الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ یکی از نشانه‌ها و معیار‌های رشد تمدن در جوامع، رشد هنر در آن‌ها بوده و هست. از هزاران سال پیش جوامعی از رشد هنر و تمدن برخوردار بوده اند که به سطحی از رفاه رسیده و با برنامه ریزی، امکان خلاقیت و آفرینش هنری را برای هنرمندان خود فراهم کرده بودند. امروز رشد و رونق نگارخانه‌های هنری ازجمله شاخص‌هایی است که برای رشد هنر در یک جامعه یاد می‌شود؛ اما این روز‌ها نگارخانه‌های شهرمان اوضاع واحوال خوبی ندارند. در این گزارش با دو نفر از مدیران نگارخانه‌ها درباره مشکلاتشان گفتگو کردیم و در ادامه به سراغ معاون هنری اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان رفتیم و از برنامه‌های حمایتی این اداره از نگارخانه‌ها به عنوان مهم‌ترین محل عرضه آثار هنری پرسیدیم.
مدیر نگارخانه «حامی» با بیان اینکه گالری اش را تعطیل کرده است، می‌گوید: تا پیداکردن مکان مناسب، نمایشگاه هایم را در مجتمع فرهنگی هنری امام رضا (ع) برگزار می‌کنم. اجاره‌ها زیاد شده است و با افزایش قیمت مواد اولیه، بسیاری از هنرمندان رغبت نمی‌کنند کار هنری ادامه دهند.
مریم رحمتی می‌افزاید: نسبت به سال‌های گذشته، متقاضی برای برگزاری نمایشگاه بسیار کمتر شده است و از سویی، حمایتی از هنرمندان وجود ندارد. اگر در نمایشگاه‌هایی که برگزار می‌شود، سازمان‌ها آثار هنرمندان را بخرند یا دست کم شرایط خرید مواد اولیه به صورت مقرون به صرفه را برای هنرمندان فراهم کنند، هم هنرمندان به ادامه کار تشویق می‌شوند و هم نگارخانه‌ها رونق می‌گیرند و گالری دار برای برگزاری نمایشگاه‌های بیشتر انگیزه پیدا می‌کند. درواقع اگر از هنرمند حمایت شود، به صورت غیرمستقیم از گالری دار هم حمایت شده است.
وی در پایان بیان کرد: قدرت خرید آثار هنری در مشهد ضعیف است و خیلی از هنرمندان با وجود بیشتربودن هزینه‌ها در تهران یا خارج از کشور، ترجیح می‌دهند نمایشگاه آثارشان را آنجا برگزار کنند. در مشهد نه حمایت کننده چندانی از هنر داریم، نه خریداری.
مدیر هنری نگارخانه آسمان درباره مشکلات گالری داری در مشهد می‌گوید: درحالی که اقتصاد و معیشت مردم درگیر است، نمی‌توان مقیاس مناسبی برای فعالیت گالری‌ها داشت. خیلی از نگارخانه داران، در کنار گالری داری، کافه داری یا آموزشگاه داری نیز می‌کنند و آن‌هایی هم که این قبیل کار‌ها را انجام نمی‌دهند، خیلی زیرفشار هستند. آن‌ها هیچ حمایت مالی از سوی دولت نمی‌شوند و وام‌هایی که می‌توانند بگیرند هم یا مبالغ کمی دارند یا گرفتنشان خیلی سخت است. بنابراین، خیلی از گالری‌ها به دلیل نداشتن گردش مالی مناسب، از دور خارج شده اند.
حوریه اسکندری فرد ادامه می‌دهد: نمی‌توانید از جامعه‌ای که اقتصاد و معیشتش مشکل دارد، انتظار هنر داشته باشید. از هفت هزار سال پیش، هنر در جوامعی شکل گرفته است که به سطحی از رفاه رسیده بودند.
در اوضاع اقتصادی فعلی هر فرایند هنری خیلی به سختی انجام می‌شود و ما نیز هر سال مجبور به افزایش قیمت می‌شویم؛ چراکه برپایی نمایشگاه غیر از اجاره گالری، هزینه‌هایی از قبیل چاپ پوستر و تبلیغات، طراحی و گرافیک، تأمین گرمایش و سرمایش گالری، برق و... دارد و همه این‌ها هزینه بر است. این درحالی است که گالری‌ها آن قدر فروش ندارند که بتوانند این هزینه‌ها را تأمین کنند.
