غلامرضا زوزنی - راه‌اندازی تماشاخانه آن هم به صورت خصوصی، کاری است که فقط باید عاشق آن بود. وقتی که شرایطی همانند شرایط فعلی که بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی و هنری به دلیل ویروس کرونا تعطیل شده پیش می‌آید این کار ریسک بسیاری را با خود به همراه دارد. در مشهد «خورشید» و «پردیس تئاتر مستقل» دو تماشاخانه‌ای هستند که به صورت خصوصی و بدون هیچ حمایت دولتی در مشهد فعالیت دارند و بخشی از بار اجرای تئاتر را در این کلان‌شهر به دوش می‌کشند.
ویروس کرونا اماکن فرهنگی و هنری را زودتر از هر جای دیگری به قرنطینه کشاند و چند ماهی است که اوضاع این دو تماشاخانه همانند سایر بخش‌های خصوصی فعال در حوزه فرهنگ و هنر روبه‌راه نیست. با اینکه چند سالن اجرای تئاتر در مشهد وجود دارد که آن‌ها هم تعطیل شده‌اند، اما اوضاعشان هنوز بحرانی نیست و می‌توانند تقریبا تا هر زمان که لازم است تعطیل بمانند. این تماشاخانه‌ها همانند سالن اصلی تئاتر شهر و بهار، سالن اشراق و استاد حسین نوری و ... زیر نظر دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی اداره می‌شوند که باز هم تعطیلی‌شان به ضرر اهالی تئاتر است.
در این شرایط سراغی از حسام حصاری، مدیر تماشاخانه «خورشید» و یاسر عودی مدیر «پردیس تئاتر مستقل» گرفتیم و در جریان بخشی از مشکلاتی که این روز‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند قرار گرفتیم.
هزینه بدون درآمد
چند روز دیگر می‌شود دو ماه که تماشاخانه «خورشید» در بولوار معلم مشهد تعطیل شده است. این تماشاخانه خصوصی قبل از مسائل مربوط به بیماری ویروسی کرونا و فاصله‌گذاری اجتماعی فعالیت جدی و مستمر داشت. بنا به اظهارات حسام حصاری، مدیر این تماشاخانه، فعالیت «خورشید» از دوم اسفند تعطیل است و الان هم جزو کار‌های پرخطر شناخته شده‌اند و همچنان مستأصل، منتظر و بلاتکلیف هستند و معلوم نیست چه عاقبتی در انتظارشان است.
حصاری، ملکی که در آن تماشاخانه راه‌اندازی کرده را اجاره کرده است و تنها ماهی ۶ میلیون تومان برای آن اجاره می‌دهد. جدای از این، ۶ نفر نیروی انسانی هم با فعالیت در آنجا زندگی خود را می‌گذرانند: «من به عنوان مدیر تماشاخانه مسئولیت دارم. الان نمی‌توانیم حقوقی که باید به آن‌ها می‌دادیم را بدهیم، اما بالأخره بخشی از حقوقشان را پرداخت می‌کنم. نظافت‌چی که می‌آمد و نصف روز آنجا برای ما کار می‌کرد یا آن‌هایی که تمام وقتشان را آنجا می‌گذراندند، الان برایشان هیچ‌کجا کار نیست و به سختی می‌توانند معیشتشان را بگذرانند. من به عنوان کارفرما مسئولیت دارم. جدای از مسئولیتمان از نظر انسانی هم به آن‌ها تعهد دارم و باید بخشی از هزینه‌هایشان را تأمین کنم.»
بخشی از درآمد تماشاخانه‌هایی از این دست با آموزش در زمینه هنرهای نمایشی به دست می‌آمد.
حصاری می‌گوید: «ظاهرا وزارتخانه دستورالعملی صادر کرده که اگر آموزش در تماشاخانه‌ها با رعایت اصول بهداشتی صورت بگیرد بلامانع است. اما به نظر می‌رسد راه‌اندازی این بخش از فعالیت‌های تماشاخانه‌ها کمی غیرممکن باشد. دستورات بهداشتی تجمع را ممنوع کرده‌اند در حالی که برگزاری کلاس‌های آموزشی نیازمند تجمع تعدادی هنرجو در یک فضای کوچک است.» به هر ترتیب اگر این اتفاق هم بیفتد باز هم نمی‌تواند ضرر تماشاخانه‌ها را جبران کند. حصاری در این باره می‌گوید: «همان درآمدی هم که تماشاخانه داشت، برای اجرای نمایش در آن بود و الا درآمد آموزش آن قدر نیست که بتوان با آن هزینه‌های سنگین را پرداخت کرد.»
