نگاهی به وضعیت نمایش در ایران و جهان/ تئاتر در روزگار کرونا

به گزارش شهرآرانیوز، «رومئو» سرش را از پنجره بیرون آورده و درحالی‌که تا کمر در خیابان خم شده است رو به ساختمانی آن‌سوی خیابان فریاد می‌کشد.

«ژولیت» این‌سو با شلوار خانگی درحالی‌که کاغذهایی در دست دارد گاهی به پنجره ساختمان مقابلش نگاه می‌کند و گاهی سر روی کاغذهایش می‌اندازد و از روی آن بلندبلند متن پیش رویش را می‌خواند.

آن‌وسط در خیابان، مردم سر بلند کرده‌اند و بین صداهای این‌دو، سر می‌چرخانند.

بله! جهان در قرنطینه است.

ویروس کرونا آمده و بساط خوشی‌های زیادی را برچیده؛ ازجمله تئاتر؛ یا بهتر است بگوییم: به‌خصوص تئاتر.

صحنه‌ای که شرح آن رفت، توصیف دقایقی از تمرین روت گیبسون و چو واکر ـ بازیگر و کارگردان تئاتر ـ بود که در لندن همسایه‌اند.

آن‌ها در روزهای خانه‌نشینی سرشان را از پنجره‌هایشان بیرون آورده‌اند و بخشی از نمایش‌نامه‌ «رومئو و ژولیت» شکسپیر را تمرین می‌کنند.

تئاتر در جهان در همین حدود در جریان است. اکثر فعالیت‌های هنری تعطیل شده اما زندگی زیر پوست شهر جریان دارد. انگار هیچ‌چیز نمی‌تواند هنرمند را متوقف کند؛ حتی اگر همه امکانات و ابزار را از او بگیرند.

هنرمند می‌اندیشد و این مهم‌ترین سلاح اوست. ما نیز شرایط مساعدی در این ورطه نداریم. کشتی تئاتر در تلاطم جهان از ویروس کرونا مدام به صخره‌های بی‌برنامگی و بی‌پولی برخورد می‌کند و کسی نمی‌داند از این هول نجات خواهد یافت یا نه. همین شد که پرونده‌ای تدارک دیدیم تا نابسامانی را در جهان نمایش مروری کنیم و از کسانی که در این توفان گرفتار شده‌اند بپرسیم چطور این‌روزها را سپری می‌کنند؟

چه امیدی به ساحل امن و آرامش دارند و برنامه‌شان برای روزهای آفتابی بی‌دغدغه چیست؟ در این گزارش سعی می‌کنیم روزهای سپری‌شده این چند‌ماه را در تئاتر ایران و جهان مرور کنیم و در گفت‌وگوهایی به 6سؤال که ذهن همه اهالی تئاتر را مشغول کرده پاسخ بدهیم. از این‌رو با هنرمندان، مدیران و مسئولان صحبت کرده‌ایم تا با پاسخ روشن‌ به سؤالاتی که روزهای پیش‌رو را برایمان تار کرده، تصویر دقیق‌تری از وضعیت نمایش ارائه کنیم.

هم شرقی تعطیل، هم غربی
اجرای نمایش «آخر بازی» اثر ساموئل بکت که در تئاتر اولد ویک لندن روی صحنه بود، به‌دلیل شیوع ویروس کرونا متوقف شد اما جهان هنرمندان لحظه‌ای نایستاد.

تئاتر توکیو نمایش‌های «کابوکی» را رایگان از یوتیوب پخش کرد و سازمان‌های هنری دنیا شرایطی درنظر گرفتند تا کسانی که در خانه مانده‌اند، به محیط‌هایی که دوست دارند، دسترسی داشته باشند.

انجمن تئاتر لندن با انتشار بیانیه‌ای تعطیلی سالن‌های تئاتر را ادامه‌دار دانست و اعلام کرد تا روز ۳۱‌ماه می ‌(۱۱خردادماه) فعالیت نخواهند داشت، درحالی‌که قرار بود روز ۲۶‌ماه آوریل (۹ اردیبهشت‌ماه) کار خود را از سر بگیرند. در این بیانیه انجمن تئاتر لندن با عذرخواهی از تماشاگرانی که از مدت‌ها قبل اقدام به خرید و رزرو بلیت آثار هنری کرده بودند، تأکید کرد که بلیت‌فروشی‌های تئاتر این شهر، هزینه بلیت‌های خریداری‌شده را به تماشاگران بازخواهند گرداند.

