آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ برخی عامدانه و از سر غرض و عده‌ای دیگر از سر ناآگاهی و ساده‌اندیشی، چنین می‌گویند که اسلام و مسلمین مناسبت‌زده و درگیر مناسبت‌های متعدد هستند، اما آنها نمی‌دانند که اسلام با این مناسبت‌ها و مُهر خاصی که بر برخی روز‌ها و شب‌ها و زمان‌ها زده، چه لطفی در حق نه‌فقط پیروان خود بلکه همه انسان‌ها کرده است؛ مناسبت‌هایی مثل دحوالارض یا همان روز گسترده شدن زمین از زیر خانه کعبه که فصلی متفاوت از تاریخ را در عالم رقم زد.
روز دَحْوُالارض یا همان روز بیست‌وپنجم ماه ذی‌القعده، به معنای پهن شدن زمین از زیر کعبه است. «دحوالارض» یکی از روز‌های خاص تقویم اسلامی است. بنا بر روایات، در چنین روزی اولین خشکی‌های زمین از جایی که حالا خانه کعبه قرار دارد، نمایان شده است. قرآن کریم از این روز در آیه۳۰ سوره نازعات یاد می‌کند و می‌فرماید: «وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا».
دحوالارض روز پرفضیلتی است. امیرالمؤمنین علی (ع) درباره عظمت آن می‌فرمایند: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست‌وپنجم ذی‌القعده بود. فردی که در این روز روزه بگیرد و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه بوده و شبش را عبادت کرده است، خواهد داشت» (المراقبات).
«هرکه می‌خواهد از خداوند عزوجل حاجتى طلب کند، به صلوات فرستادن بر محمد و خاندان او آغاز کند، سپس حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمد و آل‌محمد صلوات فرستد؛ زیرا خداوند عزوجل کریم‌تر از آن است که آغاز و انجام دعا را بپذیرد و وسط را واگذارد؛ چراکه صلوات بر محمد و آل‌محمد از خداوند پوشیده نمی‌ماند (حتما مستجاب می‌شود)» (عده‌الداعی، ص۱۶۷).
اما بهره‌مندی از این خوان گسترده، آداب و رسوم خاص خود را دارد و هرکه به قدر علمش به این آداب عمل کند، همان اندازه از آن بهره می‌برد و به اجابت نزدیک می‌شود. علاوه‌بر آداب ظاهری مثل پاکی لباس، توجه به قبله و کعبه، استعمال بوى خوش و صدقه دادن، آداب دیگری است که باید در باطن رعایت شود تا به مقصد اجابت نزدیک شویم.
از مهم‌ترین این آداب، اعتقاد به این نکته است که خداوند بر برآوردن تمام حاجتها قادر است. پیامبر اکرم (ص) در این‌باره از قول خداوند می‌فرمایند: «هرکه مرا بخواند و بداند که ضرر و نفع همه به‌دست من است، دعاى او را مستجاب می‌کنم» (عده‌الداعی، ص۱۴۳). داشتن حسن ظن به خداوند، به معنای خوش‌گمانی به برآورده شدن حاجت، ادب دیگری است که باید رعایت شود. رسول خدا (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «هنگامی که از خدا چیزى میخواهید، به اجابت آن یقین داشته باشید» (عده‌الداعی، ص۱۴۴).
در مفاتیح‌الجنان در باب اعمال ماه ذی‌القعده روایتی نقل شده است که حسن‌بن‌وشّاء می‌گوید: «من کودک بودم که با پدرم در خدمت امام‌رضا (ع) شام خوردیم در شب بیست‌وپنجم ماه ذی‌القعده، پس فرمودند: امشب حضرت ابراهیم (ع) و حضرت عیسی (ع) متولد شده‌اند و زمین از زیر کعبه پهن شده است، پس هرکه روزش را روزه بدارد، چنان است که شصت ماه را روزه داشته است».
علاوه‌بر این، دحوالارض روز استجابت دعا‌ها و فرصتی است برای آنکه آرزو‌هایی را که مدت‌ها در دل نگاه داشته‌ایم، به تحقق و اجابت نزدیک کنیم. دراین‌باره هم سندی زرین و وعده‌ای صادق از امیرالمؤمنین (ع) داریم که فرمودند: «در آن روز، اگر گروهى به ذکر خدا بپردازند، خداوند حاجتشان را پیش از آنکه متفرق شوند، برآورده سازد. خداوند در این روز، هزارهزار رحمت نازل می‌کند که قسمتى از آن، شامل کسانى است که جمع شوند و به ذکر خدا بپردازند و روزش را روزه بدارند و شبش را عبادت کنند» (کلیات مفاتیح نوین، ص۸۳۲).
در مباحث فقهی از روز دحوالارض، در باب طهارت و صوم نام برده‌اند. بنا بر قول منسوب به مشهور، غسل برای این روز مستحب است. همچنین روزه این روز، مستحب مؤکد است و دحوالارض یکى از چهار روزى است که در بین ایام سال، روزه گرفتن در آن فضیلت بسیار دارد و بنا بر روایتى، روزه گرفتن در این روز معادل شصت ماه روزه و کفاره هفتاد سال گناه است.
