حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ حج سفری آسمانی است که مقصد نهایی‌اش بهشت است؛ جنتی که پاداش زائران خانه خدا و حج‌گزارانش است؛ حاجیانی که پس از پایان یافتن حج بنا بر روایات نه‌تن‌ها خدا تمام گناهانشان را بخشیده که آثار این گناهان از وجودشان نیز پاک شده است و تولدی دوباره یافته‌اند.
«هنگامی که بنده مؤمن برای انجام دادن عمل حج از خانه‌اش خارج می‌شود، به ازای هر قدمی که خودش برمی‌دارد و به ازای هر قدمی که مرکبش برمی‌دارد، خداوند حسنه‌ای برای او می‌نویسد و گناهی از او پاک می‌کند و او را درجه‌ای بالاتر می‌برد، پس آن‌گاه که در عرفات وقوف می‌کند، حتی اگر گناهان او به تعداد [ذات]خاک‌ها باشد، آن‌گونه که از مادرش متولد شده بود، بازمی‌گردد. پس خداوند به او می‌فرماید: عمل خود را از نو آغاز کن!». (مجلسی، ۱۴۰۳ ق، ج ۹۶، ص ۳۱۵).
تولدی دوباره به‌همراه عهدی نو با پروردگار همچون گنجی گران‌بهاست؛ گنجی که حاجیان از حج با خود آورده‌اند و لازم است از این پس از آن مراقبت و نگهداری کنند. در حدیثی از امام‌صادق (ع) می‌خوانیم: «[و، چون اعمالت به پایان رسید]بر شرط‌هایی که در حج با خدا بسته‌ای و بر وفای به عهدی که با پروردگارت داری و بر خود واجب کرده‌ای، تا روز قیامت استقامت کن!» (جعفربن‌محمد، ۱۴۰۰ ق، ص ۴۹).
بدون شک مسافران این سفر ملکوتی اگر به زندگی گذشته خود بازگردند و صیانت از این تولد دوباره را مدنظر قرار ندهند، نمی‌توانند از نتایج عظیم حج به‌صورت طولانی‌مدت بهره‌مند شوند. برای وفای به عهدی که با پروردگار بسته‌اند و همچنین مراقبت از پاداش معنوی حج، راهکار‌هایی توصیه شده است که در ادامه با هم مرور می‌کنیم.
مطالعه درباره دستاورد‌های معنوی سفر حج و پاداشی که نصیب ما خواهد شد، می‌تواند ما را به حفاظت از آن دستاورد‌ها ترغیب و تشویق کند. تصور کنید الماسی گران‌بها را به دست کودکی خرد بسپاریم، طبیعی است که او طفلی ناآگاه است و جایگاه این شیء گران‌بها را نمی‌داند و چه‌بسا بر اثر بازی آن را از دست بدهد. حال حکایت ماست که اگر از دستاورد‌ها و ثمر‌های حج ابراهیمی ناآگاه باشیم، خدای‌نکرده ممکن است بر اثر بی‌توجهی یا غفلت، آنها را از دست بدهیم.
حاجی برای سفر حج وصیت می‌نویسد و با ترک دنیا و اهل‌وعیال بار سفر به‌سمت ملاقات پروردگار می‌بندد. در ایام حج و انجام اعمال آن، او سفرکرده‌ای است که گویی به‌کلی از دنیا جدا شده است. لباس و همسر و فرزند و همه‌چیز را رها کرده و، چون خسی در میقات در جست‌وجوی حق است. این تمرینی است در محدوده‌ای معین برای او تا ترک دینا و سفر به‌سوی پروردگار را بیاموزد؛ تمرینی که اگر در ادامه رها نشود و تکرار شود، می‌تواند از دستاورد‌های حج و پاداشی که خداوند به او عطا کرده است، مراقبت کند.
حج عبادتی صرفا فردی نیست و جنبه اجتماعی نیز دارد؛ به همین دلیل در هر دو بعد فردی و اجتماعی اثرگذار است. همان‌طور که می‌دانیم، آن که حج رفته و این سفر معنوی را تجربه کرده است، در بین مردم نیز دارای شأن و منزلتی می‌شود. آن که از این سفر بازگشته است، باید باتوجه‌به دستاورد‌های معنوی و همچنین اجتماعی حج به رفتار و اعمال خود دقت کند.
