از نماز ملفوظ تا نماز مقبول

نماز را پیامبر اعظم الهی بسیار دوست داشت. دیگر معصومان (ع) نیز فراوان دوست داشتند، تاجایی‌که وقتی در میدان جنگ هم کسی اذان را به یاد می‌آورد، او را فراوان دعا می‌فرمودند. درواقع نماز نمایان‌ترین کنش انسان است در عبادت. بسیاری قدوقامت ایمان آدمی را به آن می‌سنجند. به اینکه به نماز نه‌فقط ارادت که بر انجام آن غیرت داشته باشد.

همین غیرت است که بین کاهل نماز و «مقیم‌الصلاه» تمیز می‌دهد. غیرت است که می‌تواند حریر رویایی با رؤیای صبحگاهی را بدرد و انسان را در زمستان و تابستان، با طهارت به سجاده بکشاند. غیرت است که می‌تواند آدمی را پای کار بیاورد. محبت است که کلمات را با حلاوتی بایسته بر لب‌ها جاری می‌کند.

با این همه ما به تجربه دو نوع نماز می‌رسیم؛ یکی نمازی است که ما را به فهم ناز و نیاز می‌رساند و زندگی‌مان را می‌سازد. یکی هم قابی است که فقط کلمات را در خود چارچوب‌بندی می‌کند و خلاص. تقسیم‌بندی آیت‌ا... جوادی‌آملی، به فهم درست‌تر از این دو نوع کمک می‌کند؛ «ما دو نوع نماز داریم: ملفوظ و مقبول. هرکدام از این دو هم تعریف خاص دارد».

اول: نماز ملفوظ؛ یعنی نمازی که انسان فقط الفاظ را می‌خواند و نمازش در محدوده الفاظ است.

دوم: نماز مقبول است؛ یعنی نمازی که انسان را از گناه دور نگه می‌دارد.

در قرآن کریم در سوره عنکبوت، آیه ۴۵ آمده است: «اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاه إِنَّ الصَّلَاه تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ الله أَکْبَرُ وَ الله یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ؛ هرچه را از این کتاب بر تو وحى شده است، تلاوت کن و نماز بگزار که نماز، آدمى را از فحشا و منکر بازمى‌دارد و ذکر خدا بزرگ‌تر است و خدا به کارهایى که مى‌کنید، آگاه است». ما همه، اما ادعای نماز مقبول داریم، لذا خود را قبول‌شده درگاه خدایی می‌پنداریم. همین هم گاه کار را به جایی می‌رساند که از خداوند هم طلبکار می‌شویم. این پندار نادرست ماست.

اگر به‌دنبال فهم و بارم‌بندی نمره نمازمان باشیم، این بیان آیت‌ا... خط را برای ما روشن می‌کند: «راه تشخیص نماز مقبول از نماز ملفوظ در این است که اگر نماز صبح توانست تا ظهر انسان را از گناه حفظ کند، این نماز مقبول است، اگر نماز ظهروعصر توانست تا شب، انسان را دور از گناه نگه دارد، چنین نمازی نماز مقبول است؛ وگرنه نمازی که بعدش گناه انجام شود، فقط نماز ملفوظ است». لفظ هم ما را به معنا نمی‌رساند؛ چه رسد به معنویت. نمازی، آبادگر انسانیت و آبروبخش انسان است که از لفظ، راه به معنا برد و معنا را به معرفت ارتقا دهد. این‌گونه نماز است که میان نمازگزار و انواع منکرات دیوار می‌کشد. 

زره نفوذناپذیر، چنین نمازی است والا گونه ملفوظش را همه انجام می‌دهند. هرچه فراوان‌تر هم انجام شود، بهره‌ای که باید انسان را به سرانجام برساند، در آن نمی‌بینیم. اتفاقا بسیارند کسانی که فراوان نماز می‌خوانند، اما به جایگاه مؤمنان نمی‌رسند که در راه‌بندان ایمان، سهمی زیاد دارند. خوارج در دوردست‌های زمانی و داعش در همسایگی این روزها، دو نوع قابل مطالعه‌اند در این زمینه. بکوشیم از لفظ به معنا راه بگشاییم تا در شمار مؤمنان باشیم.