الهام اسماعیلی | شهرآرانیوز، فرهنگ و تمدن ایرانی متأثر از سفر امام‌رضا(ع) به ایران است. ایرانیان از اوایل قرن سوم هجری، از طریق تطبیق خود با ارزش‌ها و هنجار‌های اجتماعی‌ای که برگرفته از اسلام بود فرهنگ و تمدن خود را به‌عنوان یک ملت شکل جدید داد. شواهد متعددی مبنی بر تأثیرگذاری سخنان و سیره امام رضا(ع) بر این امر در این مقطع تاریخی وجود دارد. هجرت تاریخ ساز امام‌رضا(ع) به ایران، توصیه به وحدت و دوری از اختلاف، عدالت‌ورزی، پاسداشت کرامت انسانی، مقابله نظری و عملی با تبعیض و احترام آن حضرت به فرق و مذاهب، و وجود بارگاه آن امام همام در این سرزمین در شکل‌دهی و استواری فرهنگ و تمدنی همسو با آموزه‌های اسلامی و همچنین وحدت و همدلی ایرانیان نقشی الهام‌بخش داشته است.
در این خصوص به گفتگو با حجت الاسلام دکتر مهدی جلائیان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با موضوع نقش حضرت در وحدت و همدلی ایرانیان می‌پردازیم.
دکتر جلائیان در این خصوص اظهار کرد: مسلماً وحدت به معنی و مفهوم یکسان و یکنواختی در حوزه معرفت و یا سلوک اجتماعی نیست بلکه پرهیز از تزاحم و اختلافات ویرانگر است که سبب می‌گردد تا آدمیان علی‌رغم سلیقه‌های مختلف و نگرش چندسویه به جوانب زندگی، چنان یا یکدیگر زیست کنند و مدارا و تحمل خود را تجلی بخشند که فرصت از جنگ و تخاصم و هدر رفتن سرمایه‌ها ستانده شود و زمینه رشد آرامش فردی و اجتماعی تحقق یابد.
وی افزود: ما بر این باوریم که مواردی از سنت و سیره امام‌رضا(ع) درباره وحدت و پرهیز از اختلاف و تفرقه این پیام را منتقل می‌کند که راز موفقیت هر جامعه، جریان، ملت و گروهی عبارت از وحدت، همدلی و پرهیز از نزاع و تک‌روی است و به‌طور غیرمستقیم این پیام را به مردم ایران القا می‌کند که از نزاع و تفرقه پرهیز نمایند.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به اینکه امام‌رضا(ع) با توجه به موقعیت و شرایط زمان خود راهبرد‌هایی را در جهت جلوگیری از اختلافات مردم به کار گرفتند، ابراز داشت: ایشان با مجموعه‌ای از اقدامات عملی و رهنمود‌های گفتاری نه صرفاً برای زمان خود بلکه برای آینده نیز پی‌ریزی لازم را برای ایجاد وحدت انجام دادند.
دکتر جلائیان در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: بررسی سیره امام‌رضا(ع) بیانگر تأکید و توجه ایشان بر وحدت و همگرایی انسان‌ها است و حجم فرمایشاتی که در این زمینه از آن حضرت به ما رسیده، نشان می‌دهد که مخاطب ایشان تنها پیروان مکتب اهل‌بیت (ع) به‌عنوان یک جریان دینی نیستند بلکه طیف وسیعی از انسان‌ها در ابعاد مختلف هستند.
وی پرهیز از اختلاف و تنش و دنبال کردن منافع فردی، برای موفقیت هر جامعه، ملت و گروهی که خواهان پیشرفت هستند را لازم دانست و در این باره توضیح داد: گاهی آن حضرت برای توجه دادن مردم به وحدت و پرهیز از نزاع و کشمکش، سیره و سنت پیامبر (ص) را برای مردم تشریح می‌کردند. به‌عنوان نمونه، آن حضرت این سخن پیامبر اکرم (ص) را با این مضمون نقل کردند که پاداش کسی که به هنگام اختلاف امت، تمسک به سنت من نماید پاداش صد شهید است. (راوندی، سعید بن هبه الله، فقه القرآن، ج ۱، ص ۱۰۱)
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: احترام به همنوعان زمینه همگرایی و اتحاد است. بدون رعایت این ویژگی، انتظار همگرایی در سطوح مختلف انتظاری بیهوده است. اما با توجه به منفعت‌طلبی انسان‌ها کم‌تر به آنها عمل می‌شود.
وی با بیان اینکه امام رضا (ع) افزون بر توصیه مکرر به احترام به هم نوعان، خود در عمل به آنها پیشگام است و عملاً درس وحدت و سازواری می‌دهد، اشاره داشت: ابراهیم بن عباس در مورد ویژگی‌های اخلاقی امام‌رضا(ع) بیان می‌کند که هیچ‌وقت ندیدم ایشان، با کلام خود در حق کسی جفا نماید و کسی را مورد اهانت و آزار قرار دهد و یا سخن کسی را قبل از آن‌که پایان یابد، قطع نماید.
نیاز نیازمندان را برآورده می‌نمود و هیچ‌وقت نیازمندی را که توانایی انجام حاجت او را داشت، ناامید نمی‌کرد. هیچ‌وقت پای خود را نزد دیگران دراز نمی‌نمود، هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی‌کرد؛ و هرگز مشاهده نکردم غلامان و خدمت‌گزاران خویش را دشنام بدهد؛ و همیشه خنده‌اش تبسم بود و من ندیدم که در جمع، با صدای بلند بخندد. هنگام سفره پهن کردن، بردگان و خدمه و حتی دربان‌ها و نگهبانان هم با ایشان هم‌سفره می‌گشتند. کار‌های نیک و صدقه‌های پنهانی زیادی را در شب تاریک انجام می‌داد تا مبادا کسی خجالت بکشد و یا او را بشناسد. (ابن بابویه، محمدبن علی، عیون اخبارالرضا ع، ج ۲، ص ۱۸۴.)
وی یادآور شد: توجه به نیازمندان وبرطرف کردن نیاز‌های آنان و‌توجه به نیازمندان از نکات برجسته‌ای است که در جامعه دینی ما ایرانیان به وضوح وجود دارد و برگرفته از سنت وسیره معصومان به ویژه امام‌رضا(ع) است و این خود باعث وحدت در جامعه نیز می‌شود.
دکتر جلائیان در پایان گفت: امام رضا (ع) با ترویج این اخلاق نیکو اجازه ندادند تا صف انسان‌های ثروتمند از فقیر جدا گردد، چرا که واضح است اگر جامعه به طبقات فقیر و غنی تقسیم شود و انسان‌های غنی خودشان را از فقرا جدا بدانند زمینه تفرقه و اختلاف در آن جامعه ایجاد خواهد شد.