یکی از آموزه‌های مهم دین اسلام، وفای به عهد است. حال اگر این عهد با بالاترین مقام در هستی باشد، اهمیتی صدچندان پیدا می‌کند. همان‌طور که در ابتدا گفتیم، حاجیان در حج تمتع، با خدا پیمان می‌بندند و لازم است از این عهد و پیمان مراقبت کنند. یادآوری این موضوع مهم، یکی از راهکار‌های حفظ این قول و قرار است
شرح دادیم که مقصد و محصول نهایی سفر حج، بهشت و رضوان ابدی است؛ رضوانی که نباید بر اثر توقف کوتاه در دنیای فانی، آن را از دست بدهیم. به فرموده امام‌علی (ع): «سعادتمندترین مردم، شخصی است که لذت فانی را برای رسیدن به لذت ماندگار، ترک کند» (آمدی، ۱۴۱۰ ق، ص ۲۰۶).
نماز‌های یومیه، حضور در مساجد که خانه‌های خدا هستند و تلاوت قرآن، اعمال و عباداتی است که می‌تواند از داشته‌های معنوی ما مراقبت کند و همچنین بر آنها بیفزاید؛ به همین دلیل می‌توانیم با توجه و توسل به این عبادات، از ثمر‌های حج، این سفر روحانی پس از بازگشت از آن مراقبت کنیم.
در آیه ۷ سوره حجرات می‌خوانیم: «و بدانید رسول خدا در میان شماست که اگر در بسیاری از امور رأی شما را پیروی کند، خود به رنج و زحمت می‌افتید و لیکن خدا مقام ایمان را محبوب شما گردانید و در دل‌هایتان نیکو بیاراست و کفر و فسق و معصیت را زشت و منفور در نظرتان ساخت. اینان به حقیقت اهل صواب و هدایتند».
به اعتقاد مفسران، خداوند متعال برای رشد و هدایت ما و دوری از گناه، چند نشانه برایمان قرار داده است؛ نخست اینکه باید از پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) پیروی کنیم و بعد اینکه در دلی که محبت خدا و اهل‌بیت (ع) قرار گرفته باشد، نفرت از گناهان هم رقم می‌خورد. درنتیجه لازم است ما پس از این سفر روحانی، خود را به محبت خدا و اهل‌بیت (ع) پیوند بزنیم و این‌گونه قلب‌هایمان بیم کنند تا به‌سمت معاصی تمایل پیدا نکنیم.
در پایان اگر به شیوه رسول خدا (ص) عمل کنیم، امید است که مسیری امن برای مراقبت از دستاورد‌های معنوی حج برای خودمان بسازیم. ایشان در روایتی مفصل، ۱۰ شرط برای توبه حقیقی بیان می‌کنند. مطالعه این ۱۰ شرط به ما کمک می‌کند پس از اینکه مشمول غفران پروردگار قرار گرفتیم و بخشیده شدیم، آثار و برکات آن را حفظ و از گناه و معصیت دوری کنیم. ایشان در بخشی از این روایت می‌فرمایند: «فردی که توبه کند، ولی به عبادتش اضافه نشود، او توبه نکرده است.
هرگاه فردی توبه کند ولی در لباس او تغییراتی داده نشود، بازهم توبه نکرده است. درصورتی‌که شخصی توبه کند، ولی در مسائل اجتماعی روابط قبلی خود را با افراد فاسد همچنان ادامه دهد، گویا اصلا توبه نکرده است. اگر فردی توبه کند، ولی در نشست‌وبرخاست‌ها و دعوت‌ها و پذیرایی‌های او چهره اسلامی مشاهده نشود، بازهم توبه او اساسی نیست.
کسی که توبه کند، ولی در مسائل خانوادگی و زناشویی تغییری نداشته باشد، بازهم توبه نکرده است. کسی که توبه کند، ولی در حالات روحی و فکری و قلبی و برخورد‌های اجتماعی او تغییری حاصل نشود و به‌جای راضی کردن خدا به فکر راضی کردن این و آن باشد و تکبر و کینه و حسادت و بخل و ریا را کنار نگذارد و انگیزه‌ها و هدف‌های مادی خود را به قصد قربت و اخلاص تبدیل نکند، بازهم توبه او ریشه و اساس ندارد.
هرگاه کسی توبه کند، ولی از خیال‌پردازی‌ها و آرزو‌های دورودراز خویش دست برندارد و زبانش را از انواع تهمت‌ها و دروغ‌ها و غیبت‌ها و نیش‌ها و سوگند‌های نابجا و گواهی دادن‌های ناروا و ناسزا‌ها و شایعه‌سازی‌ها و یاوه‌گویی‌ها و سخن‌چینی‌ها و... بازندارد، او هم درحقیقت توبه نکرده است...» (جامع‌الاخبار، ص ۸۷).