چرا امواج سهمگین زندگی عده‌ای را تکان نمی‌دهد؟ | بررسی تأثیر صفت زهد در حفظ انسان از تلاطم های زندگی

به گزارش شهرآرانیوز؛ شاید خیلی از ما با آدم‌هایی در زندگی خود مواجه شده باشیم که باوجود آنکه از مال دنیا بهره چندانی ندارند و به قول معروف پولشان از پارو بالا نمی‌رود، حال خوبی دارند و از زندگی راضی‌اند و بالاوپایین شدن بازار و گران شدن این جنس و آن جنس، آرامش آنها را برهم نمی‌زند. اینها انسان‌های عجیب‌وغریبی نیستند، بلکه خودشان را به یک ویژگی درونی به اسم «زهد» تجهیز کرده‌اند که بودونبود دنیا، حالشان را تغییر نمی‌دهد؛ زینتی که این روز‌ها کمتر به آن توجه می‌کنیم و از کارکردهایش غافلیم.

ساده، اما عمیق و پرمعنا

از فضایل اخلاقی که در آموزه‌های دینی به آن فراوان توصیه شده است و باور به آن و تلاش برای حاکمیتش بر سبک زندگی فردی و اجتماعی، آثار و برکات بسیاری دارد، «زهد» است؛ واژه‌ای سه‌حرفی، اما با دنیایی از معنا و عمق و اثر.

«زهد» یعنی بی‌رغبتی و دل نبستن به دنیا. کسی که به خدا ایمان آورده است و دل در گرو آخرت و جهان پایدار دارد، دنیا و مافیه را امانتی می‌داند که خداوند برای آزمون دراختیار او قرار داده است. همین باعث می‌شود نه‌تنها فریب دنیا را نخورد، بلکه از کم و زیاد آن هم محزون یا مسرور نشود.

امیر شدن بر دنیا

«زهد» در لغت به معانی «بی‌رغبت شدن، روی بازگردانیدن از چیزی، پارسایی و ترک دنیاست» و در اصطلاح به معنی «بی‌رغبتی و دل نبستن به ظاهر دنیا به‌خاطر به‌دست آوردن آخرت و خشنودی و رضوان خداوند است.» البته زهد به این معنا نیست که انسان از دنیا دل ببرد یا از مواهب و نعمات آن بهره نبرد، بلکه به آن معناست که انسان اسیر و ملعبه دنیا نباشد و در عین اینکه از آن برای طی کردن راه رشد و کمال استفاده می‌کند، بر آن حاکم باشد نه آنکه اجازه دهد دنیا بر او غلبه کند و حب یا کم و زیاد آن زمینگیرش کند.

چه کسانی زاهدند؟

این را که چگونه ما بر دنیا امیر باشیم نه اینکه دنیا بر ما پادشاهی کند، روایات به‌خوبی یادمان داده‌اند. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «زهد به معناى حرام کردن حلال [بر خود]نیست، بلکه بدین معناست که انسان اطمینانش به آنچه در دست خداست، بیشتر باشد از آنچه در دست خود اوست.» (بحارالأنوار: ۷۷/۱۷۲/۸).

امیرالمؤمنین امام‌علی (ع) نیز می‌فرمایند: «همه زهد در دو جمله قرآن آمده است وقتی خداوند متعال فرموده است: تا بر آنچه از دستتان مى‌رود، اندوهگین نشوید و بر آنچه به دستتان مى‌آید، شادمانى نکنید.» (بحارالأنوار:۷۸/۷۰/۲۷). این یعنی کسى که بر گذشته اندوه نخورد و براى آنچه به دستش مى‌رسد شاد نشود، زاهد است.

کلید همه خوبی‌های دنیا

اما دانستن اینکه چرا زهد فضیلت است و هم ائمه‌اطهار (ع) و هم بزرگان دین، به آراسته شدن انسان به این زینت توصیه می‌کنند، نیز در جای خود مهم و جالب است. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «همه خوبی‌ها در خانه‌ای استقرار یافته و کلیدش در زهد و بی‌رغبتی به دنیا قرار داده شده است.» (بحارالانوار، ج۱۶، ص۱۲)

 بنابر آموزه‌های دینی، اگر دنبال خیر و نیکی هستیم، ریشه آن را باید در بی‌رغبتی به دنیا جست‌و‌جو کنیم؛ زیرا همه خطا‌ها و گناهان از محبت به دنیا سرچشمه می‌گیرد و خانه ایمان را ویران می‌سازد. امیرالمؤمنین علی (ع) برای تبیین اهمیت زهد در زندگی انسان فرمودند: «زهد کمیاب‌ترین و ارزشمندترین چیزی است که آدمی می‌شناسد؛ همگان آن را می‌ستایند، ولی بیشتر مردم به آن عمل نمی‌کنند.»

