الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ یکی از اتفاقات خوب سال گذشته در حوزه پوستر و گرافیک انقلاب اسلامی مشهد، برگزاری چند دوره خوانش و شرح کتاب «انفطار صورت (مقالات شهید سیدمرتضی آوینی درباره گرافیک انقلاب)» به همت حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی بود که با استقبال خوب علاقه‌مندان به مباحث گرافیک انقلاب، طراحان جوان گرافیک و پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ انقلاب و هنر انقلاب روبه رو شد.
در این دوره‌ها محمدرضا میری، هنرمند شناخته شده مشهدی، به بررسی تاریخچه گرافیک ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی پرداخت. این دوره‌ها امسال نیز قرار است با عنوان «تاریخ تحلیلی پوستر انقلاب اسلامی» ادامه پیدا کند و چهارصد پوستر معروف تاریخ گرافیک ایران از نظر رویکرد محتوایی، نمادشناسی، خاستگاه و تأثیرات اجتماعی و تکنیک‌های اجرایی بررسی شود.
به همین بهانه با محمدرضا میری گفت وگوی کوتاهی ترتیب دادیم و از وی درباره چندوچون برگزاری این دوره‌ها و شرایط امروز پوستر و گرافیک انقلاب اسلامی پرسیدیم.
شما پیش از این نیز دوره تحلیلی پوستر انقلاب اسلامی را در مشهد برگزار کردید. این دوره چه اهدافی را دنبال می‌کند و چه تفاوتی با دوره‌های قبلی دارد؟
آنچه در سال‌های گذشته برگزار شد، بازخوانی کتاب «انفطار صورت (مقالات شهید سیدمرتضی آوینی درباره هنرهای تجسمی و گرافیک)» بود. در آن دوره ما سرگذشت گرافیک به ویژه پوستر را در دهه‌های مختلف براساس تعاریف شهید آوینی از گرافیک و ارتباط آن با انقلاب اسلامی بررسی کردیم. این بررسی‌ها به صورت نظری بود. در دوره جدید همان روند را به صورت عینی یعنی با نشان دادن چهارصد نمونه پوستر دنبال می‌کنیم.
دوره‌هایی که پوستر‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم، از یک دهه قبل از انقلاب اسلامی شروع می‌شوند و به مبارزات و پیروزی انقلاب و دفاع مقدس می‌رسند. همچنین دوره‌های دو دهه پس از جنگ و پس از فتنه ۸۸ تا امروز را بررسی می‌کنیم. درواقع در چهار جلسه نمونه‌هایی از پوستر‌های نیم قرن گذشته ایران را خواهیم دید. ما این پوستر‌ها را از نظر محتوایی، نمادشناسی، خاستگاه، تأثیرات اجتماعی و تکنیک‌های اجرایی تحلیل می‌کنیم. یک جلسه اختیاری هم داریم که اگر هنرمندان مایل بودند، می‌توانند با تکنیک‌های ارائه شده تمرین‌هایی را انجام دهند؛ یعنی یک پیشنهاد پروژه عملی هم داریم.
در دوره گذشته چند نفر در این دوره‌ها شرکت کردند؟
در دوره قبلی در مجموع هشتاد هنرمند جوان شرکت کردند که بیشترشان مشهدی بودند. البته چند نفری نیز از دیگر شهر‌ها شرکت کرده بودند. استقبال از این دوره نیز تقریبا مشابه دوره قبلی است.
مخاطبان این دوره همان شرکت کنندگان قبلی هستند؟
بخش زیادی از شرکت کنندگان همان هنرمندانی هستند که در دوره قبل حضور داشتند و حالا دنبال این هستند که نمونه‌های عینی از آن مباحث تئوری را هم ببینند و تحلیل کنند. بیشتر این افراد به تاریخ گرافیک انقلاب علاقه‌مند هستند. در واقع مهم‌ترین دستاورد دوره قبل این بود که ما یک دوره تاریخچه پوستر را با معیار‌هایی برگرفته از گفتمان شهید آوینی تا امروز بررسی کردیم. این کار کمتر انجام شده بود.
برای برگزاری دوره جدید، نیازسنجی مشخصی هم انجام داده اید؟
بله قطعا. طراحان گرافیک امروز که تعدادشان خیلی بیشتر از دهه‌های قبل است، اگر سرگذشت گرافیک انقلاب اسلامی و نقاط مثبت و منفی آن را ندانند، نمی‌توانند درک درستی از وضعیت امروز گرافیک داشته باشند.
امروز گرافیک انقلاب اسلامی از نظر تعدد طراحان، تنوع محصولات و رویداد‌های مرتبط در وضعیت خوبی قرار دارد، اما اگر هنرمندان پیشینه آن را ندانند، ممکن است نتوانند نسبت به بیان مأموریت خود آنچنان که باید عمل کنند.
هدف ما از برگزاری این چنین کارگاه‌هایی این است که نسل فعلی طراحان گرافیک از تجربه نسل‌های قبل استفاده کند. وقتی این نسل خودش را در یک مسیر شفاف و روشن از ابتدای انقلاب تاکنون ببیند، می‌تواند هویت خودش را شناسایی کند.
