست که فقط به نخوردن و نیاشامیدن محدودش نکنیم.
روزه یعنی همه اعضا و جوارح در امساک باشند؛ چشم حرام را نبیند، زبان حرام و لغو نگوید، دست به‌سمت حرام دراز نشود و در یک کلام، سر تا پای ما در خدمت عمل به فرایض و واجبات و پرهیز از محرمات باشد. این‌چنین است که روزه، ما را به مقصد تقوا می‌رساند.
در حدیث معراج آمده است که پیامبر (ص) فرمودند: «پروردگارا! میراث روزه چیست؟ خداوند فرمود: روزه، حکمت به ارث می‌گذارد و حکمت، معرفت و معرفت، یقین می‌آورد و، چون بنده به یقین رسید، دیگر برای او اهمیتی ندارد که چگونه شب و روز خود را بگذراند. به‌سختی یا به‌آسانی؟».
این یعنی اگر روزه‌های ما طوری باشد که تقوا به‌همراه بیاورد، دیگر کم و زیاد این دنیا و سختی و آسایش آن، برایمان معنا ندارد. به قول باباطاهر: «پسندم آنچه را جانان پسندد».