در گزارش‌های قبلی که در همین صفحه منتشر شد به این نکته اشاره کردیم که تعطیلی تماشاخانه‌ها، اهالی تئاتر را نیز با ضرر و زیان مالی روبه‌رو کرده است. مثلا نمایش «قدم‌زدن بر روی خطوط زرد خطر» به کارگردانی مهدی فرخنده در روزهای قبل از تعطیلی اماکن عمومی درسالن خورشید روی صحنه بود که اجرایش متوقف شد. به گفته حصاری: «هنوز دکور این نمایش که برایش مبلغ زیادی هم هزینه شد نصب است و آن‌ها هم چند روز بیشتر نتوانستند اجرا بروند. می‌دانم تعداد زیادی از این گروه‌های تئاتری هستند که همین‌طور بلاتکلیف‌اند و بعضی از آن‌ها این‌طور ضرر داده‌اند. نمی‌خواهم مشکلات معیشتی هنرمندان در تئاتر را نادیده بگیرم، اما در نظر داشته باشید، اهالی تئاتر که زندگی‌شان از این راه می‌گذشت درآمدی ندارند درصورتی که ما نه‌تن‌ها درآمد نداریم که هر ماه چندین میلیون تومان هم ضرر می‌دهیم.»
مسئله اصلی برای کمک به تماشاخانه‌ها کمک مالی است که آن را حصاری به صراحت بیان می‌کند. او می‌گوید اگر به همین چند تماشاخانه دولت و دستگاه‌هایی که می‌توانند، کمک نکنند، باید شاهد تعطیلی‌شان باشیم: «تعطیلی تماشاخانه‌ها معلوم نیست تا کی ادامه خواهد داشت. اگر نتوانم هزینه‌های مربوط به اجاره و ... را بدهم باید به فکر تخلیه ملک باشم. تخلیه مکان هم به همین سادگی نیست. کلی هزینه شده است تا این ملک به تماشاخانه تبدیل شود و خب باید همه آن‌ها را هم بگذاریم و تخلیه کنیم. هزینه‌های دیگری هم داریم که شاید بشود آن‌ها را فعلا پرداخت نکرد، اما اگر دولت می‌خواهد به ما کمکی کند، باید آن را هرچه سریع‌تر انجام دهد. دولت تسهیلاتی بدهد تا این چراغ خاموش نشود. هیچ کار دیگری از دست ما بر نمی‌آید و وقتی نمی‌توانیم اجاره را بدهیم باید به فکر تخلیه بیفتیم.»
ریشه ضعیف نهال تماشاخانه
اجاره‌بها تماشاخانه، اقساط مربوط به وام‌هایی که برای راه‌اندازی دریافت شده، حقوق ده نفر پرسنل و حق‌التدریس هفت نفر مدرس بخشی از هزینه‌های ماهیانه «پردیس مستقل تئاتر» مشهد است که بیش از چهل میلیون تومان می‌شود. این تماشاخانه تازه چند ماهی است که با همت بخش خصوصی به محل جدید خود نقل مکان و با هزینه‌های شخصی راه‌اندازی شده است. این تماشاخانه در سال ۹۷ میزبان بیش از ۶۰ درصد اجرا‌های تئاتر مشهد بود و در محل جدید خود واقع در بولوار شهید صارمی تازه قرار بود جان بگیرد که با اجرای طرح فاصله گذاری اجتماعی تعطیل شد و معیشت نزدیک به بیست نفر به طور مستقیم به خطر افتاد. یاسر عودی، مدیر پردیس تئاتر مستقل می‌گوید با این هزینه‌ها پولی نداریم که برای حقوق این تعداد افراد پرداخت کنیم: «به شهرداری، اداره فرهنگ و ارشاد مشهد و استانداری خراسان رضوی نامه فرستادیم و منتظریم ببینم چه‌کمکی به ما خواهند کرد. موقعی که ما پردیس را افتتاح کردیم کسی از مسئولان اداره ارشاد نیامد، حالا که مشکل داریم نیز بعید است سری به ما بزنند.»
به پیشنهاد عودی، هزینه‌هایی را که هرسال در اداره‌های مختلف صرف اردو‌ها و دوره‌های فرهنگی که هیچ گره‌ای از کار فرهنگ باز نمی‌کند را می‌شود در تماشاخانه‌ها و فضا‌هایی از این دست خرج کرد که بار فرهنگ روی دوش آن‌هاست: «اگر بودجه‌هایی که برای این کار‌ها در نظر گرفته شده امسال به مراکز فرهنگی اختصاص دهند آن‌ها می‌توانند ادامه حیات دهند؛ در غیر این صورت باید منتظر تعطیلی آن‌ها بود. اگر دولت به داد ما نرسد ریشه‌مان ضعیف می‌شود و حتی ممکن است بخشکد.»
همراهی مالک با مستاجر به پردیس تئاتر مستقل رسیده است و عودی می‌گوید که بنا به گفت‌وگویی با مالک داشتیم قرار شد چک اجاره را فعلا به بانک نبرد: «مالک که ملکش را به ما اجاره داده تا کجا می‌تواند با ما راه بیاید و اجاره‌اش را نگیرد؟ یک ماه یا دو ماه می‌تواند اجاره‌اش را دیرتر دریافت کند بعد از آن باید چکار کنیم؟ مجبور می‌شویم تجهیزاتی که با زحمت برای پردیس تهیه کرده‌ایم را بفروشیم تا چک اجاره را بدهیم.»