کاربران اینترنت این روز‌ها اگر هم‌زمان عضو چند شبکه اجتماعی نباشند، دست‌کم در یکی از شبکه‌های بزرگ و معروف دنیای وب فعالیت دارند. مهم نیست آن شبکه اینستاگرام با عکس‌های دلربا از طبیعت و چشم‌انداز‌های گردشگری است یا توییتر با خبر‌های تلخ و گزنده. شما بیش از آنکه تصور کنید، در فضای مجازی غوطه‌ور شده‌اید.
عادل نجفی | شهرآرانیوز - روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی با اشاره به دادگاه‌هایی که در سال‌های گذشته با حضور نمایندگان شرکت‌های مثل فیسبوک و اپل برگزار شد به بده‌بستان میان شرکت‌ها و دولت‌ها اشاره کرده است. نماینده فیسبوک در یکی از دادگاه‌ها مکررا گفته است: «ما به همکاری با نهاد‌های قانونی ادامه خواهیم داد و تا حد ممکن اطلاعات مورد تقاضا را به آن‌ها ارائه خواهیم کرد.»، اما تعیین حد ممکن و اطلاعات مورد نیاز برای کاربران چندان روشن به نظر نمی‌رسد.
فیسبوک، نمونه‌ای از دارک‌وب
خبرنگار نیویورک‌تایمز برای درک بهتر آنچه در شبکـه‌های اجتماعی می‌گذرد به سراغ حساب کاربری قدیمی خود در فیسبوک رفته است و می‌نویسد: «با توجه به فعالیت در زمینه خبرنگاری سال‌ها بود دیگر از فیسبوک به طور جدی استفاده نمی‌کردم.» حتی زمانی که در این شبکه فعال‌تر بودم نیز جزو کاربران تماشاچی تلقی می‌شدم و چندان به اشتراک‌گذاری محتوا اقدام نمی‌کردم. اما «برایان چن» پس از دانلود اطلاعات نمایه کاربری خود از این شبکه شوکه شد و خود را درون یک جعبه پاندورا تصور کرد.
برایان تنها با چند دقیقه بررسی داده‌های دریافتی خود متوجه شد حدود ۵۰۰ شرکت و کسب‌وکار تجاری نیز که شاید حتی نام آن‌ها را نشنیده بود به اطلاعات خبرنگار نیویورک‌تایمز دسترسی داشته‌اند. از فروشگاه قطعات یدکی موتورسیکلت تا یک برند تولید لوازم الکترونیکی اطلاعات تماس برایان از قبیل نشانی الکترونیکی، شماره تلفن و نام و نام خانوادگی او را می‌دانستند. فیسبوک حتی گزارشی از ۱۰۰ دوست، آشنا و کاربری را نیز که برایان از فهرست دوستان خود حذف کرده بود و سابقه آن‌ها به بیش از ۱۰ سال گذشته برمی‌گشت نگهداری کرده بود.
فیسبوک بیش از آنکه برایان تصورکند درباره او می‌دانست، اما به تعبیر دقیق‌تر، فیسبوک بیش از آنکه برایان حتی بخواهد اطلاعات او را در اختیار داشت. «مارک زاکربرگ» و سخن‌گویان این شرکت بار‌ها اعلام کرده‌اند در قبال حریم خصوصی و امنیت داده‌های کاربران مسئول هستند و برای همین منظور، امکان دانلود اطلاعات کاربران و حذف آن‌ها از فیسبوک را فراهم کرده‌اند، اما این مطلب بسیار اغراق‌آمیز است. بسیاری از اطلاعات اولیه نظیر تاریخ تولد قابل پاک‌سازی نیست. در موارد دیگر، اطلاعاتی نظیر دوستانی نیز که با آن‌ها قطع ارتباط کرده‌اید حتی قابل مشاهده نیست که بخواهید آن‌ها را پاک کنید.
آن‌ها چیزی را پاک نمی‌کنند
فعالان حقوق کاربران در فضای مجازی معتقدند نگهداری و استفاده از اطلاعات کاربران تنها مختص به شبکه اجتماعی فیسبوک نیست. گوگل، آمازون و دیگر غول‌های دنیای مجازی نیز اطلاعات کاربران را نگهداری می‌کنند و این یک سیاست عمومی در این حوزه است. «گابـریل‌واینبرگ»، بنیان‌گذار وب‌سایت DuckDuckGo که خدمات جست‌وجوی اینترنتی بدون بهره‌برداری از اطلاعات کاربران را ارائه می‌دهد، به نیویورک‌تایمز می‌گوید شرکت‌های مشهور از اطلاعات کاربران برای مقاصد تجاری استفاده، و با کمک آن‌ها تبلیغات هدفمند را مدیریت می‌کنند.
کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه شبکه‌ای به وسعت و خدمات فیسبوک، با نصب و فعال‌سازی آن، اختیار بسیاری از داده‌های تلفن همراه خود را به آن می‌دهند. برای نمونه، ممکن است انتظار داشته باشید که شبکه اجتماعی تنها اطلاعات تماس دوستان و اعضای عضو را ذخیره و مورد استفاده قرار دهد، اما با نصب پیام‌رسان فیسبوک، آن‌ها به تمامی اطلاعات فهرست مخاطبان شما دسترسی پیدا می‌کنند. اکنون با فرض دسترسی به چنین اطلاعاتی در سراسر شبکه‌های مجازی اجتماعی، درز بخش‌هایی از اطلاعات به بخش‌های نادیده دنیای مجازی که از آن به عنوان «دارک‌وب» یاد می‌شود در مقابل آنچه کاربران به دست خود در معرض دید عموم قرار می‌دهند شاید چندان نگران‌کننده به نظر نرسد.