مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود، تخلیه فاضلاب خانگی در کشف‌رود را بسیار خطرناک می‌داند و می‌گوید: فاضلاب سپتاژ یا همان فاضلاب جمع‌شده از چاه‌های جذبی خانه‌ها خطرناک‌ترین نوع فاضلاب از نظر آلودگی است و متاسفانه روزانه ۳۰۰تانکر فاضلاب چاه‌های جذبی خانه‌ها را اینجا خالی می‌کنند.
الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ آبان سال گذشته، کشف‌رود، خبر داغ بیست‌ساله شهر مشهد، دوباره در صدر اخبار قرار گرفت. گرچه این بار هم بیم آن می‌رفت که عین دو دهه گذشته بعد از مدتی فراموش شود، اما مسئولان با انتخاب شهرداری مشهد به‌عنوان مسئول سامان‌دهی کشف‌رود، عزمشان را جزم کردند که این‌بار پیگیری‌شان به چند روز و چند خبر در رسانه‌ها ختم نشود. آن‌طورکه مدیر سامان‌دهی کشف‌رود می‌گوید، در این ۱۰ ماه، جلسات بسیاری برگزار شده و در این‌زمینه اقدامات و هماهنگی‌هایی میان دستگاه‌های مسئول صورت گرفته است؛ اقداماتی نظیر توسعه درخت‌کاری در حاشیه کشف‌رود و تلاش برای افزایش نظارت‌های چشمی و دوربینی باهدف جلوگیری از تخلفات.
برخی اقدامات هم مانند توسعه تصفیه‌خانه پرکندآباد و ظرفیت‌سازی برای افزایش تصفیه فاضلاب با مشکل برون‌استانی و ضوابط مالی وزارتخانه نیرو روبه‌رو شده است که نیاز به پیگیری ویژه استاندار خراسان‌رضوی دارد.
بررسی تغییرات مسیر کشف‌رود را از پل کلات شروع می‌کنیم. عبدا... سلطان‌احمدی، مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود، همراه ماست. به پیشنهاد او برای بازدید، انتهایی‌ترین نقطه کشف‌رود را در محدوده مشهد درنظر گرفته‌ایم تا قسمت‌هایی که بیخ گوش شهر است، عقب خواهیم آمد.
۸۱ کیلومتر مشکل دار
جوی آب خاکستری؛ این نخستین تصویری است که می‌توان از روی پل کلات مشاهده کرد. سطان‌احمدی با اشاره به پل کلات، صحبت درباره حال و روز کشف‌رود را شروع می‌کند؛ «محدوده مشکل‌دار کشف‌رود از پل کلات شروع می‌شود و تا بولوار شاهنامه و چند کیلومتر بعد از شهرک صنعتی چرمشهر ادامه دارد. این محدوده نزدیک به ۸۱ کیلومترمربع وسعت دارد. همین گستردگی باعث شده است میزان کاری که باید در حاشیه کشف‌رود انجام شود، خیلی زیاد باشد.»
او تاکید می‌کند: باید قبول کنیم مشکلات کشف‌رود و این حجم از آلودگی، چندشبه یا حتی یک‌ساله به وجود نیامده است. پس نمی‌توان گفت که کشف‌رود مُرده را با چند برنامه تمام‌و‌کمال زنده می‌کنیم. اگر هم کسی چنین حرفی بگوید، بدون شک شعار است.
رودخانه یا زباله‌دانی دم دستی!
سلطان‌احمدی ادامه می‌دهد: عوامل فراوانی در آلودگی کشف‌رود تاثیرگذارند و برطرف‌کردن هرکدام از این عوامل زمان زیادی می‌طلبد. سال‌هاست که همه از هرجای شهر، هرچیز دور‌ریختنی داشته‌اند، آورده و اینجا ریخته‌اند. بعضی از مردم نخاله‌های ساختمانی خود را داخل رودخانه می‌ریزند. عده‌ای فاضلابی را که از چاه خانه‌هایشان در شهر جمع کرده‌اند، اینجا تخلیه می‌کنند. از این‌ها که بگذریم، سرریز تصفیه‌خانه‌هایی مثل پرکندآباد، جایی جز کشف‌رود ندارد. کشف‌رود برای خیلی‌ها شده یک رودخانه دم دستی؛ البته بهتر است بگویم یک زباله‌دانی دم‌دستی!