این روز نمازی هم دارد که کیفیت آن در مفاتیح‌الجنان آمده است: «خواندن دو رکعت نماز در وقت ظهر، در هر رکعت بعد از سوره حمد، پنج‌مرتبه سوره شمس بخواند و بعد از اتمام نماز بگوید: لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّه إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ» . به‌گفته شیخ‌عباس قمی: «زیارت حضرت رضا (ع) در این روز، بهترین اعمال مستحب و از آداب مؤکد است».
اگرچه خداوند تأکید فراوانی بر ارتباط خصوصی بندگان با خود کرده است، از برخی جنبه‌های اجتماعی و آموزشی عبادات نیز غافل نبوده است که با کمک آنها بتوان روح عبادت را در جامعه ترویج و زمینه را برای تکامل فردی افراد اجتماع مهیا کرد؛ برای همین هم در روایات به دعای گروهی سفارش شده است؛ مثلا امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «هیچ چهل نفری با هم جمع نمی‌شوند و درباره موضوعی خاص، دست طلب به‌سوی خدا برنمی‌دارند مگر آنکه پروردگار، دعایشان را به اجابت می‌رساند» (الکافی، ج۲، ص۴۸۷) و نیز از ایشان است که «هرگاه پدرم (امام‌باقر (ع)) با مشکلی مواجه می‌شد، زنان و کودکان را گرد می‌آورد، به دعا می‌پرداخت و آنان آمین می‌گفتند.
علاوه‌بر اینها، در آداب دعاست که برای اجابت عجله نکنید: «شما از دعا کردن خسته نشوید، من از اجابت خسته نمیشوم». (عده الداعی، ص۱۵۴). اصرار و پافشارى در دعا، از آداب دیگری است که رعایت آن در مناسبت‌هایی مثل دحوالارض شایسته است. از امام‌صادق (ع) روایت است که فرمودند: «خداوند متعال دوست ندارد مردم هنگام درخواست از یکدیگر، اصرار ورزند، اما این را براى خودش دوست دارد. خدا دوست دارد که مردم آنچه نزد اوست، بخواهند و طلب کنند» (عده‌الداعی، ص۱۵۶).
در این میان میانبر‌هایی هم هستند که مؤمن باکیاست، از آنها برای اجابت و بیان خواسته‌هایش به درگاه خدا استفاده می‌کند؛ مثل استفاده از ذکر صلوات قبل و حین و بعد از دعا. امام‌صادق (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «مبادا وقتی یکی از شما بخواهد از پروردگار، چیزی از حاجت‌های دنیا و آخرت را بطلبد، به آن مبادرت کند، مگر آنکه با ستایش و مدح خدا و صلوات بر پیامبر (ص)، سخن خود را آغاز کند و سپس حاجاتش را بخواهد» (کافی، ج۲، ص۴۸۴).
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ‌حسین انصاریان درباره آداب دعا می‌گوید: به فرموده قرآن، دعا لازم است؛ زیرا انسان یک موجود به تمام معنا نیازمند و تهیدست است. نباید گفت خدا نیاز‌های من را می‌داند و احتیاجی به دعا نیست. همه انبیای الهی اهل دعا بودند و در سوره‌های متعدد قرآن مجید، دعا‌هایی از انبیای الهی وجود دارد. انبیا می‌دانستند که خدا از نیاز‌های آنها آگاه است، اما دعا می‌کردند؛ چون دعا محبوب خداست. دعاکننده نیز محبوب خداست و خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم».
این استاد اخلاق با بیان اینکه خداوند در آیه‌ای می‌فرماید متکبر از دعا اهل دوزخ است، می‌افزاید: متکبر از دعا، اهل دوزخ است؛ چون می‌گوید من احتیاجی به خدا ندارم و این دروغ خیلی سنگینی است. انسان در لحظه‌به‌لحظه زندگی، محتاج پروردگار عالم است. دعا آن‌قدر مهم است که پروردگار عالم به ما ده‌بار در شبانه‌روز واجب کرده است دعا کنیم. دعا کردن در هر دو رکعت اول نماز، واجب شده است و در سوره مبارک حمد، بعد از حمد پروردگار و اقرار به اینکه همه‌کاره قیامت خداست، می‌گوییم ما تو را بندگی می‌کنیم و از تو کمک می‌خواهیم.
وی با بیان اینکه دعا لازم است چراکه ما نیازمند هستیم و هر لحظه داریم از نعمت‌های خدا استفاده می‌کنیم، ادامه می‌دهد: اگر ما بخواهیم پشت به خدا بکنیم و بگوییم خودم بلدم، چیزی نصیبمان نمی‌شود و آنها که اهل گدایی از پروردگار عالم بوده‌اند، خداوند لطف عجیبی در حقشان کرده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین انصاریان با بیان اینکه بین انسان و پروردگار، ممکن است موانعی وجود داشته باشد که دعا به این موانع می‌خورد و مستجاب نمی‌شود، گفت: مجموعه کار‌هایی باید بکنیم که دعای ما مستجاب شود و اینکه دعا مستجاب نمی‌شود، عیبش در خودمان است.
یکی از موانع استجابت دعا، لقمه حرام است و این لقمه در شکم من یا در زندگی من باشد، فرقی نمی‌کند. وی افزود: پیامبر (ص) فرمودند: «اگر فردی غروب، یک درهم حرام به خانه ببرد، تا وقتی این یک درهم در خانه اوست، خداوند به آن خانه نظر رحمت نمی‌کند و دعای اهل آن خانه را گوش نمی‌کند».