در ادامه برنامه‌ای دارید برای برگزاری جشنواره، نمایشگاه یا هر رویداد دیگری که به تولید محصول از سوی هنرمندان شرکت کننده منجر شود؟
دوره‌های فعلی براساس نیاز امروز گرافیک پوستر انقلاب اسلامی تعریف شده اند. مسائل بعدی می‌تواند ایجاب کند که محتوا‌های جدید تولید شوند، اما درباره تولید محصول هنری مرتبط با گرافیک انقلاب اسلامی، هنرمندان هم اکنون نیز مشغول فعالیت هستند و به مناسبت‌های مختلف تولیدات خود را ارائه می‌دهند. من یک خلأ را احساس و سعی کردم با این دوره‌ها تا حدودی این خلأ را رفع کنم.
پوستر در هنرهای انقلابی چه جایگاهی دارد؟
پوستر اصولا ارتباطی تنگاتنگ با انقلاب‌ها دارد. علتش این است که رسانه مناسبی است، چون دارای واکنش سریع است و با زبان ساده حرف می‌زند. پوستر با کنتراست ها، رنگ‌ها و فرم‌های شاد حرف می‌زند؛ بنابراین رسانه‌ای است که مناسب بیان اعتراضی و انقلابی است. در انقلاب اسلامی ما نیز پوستر تا امروز حضور و همراهی داشته و خوش درخشیده است.
شرایط این هنر در مشهد چگونه است؟
مشهد در دو دهه گذشته یکی از مراکز الهام بخش در گرافیک انقلاب اسلامی بوده است. هنرمندان شاخصی در این شهر در زمینه گرافیک کار می‌کنند که نسلی پویا را به وجود آورده اند. امیدوارم در نسل بعد نیز شاهد حضور هنرمندان مشهدی در عرصه پوستر و گرافیک انقلاب اسلامی باشیم.
از نگاه آسیب شناسانه مهم‌ترین مشکل در حوزه پوستر و گرافیک انقلاب اسلامی را چه می‌دانید؟
مدیریت دولتی که هدایتگری رسانه‌ها و پروژه‌ها را برعهده دارد، متأسفانه بخشی منفعل است. در سال‌های گذشته شاهد بوده ایم که پوستر و گرافیک انقلاب کمتر حمایت شده و در نتیجه، کمتر کار خوبی در این حوزه تولید شده است. نمونه بارز آن اکران‌های شهری مشهد است که در چند سال گذشته دچار افت شدیدی شده است و آن طور که باید از ظرفیت هنرمندان استفاده نشده است.
هنرمندان خوبی در زمینه گرافیک داریم که می‌توانند اکران‌های شهری مشهد را مانند سال‌های قبل قوی دنبال کنند. مشهد در گذشته الهام بخش اکران‌های شهری در سایر شهر‌ها و استان‌ها بوده است، ولی متأسفانه این اتفاق در دوره‌های اخیر ادامه نیافته است.
کمتر برگزارشدن رویداد‌های مرتبط مانند نمایشگاه‌ها چقدر در ایجاد این شرایط تأثیر داشته است؟
نمایشگاه‌های پوستر و گرافیک انقلاب اسلامی در طول سال کافی نیستند. وقتی از پوستر انقلاب صحبت می‌کنیم، منظورمان پوستری است که به تعبیر امام (ره) به همه نقاط کور و مبهم مسائل اقتصادی، فرهنگی، نظامی یا سیاسی نگاه می‌کند. با این دید نمایشگاه پوستر انقلاب در تعریف مرسومش، یعنی نمایشگاهی که در نگارخانه‌ها برگزار می‌شود، معنا ندارد.
نمایشگاهی که برای مردم و درباره مسائل مردم کار می‌شود، باید در دل مراکز عمومی و جایی که مردم حاضر هستند، برگزار شود؛ در فضا‌های عمومی مانند پارک ها، مساجد، هیئت ها، مراکز فرهنگی و تفریحی که مردم بتوانند این کار‌ها را ببینند.
محمدرضا میری از سال ۱۳۸۸ تاکنون عضو شورای سیاست گذاری نهضت مردمی پوستر انقلاب بوده است. او در سال ۱۳۹۹ به عنوان چهره سال هنر انقلاب در خراسان رضوی و در سال ۱۴۰۱ به عنوان چهره برتر هنر انقلاب اسلامی کشور در گرافیک معرفی شد. عضو شورای سیاست گذاری، دبیر بخش ویژه پانزدهمین جشنواره تجسمی فجر در سال۱۴۰۱، مشاور هنری بنیاد بین المللی امام رضا (ع) در سال۱۴۰۱، عضو شورای طراحی و موزه آرایی مرکز فرهنگی دفاع مقدس خراسان رضوی در سال۱۳۹۹ و عضو شورای سیاست گذاری انجمن هنرهای تجسمی بنیاد روایت فتح از سال۱۳۹۶، از دیگر عناوین این هنرمند است.
او تاکنون در ۳۵ نمایشگاه انفرادی و گروهی داخلی و خارجی شرکت کرده است که جدیدترین آن‌ها سال گذشته در نمایشگاه گروهی «فنی سلاحی و اقاوم» در لبنان و نمایشگاه «مارش میرا» در بوسنی وهرزگوین بوده است.