۳ ویژگی زاهدان

ممکن است این سؤال پیش بیاید که با زهد قرار است چه اتفاقاتی در زندگی انسان رقم بخورد که تا این حد بر آن تأکید می‌شود. رسول خدا (ص) که قرآن از ایشان به اسوه حسنه و از اخلاقشان به خُلق‌عظیم یاد می‌کند، به این سؤال ما به‌زیبایی پاسخ می‌دهند و می‌فرمایند: «حقیقت زهد در دنیا سه چیز است: کوتاهی آرزوها، شکر نعمت‌های الهی و اجتناب از آنچه خدا حرام کرده است.»

کوتاهی آرزو‌ها یعنی زاهد، آرزو‌های دورودراز ندارد که برای رسیدن به آنها، خدا را فراموش کند و آخرت را نادیده بگیرد. شکر نعمت باعث می‌شود انسان از نعمت‌های خدا در جای درست استفاده کند و ورع و تقوا هم انسان را از حرام‌ها دور می‌کند و اجازه نمی‌دهد انسان به‌واسطه امیال دنیایی، حرمت‌ها را زیر پا بگذارد.

سد اختلاس‌ها و دزدی‌ها

زهد آثار فراوان دیگری هم دارد که دنیای آدمی و اطرافیانش را شبیه بهشت می‌کند. مهم‌ترین آنها، پرهیز از حرام است. وقتی انسان زاهد شد، برای کمی سود بیشتر دست به احتکار، دزدی، کلاهبرداری، اختلاس و سوءاستفاده از دیگران نمی‌زند و برای شور و شیرین دنیا حاضر نمی‌شود در حق دیگران ظلم کرده، حقوقشان را تضییع کند.

امام‌علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «زاهد به دنیا کسی است که درمقابل حرام، شکیبایی خود را از دست ندهد و نعمت‌های حلال، او را از شکرگزاری غافل نسازد.» (بحارالانوار، ج۶۷، ص۳۱۳)

وقتی در‌های رحمت باز می‌شود

زهد در‌های رحمت الهی را به زندگی انسان باز می‌کند. وقتی دل انسان سرشار از عشق به خدا شد و محبت و خواست و رضای او را بر خواست و تمایلات خود ترجیح داد، خدا هم ابواب رحمتش را به روی او می‌گشاید. امیرالمؤمنین علی (ع) در این‌باره می‌فرمایند: «به دنیا، زاهد و بی‌رغبت باش تا رحمت بر تو فرود آید.» (بحارالانوار، ج۷۴، ص۱۷۳).

 این روحیه و ویژگی، تحمل گرفتاری‌ها را هم آسان می‌کند. همان‌طور که هدف‌های بزرگ زندگی، سختی‌های راه را تحمل‌پذیرتر می‌کند، زهد و بی‌رغبتی به دنیا برای خدا هم، مصیبت‌ها و سختی‌های این دنیا را بر انسان آسان می‌کند و بالاوپایین آن آدمی را بیچاره و ناتوان نمی‌کند.

چگونه زاهد شویم؟

اینکه چطور به زینت زهد آراسته شویم، هم سؤالی است که روایات پاسخ‌های ساده و کاربردی آن را به ما داده‌اند؛ چنان‌که امام باقر (ع) فرمودند: «زیاد به یاد مرگ باش؛ زیرا هیچ انسانى مرگ را بسیار یاد نکرد، مگر آنکه به دنیا بى‌رغبت شد.»

 امام‌کاظم (ع) هم در این باره می‌فرمایند: «خردمندان به دنیا بى‌رغبت هستند و به آخرت مشتاق؛ زیرا مى‌دانند که دنیا طالب است و مطلوب، و آخرت نیز طالب است و مطلوب؛ چراکه هرکه آخرت را طلبد، دنیا در طلب وى برآید تا وى روزى خود را به‌تمامی از آن دریافت کند و هرکه دنیا را طلبد، آخرت در طلب وى برآید و مرگش فرارسد و دنیا و آخرتش را بر وى تباه کند.» (میزان‌الحکمه، ج ۵، صص ۵۵)