وی با بیان اینکه فعالیت هنرمندان و گالری داران در این عرصه، به دلیل علاقه شان است و هیچ توجیه اقتصادی ندارد، بیان می‌کند: این اوضاع باعث شده است بیشتر هنرمندان ترجیح دهند نمایشگاهشان را به امید فروش بیشتر در تهران برگزار کنند، هرچند که در تهران هم می‌شنوم که همه گالری‌ها موفق نیستند. یا اگر توان مالی هنرمندان اجازه بدهد و بتوانند هزینه‌های خروج از کشور و حمل ونقل آثار را تأمین کنند، به کشور‌های دیگر می‌روند تا بتوانند کارهایشان را بفروشند. در این اوضاع نباید انتظار رشد هنر را داشت.
این گالری دار می‌افزاید: ابتدا باید اقتصاد را درست کرد، بعد انتظار هنر داشت. تا زمانی که مردم زیرفشار اقتصادی هستند، حتی ثروتمندترین افراد جامعه ابتدا به نیاز‌های اولیه شان فکر می‌کنند. در مقایسه با سینما یا خرید کتاب که مستلزم هزینه است، بازدید از گالری‌ها رایگان است. بااین حال، بازهم رونق موردانتظار را ندارند.
در ادامه، معاون هنری اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی خراسان رضوی با اعلام اینکه در سال گذشته بیش از چهارصد نمایشگاه هنری در نگارخانه‌های استان برگزار شده است، می‌گوید: یکی از مسائلی که ما در شش ماه گذشته پیگیری کردیم، به روزرسانی مراکز هنری استان است. در استان ۳۲ نگارخانه خصوصی و ۱۶ نگارخانه دولتی داریم که فقط تعداد اندکی از آن‌ها به صورت مستمر فعال هستند. از این تعداد، چهار نگارخانه در شهرستان‌ها و بقیه در مشهد هستند.
جلیل سروری در پاسخ به اینکه دقیقا چه تعدادی از نگارخانه‌های استان فعال نیستند، می‌گوید: نمی‌توان پاسخ دقیقی داد. بعضی نگارخانه‌ها فقط در بازه‌های زمانی محدودی در طول سال فعالیت می‌کنند و تعداد زیادی نیز در بازه‌ای طولانی غیرفعال بوده اند. بعضی‌ها از مشهد کوچ کرده اند و بعضی نیز ملکشان را به شغل دیگری واگذار کرده اند.
وی می‌افزاید: تعداد نگارخانه‌هایی که به صورت مستمر و پیوسته و تخصصی نمایشگاه برگزار می‌کنند، حدود پنج مرکز است. برای دستیابی به آمار دقیق نیازمند به روزرسانی، تهیه اطلاعات میدانی و شناسایی نگارخانه‌هایی هستیم که بیش از سه سال غیرفعال بوده اند. همکاران ما هم اکنون درحال سرکشی میدانی هستند و به زودی نتایج بررسی هایشان را ارائه می‌دهند تا در جلسه شورای نگارخانه‌های استان درباره اینکه در قبال این نگارخانه‌ها چطور عمل شود، تصمیم گیری کنند.
او همچنین در پاسخ به اینکه از یک سال گذشته تاکنون چه تعداد نگارخانه به مجموعه نگارخانه‌های استان اضافه شده است و چه تعداد از نگارخانه‌ها تعطیل شده اند، می‌گوید: سه مجوز راه اندازی نگارخانه در سال گذشته و یک مجوز از ابتدای امسال تاکنون صادر شده است، اما درباره نگارخانه‌هایی که تعطیل شده اند، همان طور که گفتم، نمی‌توان آمار دقیقی ارائه داد.
سروری ادامه می‌دهد: در سال ۱۴۰۳ جلسه‌ای با مدیران نگارخانه‌ها برگزار کردیم و این افراد مشکلاتشان را مطرح کردند. طبق اظهارات آن ها، افزایش اجاره بهای مکان، اصلی‌ترین و مهم‌ترین مشکلی است که نگارخانه‌ها با آن روبه رو هستند. بیشتر نگارخانه‌ها مکان اجاره‌ای دارند و باتوجه به اینکه مکان نگارخانه باید دست کم هشتاد مترمربع متراژ داشته باشد، افزایش‌های سالانه اجاره بها موجب کم رنگ و کم رنگ‌تر فعالیت‌های آن‌ها می‌شود.