پس از این بود که سالن‌های تئاتر، نمایش‌هایی را که قبلا روی صحنه برده بودند در اینترنت بارگذاری کردند. عده‌ای اجراهایشان را هر هفته در فیسبوک و یوتیوب کانال سدلز ولز پخش کردند.

سدلز ولز ازجمله مجموعه‌های تئاتری دنیاست که در ۳۰۰ سال گذشته تعطیلی نداشته و این دوران در تاریخ آن مجموعه بی‌سابقه است. اهالی هنر معتقدند تئاتر به سلامت ما کمک خواهد کرد. سالن‌های تئاتر در سراسر دنیا هم‌اکنون تعطیلند اما چنین تعطیلی‌ای به‌معنای آن نیست که دوستداران تئاتر از تماشای هنر مورد علاقه‌شان محروم شده‌اند.

تئاتر ملی بریتانیا تصمیم گرفته آثار قدیمی خود را برای طیف وسیع‌تری از مخاطبان در دسترس قرار دهد. سالن تئاتر همپستد در لندن چندین اجرا را آنلاین نمایش ‌داد.

چند تئاتر تلویزیونی رایگان در دسترس عموم قرار گرفته و رابرت مایلز و گروهی از بازیگرانش هر هفته شکسپیرخوانی را برنامه‌ریزی کرده‌اند.

فرانسه که از مراکز تئاتر در اروپا محسوب می‌شود، در هفته‌های گذشته خلوت‌ترین روزهای تاریخ خود را در عرصه هنرهای نمایشی پشت سر گذاشته است.

 اسپانیا و ایتالیا روزگار سختی را در عرصه تئاتر سپری می‌کنند؛ کشورهای فعالی که پس از شیوع چشمگیر کرونا به‌طور کامل قرنطینه سراسری اعلام کرده‌اند و به همین سبب تئاتر در آنها صددرصد تعطیل شده است. تئاترهای برلین هم تعطیل شده‌اند. با این حال وزیر فرهنگ این کشور از تعهد دولت مرکل در حمایت از مؤسسات فرهنگی و هنرمندان در دوره شیوع بیماری کرونا خبر داده؛ اگرچه هنرمندان نمی‌دانند منظور از این حمایت چیست.

کریستینا کارلینی، از تئاتری‌های ایتالیا در مقاله‌ای با عنوان «تئاتر در زمان ویروس کرونا» می‌نویسد: «لغو نمایش‌ها فقط در هفته اول منجر به لغو ۷هزار و ۴۰۰ اجرا شد که با ازدست‌رفتن پول فروش بلیت‌ها همراه بود؛ رقمی برابر با ۱۰میلیون و ۱۰۰هزار یورو، به علاوه سفرها، هزینه هنرمند و سایر مواردی که قبلا پرداخت شده است. اما موارد بیشتری هم وجود دارد. سیستم ایتالیایی بیشتر مبتنی بر کمک‌های مالی عمومی و خصوصی است که کاملا به پارامترهای کمی از قبیل تعداد نمایش، تعداد افراد شاغل، تعداد تماشاگران برای هر نمایش وابسته است.

با کنسل‌شدن اجراها، بیشتر بخش‌ها به رقم مورد انتظار نخواهند رسید و در نتیجه با کاهش بودجه سالانه روبه‌رو می‌شوند. اگر بتوانیم (امیدوارانه) انتظار داشته باشیم اوضاع طی چند هفته عادی شود با شروع مجدد تئاترها، جدول برنامه ما برای بهار خالی‌تر خواهد بود و احتمالا هیچ مسافرتی در مسافت‌های طولانی هم در کار نیست.

ما باید نسبت به تأثیر منفی، واکنش نشان دهیم، دستورالعمل‌های مفصل را برای آینده ارائه کنیم و به این پیش‌فرض مجهز شویم که مخاطب در پیوستن به رویدادهای پرجمعیت، احساس راحتی نمی‌کند»؛ دغدغه‌ای مشابه دغدغه هنرمندان کشور ما. بعد به این اشاره می‌شود که سازمان‌های هنری در بهترین زمان‌ها هم شکننده‌اند. گروه‌های کوچک مانند شرکت‌های تئاتر با بودجه‌های محدود، در تنگنای آزاردهنده فعالیت می‌کنند.

