معیارساده‌ای که جهان را به بهشت تبدیل می‌کند

پیامبر خدا (ص) در احادیث به شکل‌های مختلف عدالت را توصیف کرده‌اند. یکی از عنوان‌های عدالت که در سخنان پیامبر خدا آمده است، «أَعْدَلُ‌النَّاسِ» است. عادل‌ترین مردم کیست؟ پیامبر خدا (ص) به این پرسش اساسی، پاسخ داده و فرموده‌اند: «أَعْدَلُ النَّاسِ مَنْ رَضِیَ لِلنَّاسِ ما یَرْضى لِنَفْسِهِ، وَکَرِهَ لَهُمْ ما یَکْرَهُ لِنَفْسِهِ: عادل‌ترین مردم کسی است که بر مردم همان پسندد و راضی باشد که بر خود می‌پسندد و خشنود است و بر آنان نپسندد آنچه بر خود نمی‌پسندد.» (شیخ‌صدوق، من‌لایحضره‌الفقیه، ج‌۴، ص‌۳۹۵ * معانی‌الاخبار، ص ۱۹۵ * علامه‌مجلسی، بحارالانوار، ج‌۷۵، ص‌۲۵)

در این حدیث نبوی، عادل‌ترین مردم با دو ویژگی مرتبط با هم معرفی شده است. رضایت و کراهت چگونه باشد؟ پیامبر خدا (ص) در این حدیث، رضایت و کراهت مطلوب را بیان کرده‌اند.

رضایت و پسندیدن مطلوب

پیامبر خدا (ص) در ویژگی اول عادل‌ترین مردم، جمله «مَنْ رَضِیَ لِلنَّاسِ ما یَرْضى لِنَفْسِهِ» را به‌کار برده‌اند. انسان عادل کسی است که هر آنچه برای خود می‌پسندد و از آن خشنود می‌شود و به آن راضی است، برای دیگران نیز بپسندند. در این بخش از حدیث نبوی، دوبار ماده رضایت آمده است؛ رضایت از کار و سخن دیگران در ارتباط با خویش، پایه رضایت در برخورد با دیگران باشد. رضایت به‌معنای خشنودی و خرسندی و میل و پسندیدگی، خواست آگاهانه و قبول‌داشتن، خوشحالی و اجازه و رخصت است. هرچه از دیگران در برخورد با خودت قبول داری، در برخورد با آنان جاری کن.

رضایت انسان در رفتار‌ها و گفتار‌ها چگونه باید باشد؟ رضایت انسان برای مردم به همان چیزی باید باشد که برای نفس خود راضی است. انسان می‌خواهد دیگران با او چگونه سخن بگویند، همان‌گونه با آنان سخن بگوید. انسان چه نوع رفتاری را در روابط اجتماعی دوست دارد و می‌پسندد مردم با او رفتار کنند، همان‌گونه با آنان برخورد کند؛ چنین انسانی، عادل بلکه عادل‌ترین انسان‌هاست.

محتوای همین جمله در وصف اعدل‌الناس در حدیث نبوی دیگری نیز آمده است. فردی نزد پیامبر خدا (ص) رفت و عرض کرد: «احب ان اکون اعدل الناس: دوست دارم عادل‌ترین مردم باشم.» پیامبر خدا (ص) فرمودند: «أحبِبْ للنّاسِ ما تُحبُّ لِنفسِکَ تَکُن أعدلَ النّاسِ: آنچه برای خودت دوست می‌داری، برای مردم نیز دوست بدار تا عادل‌ترین مردم باشی.» (متقی‌هندی، کنزالعمال فی سنن‌الاقوال و الافعال، ج‌۱۰، ص‌۱۲۵ * محمدی‌ری‌شهری، میزان‌الحکمه، ج‌۳، ص‌۱۸۴۳)

در این حدیث نبوی، معیار محبت آموزش داده شده است. هرآنچه محبوب توست، همان را برای مردم دوست داشته باش. چه رفتار و گفتاری از مردم درباره خود دوست می‌داری؟ همان را برای مردم دوست بدار و همان‌گونه رفتار کن و سخن بگو. چگونگی رضایت و محبت در گفتار و رفتار‌ها در این دو حدیث نبوی، نشان داده شده است. محبوب و مرضی شما برای دیگران، همان چیزی باشد که محبوب و مرضی برای خودتان است.

کراهت و ناپسندیدن زیبا!

پیامبر خدا (ص) در جمله دوم، ویژگی دوم عادل‌ترین مردم را معرفی کرده و فرموده‌اند: «وَکْرَهْ لَهُمْ ما یْکرَهُ لِنَفْسِه.» چه چیزی را در رفتار و گفتار برای دیگران نپسندیم؟ در اینجا نیز معیار را کراهت برای خود ذکر کرده‌اند. کراهت به‌معنای نفرت و ناپسندی و بیزاری و اشمئزاز و ناخوشی و بی‌میلی و ناگوارایی است. از هر آنچه برای خود تنفر داری، در برخورد با دیگران هم از آن نفرت داشته باش و هیچ‌وقت با دیگران آن‌گونه برخورد نکن.

تکبر و دروغ‌گویی و توهین و خلف‌وعده و بی‌حرمتی و بی‌ادبی و خودپسندی و خودبرتربینی و فحش و ناسزاگویی و بی‌نظمی و بی‌نوبتی و بی‌قانونی را از جانب دیگران بد می‌شماری؟ خود نیز با دیگران این‌گونه رفتار نکن. اگر تک‌تک افراد جامعه اسلامی رضایت و کراهت آنان همین‌گونه باشد که پیامبر خدا (ص) آموزش داده‌اند و اگر مسابقه در راه عادل شدن بر همین مبنا در اجتماع روی دهد، همه رنج‌ها و ناراحتی‌ها و جنگ اعصاب‌ها و درگیری‌ها و زدوخورد‌ها از بین می‌رود و بهشت روی زمین تحقق می‌یابد.

اگر هر عضو خانواده در جامعه اسلامی درون خانواده هرچه را برای خود می‌پسندد، برای دیگری هم بپسندد و آنچه برای خود نمی‌پسندد، برای دیگری نپسندد، همه مشکلات خانوادگی و اختلافات، حل و آرامش و نشاط بر خانواده حاکم خواهد شد.