معاون هنری اداره فرهنگ وارشاد اسلامی در پاسخ به اینکه چه تعدادی از نگارخانه‌ها برای درآمدزایی، کافی شاپ راه اندازی کرده اند، می‌گوید: مقوله کافی شاپ از حوزه ما خارج است. طبق مجوزی که صادر می‌کنیم، نگارخانه‌ها فقط مجاز به ارائه یک بوفه کوچک آن هم برای پذیرایی از بازدیدکنندگان و هنرمندان هستند و اگر قرار به فعالیت اقتصادی مانند کافی شاپ باشد، باید از اتحادیه کافی شاپ دار‌ها و اداره اماکن مجوز‌های مربوط را کسب کنند.
وی با اشاره به برنامه‌های حمایتی اداره فرهنگ وارشاد اسلامی استان از نگارخانه ها، بیان می‌کند: اولین برنامه، راه اندازی بازار‌های هنری است. در تلاشیم حراج‌های هنری را در یک بازه چندماهه به صورت مداوم و ثابت برگزار کنیم که آیین نامه آن توسط وزارتخانه درحال تدوین است و به زودی برای استان‌ها فرستاده خواهد شد.
سروری می‌افزاید: اقدام بعدی، درنظرگرفتن تسهیلات حمایتی ازجمله تسهیلات پشتیبان‌های حقیقی و حقوقی و تسهیلات توسعه مکان‌های مراکز فرهنگی و هنری (از طریق سامانه تحفه) است. برای این منظور ما متقاضیانی که شرایط لازم را دارا باشند، کمک و راهنمایی می‌کنیم تا بتوانند خیلی سریع از این تسهیلات برخوردار شوند. پشتیبان‌های حقیقی و حقوقی کسانی هستند که افرادی را به عنوان هنرمند در زیرمجموعه خود دارند. ما براساس تعداد افراد زیرپوشش، آن‌ها را برای اخذ تسهیلات کم بهره که معمولا تا سقف ۴ میلیارد تومان است، معرفی می‌کنیم. رقم تسهیلات سامانه تحفه نیز بنا بر طرح توسعه مراکز فرهنگی و هنری مشخص می‌شود.
او در پاسخ به اینکه تاکنون چه تعدادی از نگارخانه‌ها و با چه مبالغی توانسته اند از تسهیلات حمایتی استفاده کنند، می‌گوید: بعضی مراکز فرهنگی و هنری برخوردار شده و استفاده کرده اند، اما اطلاعات این را که چه تعدادی از این مراکز نگارخانه‌ها بوده اند و در مجموع چه رقمی دریافت کرده اند، اکنون در اختیار ندارم.
این مسئول فرهنگی استان، پاسخ به این سؤال را منوط به گرفتن اطلاعات از کارشناس مربوط می‌داند و قول می‌دهد آن را پیگیری کند. (ما تا آخرین لحظات تنظیم این گزارش منتظر ارسال این آمار از سوی اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی بودیم.)
سروری درباره لزوم تبلیغات برای این مراکز هنری بیان می‌کند: در تلاش هستیم با همکاری شهرداری محترم تبلیغات محیطی برای نگارخانه‌ها انجام دهیم. برای این منظور نیز طرح موضوع شده است، به جمع بندی رسیده ایم و مکاتبات اداری آن باید انجام شود. در یک هفته آینده مکاتبات را انجام می‌دهیم و امیدواریم شهرداری هم کمک کند تا زودتر این اتفاق بیفتد.
به گفته معاون هنری اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان، مجوز‌های قدیمی کاغذی نگارخانه‌ها دائمی بوده اند و تا زمانی که انصراف نمی‌دادند اعتبار داشت، ولی مجوز‌های جدید که به صورت الکترونیکی صادر می‌شود، اعتبار یک ساله دارد. او تأکید می‌کند: ما به همه نگارخانه‌هایی که مجوز کاغذی دارند، اعلام کرده ایم اطلاعات و مدارکشان را در سامانه بارگذاری و مجوز الکترونیکی یک ساله دریافت کنند.