برخی از این مؤسسات احتمالا ناپدید می‌شوند. حتی مؤسسات عظیم و غولی چون اپرای متروپولیتن نیز فرومی‌ریزند. آنها قراردادهایی برای تامین، برآورد سرمایه و بودجه‌هایی دارند که سال‌ها در سنگ‌بنای‌شان پی‌ریزی شده است؛ درحالی‌که درآمدها سقوط می‌کنند، مخاطبان پس از زمان طولانی، عادت خود را از دست می‌دهند و ممکن است دیگر بازنگردند؛ مشابه نگرانی‌های ما، هرچند در مقیاس بزرگ‌تر.

فاصله‌گذاری بین هنرمند و صحنه
هفته نخستین اسفندماه بود که با دستور دولت همه مراکز فرهنگی تعطیل شد؛ ازجمله تئاتر. بسیاری از نمایش‌های روی صحنه با وجود ماه‌ها تمرین و صرف هزینه‌های بسیار، پایین آمدند و فاصله‌گذاری انجام شد.

خانه‌ها اما دیگر آن سکوت و سکون همیشگی را نداشت. موج دلهره از اینکه چه بر سرمان خواهد آمد راه‌های ارتباطی جدیدی بین اهالی فرهنگ باز کرد. در این میان هفته تئاتری که هر سال خانه تئاتر برگزار می‌کرد مجازی شد.

خبر از اجرای آنلاین نمایش به گوش رسید. پخش تئاترهای آنلاین در پردیس تئاتر تهران با ۷سالن اختصاصی از طریق رسانه‌های نمایشی نت، آنتن، پیشتاز movi و mp4.ir  آغاز شد؛ هرچند ماجرا به همین‌جا ختم نشد.

در فضای لایو صفحه اینستاگرام مؤسسه پادمارت قرار شد هر هفته یکی از فیلم‌تئاترهای شناخته‌شده جهان به‌مدت ۱۰هفته برای علاقه‌مندان به نمایش گذاشته شود. مجموعه تئاتر شهر هم از این تعطیلات استفاده کرد تا ابتدا فضاهای داخلی‌اش را سامان دهد و سپس فعالیتش را در ارتباط با هنرمندان و مخاطبان، توسعه بخشد.

این ارتباط از طریق فضای مجازی برای ارائه محصول تئاتری و ایجاد نشست‌های پژوهشی، بحث‌ها و گفت‌وگوها در همان فضاست. در این میان، هنرمندانی نیز وارد عمل شدند و با رعایت همان شرایط قرنطینه، کار را آغاز کردند. «آقای شادی» که هر شب در یک سالن مجازی آنلاین تمرین شده بود، با بازی افشین هاشمی جلو دوربین رفت. متن این نمایش برای اجرای آنلاین و اینتراکتیو تنظیم شد.

اما پس از گذشت یک‌ماه از تعطیلی سالن‌ها، مرکز هنرهای نمایشی گزارش اول خود را از بررسی و پیگیری مشکلات اهالی تئاتر منتشر کرد؛ گزارشی که در آن به چند دغدغه هنرمندان اشاره شده اما پاسخ روشنی به آن داده نشده است. در این گزارش آمده که بخشی از حمایت‌های غیرمستقیم مانند ایجاد تسهیلات برای بیمه تامین اجتماعی هنرمندان توسط صندوق اعتباری هنر در حال پیگیری است و مؤسسات و گروه‌های نمایشی‌ای که اماکنی را از دستگاه‌های اجرایی اجاره کرده‌اند، اجاره‌شان بخشیده شده؛ اما در این گزارش، وضعیت تماشاخانه‌های خصوصی همچنان نامشخص است.

ستاد مذکور در اداره‌کل هنرهای نمایشی همچنان در حال جمع‌آوری اطلاعات اجراهای نمایشی اسفندماه۹۸ در تهران و دیگر استان‌هاست. پرونده نمایش‌هایی که برای فروردین و اردیبهشت۹۹ پروانه داشته‌اند نیز بررسی می‌شود. و در نهایت، وعده اینکه پس از تجمیع اطلاعات و ابلاغ مبلغ حمایتی از سوی دولت، میزان حمایت‌ و شیوه انجام آن اعلام خواهد شد. آنچه مشخص است این که بیش از ۲ ماه از تعطیلی سالن‌های تئاتر می‌گذرد و این گزارش دیرهنگام کمکی به رفع نگرانی‌های اهالی تئاتر نمی‌کند.

منبع: همشهری