قناعت، نسخه‌ای اخلاقی برای درمان آشفتگی‌های عصر مصرف‌گرایی

به گزارش شهرآرانیوز، امروزه که انسان‌ها بیش از هر زمان دیگری درگیر اضطراب، مقایسه و حرص برای دست‌یافتن به خواسته‌های مادی‌اند، بازگشت به فضیلت‌های اخلاقی و سبک زندگی دینی، ضرورتی جدی برای سلامت روانی و اجتماعی جامعه است. یکی از این فضیلت‌ها، «قناعت» است؛ مفهومی که در متون دینی ما به عنوان سرچشمه غنا، عزت و آرامش معرفی شده است. در همین‌باره با حجت‌الاسلام مهدی زمانی‌فرد، کارشناس مذهبی و پژوهشگر علوم اسلامی گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

قناعت؛ رضایت قلبی و احساس غنا

حجت‌الاسلام زمانی‌فرد در تبیین معنای قناعت گفت: قناعت در لغت به معنای بسنده کردن به اندازه‌ای است که انسان نیاز دارد و در اصطلاح دینی، نوعی رضایت قلبی نسبت به داشته‌های مادی و نعمت‌های الهی است. قناعت، فقر و انزوا نیست، بلکه انتخاب آگاهانه ساده‌زیستی و پرهیز از حرص و ولع است. در روایات آمده است: «مَن قَنِعَ استَغنَى»؛ هر کس قانع باشد، بی‌نیاز می‌شود. این بی‌نیازی، پیش از آن‌که مالی باشد، در جان انسان شکل می‌گیرد و او را از مقایسه، حسرت و اضطراب رها می‌کند.

وی ادامه داد: قناعت انسان را از دوندگی بی‌پایان برای داشتنِ بیشتر نجات می‌دهد و به او اجازه می‌دهد از آنچه دارد لذت ببرد. کسی که دروناً راضی است، نه در حسرت دارایی دیگران می‌سوزد و نه ارزش خود را در داشتن‌ها می‌سنجد؛ به همین دلیل آرامش و عزت نفس بیشتری دارد.

ریشه اضطراب‌های مدرن در نارضایتی از داشته‌ها

این کارشناس مذهبی با اشاره به مشکلات روانی رایج در جامعه افزود: بخش قابل توجهی از اضطراب‌ها، افسردگی‌ها و ناآرامی‌های امروز، ریشه در نارضایتی انسان از وضعیت خود دارد. تبلیغات مصرف‌گرایانه، فضای مجازی و رقابت‌های ظاهری باعث شده افراد همواره خود را با دیگران مقایسه کنند و احساس کمبود داشته باشند. در حالی‌که آموزه‌های دینی ما انسان را دعوت می‌کند به نگاه به پایین‌تر از خود در امور دنیوی و بالاتر از خود در امور معنوی. اگر این نگاه درونی اصلاح شود، بسیاری از ناآرامی‌های روانی فروکش می‌کند.

به گفته وی، قناعت مانع پیشرفت نیست؛ بلکه پیشرفت را از مسیر عقلانی و سالم هدایت می‌کند. انسانی که قانع است، حرص ندارد، اما در عین حال تلاش می‌کند با کار و توکل، روزی حلال خود را به دست آورد. تفاوت او با انسان حریص در این است که انگیزه‌اش از تلاش، «کمال» است نه «تفاخر».

آرامش، نتیجه رضایت از تقسیم الهی

حجت الاسلام زمانی‌فرد با استناد به آیات قرآن ابراز کرد: در آیه‌۳۲ سوره زخرف آمده است «نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا» یعنی ما معیشت مردم را در زندگی دنیا تقسیم کرده‌ایم. کسی که به این تقسیم الهی ایمان دارد، از حسادت و اضطراب دور می‌شود. قانع، کسی است که باور دارد خداوند روزی او را مقدر کرده و آنچه دارد، همان است که برای رشدش لازم است. چنین ایمانی، آرامش عمیقی به انسان می‌دهد که هیچ دارایی مادی جای آن را نمی‌گیرد.

وی اضافه کرد: در مقابل، حرص و طمع، دل را پریشان می‌کند و حتی در رفاه ظاهری نیز آرامش نمی‌آورد. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «الطَّمَعُ رِقٌّ مُؤَبَّدٌ»؛ طمع، بردگی همیشگی است. انسان حریص هرگز احساس آزادی و آسودگی نمی‌کند، چون ذهنش همواره درگیر کمبودهاست.

قناعت در سیره اهل‌بیت (ع)

حجت الاسلام زمانی‌فرد با اشاره به سیره اهل‌بیت (ع) بیان کرد:زندگی امامان معصوم (ع)، تجلی کامل قناعت است. آنان در عین توانگری، ساده و بی‌تکلف زندگی می‌کردند و عزت خود را در وابسته نبودن به دنیا می‌دانستند.

وی تأکید کرد: امروز اگر بخواهیم آرامش روان را در جامعه گسترش دهیم، باید فرهنگ قناعت را از خانه و آموزش‌وپرورش آغاز کنیم. کودک باید بیاموزد که ارزش انسان در آنچه دارد نیست، بلکه در آن چیزی است که هست.

حجت‌الاسلام زمانی‌فرد در پایان خاطرنشان کرد: قناعت، نوعی فلسفه زیست مؤمنانه است که در آن، انسان میان نیاز واقعی و خواسته‌های بی‌پایان خود تمایز قائل می‌شود. این فضیلت اخلاقی، با تقویت ایمان و رضایت درونی، آرامش روانی پایداری را به همراه می‌آورد. جامعه‌ای که مردمش قانع باشند، از حرص، رقابت ناسالم و اضطراب رها می‌شود و به سوی زندگی پاک، آرام و متعادل حرکت می‌کند. در حقیقت، قناعت نه تنها فضیلت اخلاقی، بلکه نسخه‌ای الهی برای سلامت روان انسان معاصر است.