روزانه ۳۰۰ تانکر فاضلاب داخل رودخانه می‌ریزند
مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود، تخلیه فاضلاب خانگی در کشف‌رود را بسیار خطرناک می‌داند و می‌گوید: فاضلاب سپتاژ یا همان فاضلاب جمع‌شده از چاه‌های جذبی خانه‌ها خطرناک‌ترین نوع فاضلاب از نظر آلودگی است و متاسفانه روزانه ۳۰۰تانکر فاضلاب چاه‌های جذبی خانه‌ها را اینجا خالی می‌کنند.
سلطان‌احمدی همین نامهربانی‌ها را دلیل مرگ کشف‌رود می‌داند و ادامه می‌دهد: با این حجم نخاله و فاضلابی که داخل این رودخانه می‌ریزند چطور می‌توان توقع داشت زنده بماند، نفس بکشد و به دور و اطرافش حیات و زندگی ببخشد؟
کنار پل کلات، دیوار‌های بتنی بزرگی به ارتفاع ۲۰، ۳۰ متر چیده شده است. در حاشیه رودخانه هم چند لودر مشغول خاک‌برداری هستند. بوی تند و مشمئزکننده فاضلاب از بالای پل به مشام می‌رسد و نشان‌دهنده وضعیت قرمز و اسف‌بار رودخانه کشف است.
اوضاع بودار کشف‌رود
بوی فاضلاب جاری در رودخانه چنان شدید است که باوجود داشتن ماسک، حال آدم بد می‌شود و ماندن در اینجا را حتی برای چند لحظه دشوار می‌کند، چه برسد به اینکه بخواهی اینجا زندگی یا کار کنی. مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود توضیح می‌دهد که وضع بعضی قسمت‌ها از اینجا هم بدتر است؛ «در محدوده قازقان و چرمشهر که فاضلاب سپتاژ و شهرک داخل رود ریخته می‌شود، بو شدیدتر از اینجاست.»
گرچه از اینکه نیروهایش در چنین شرایطی کار می‌کنند، ناراضی است، به امید اینکه با همراهی آن‌ها رودخانه مُرده‌ای را زنده کنند، به کار ادامه می‌دهد.
سلطان‌احمدی با یک دست، جلو صورت و ماسکش را می‌گیرد و با دست دیگر، حاشیه رودخانه را نشان می‌دهد؛ «این رودخانه فصلی است. الان که شهریور است و در تابستان بارندگی نداشته‌ایم، باید خشک خشک باشد، اما می‌بینید که حجمی از آب داخل آن جریان دارد. این آب درواقع سرریز تصفیه‌خانه پرکندآباد است. تصفیه‌خانه جواب‌گوی فاضلاب ورودی نیست؛ به‌همین دلیل بخشی از فاضلاب را به کشف‌رود می‌ریزند و این بوی غیرقابل‌تحمل و تند ناشی از آن است.»
او از میزان سرریز تصفیه‌خانه برآورد دقیقی ندارد، اما درباره میزان فاضلابی که پایین پایمان جریان دارد، می‌گوید: در ثانیه، حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ لیتر فاضلاب از کشف‌رود عبور می‌کند و می‌توان گفت سرریز تصفیه‌خانه نیز همین مقدار است.
به گفته سلطان‌احمدی «این حجم فاضلاب را نمی‌توان یک‌باره حذف کرد و خط و نشان کشید که از فردا یک قطره فاضلاب سرریز داخل کشف‌رود ریخته نشود. برای این کار باید ظرفیت تصفیه‌خانه را افزایش دهیم یا یک تصفیه‌خانه جدید احداث کنیم که این موضوع نیز زمان می‌برد.» او به حاشیه کشف‌رود اشاره و تاکید می‌کند: بااین‌حال دست روی دست نگذاشته‌ایم. تا آن قسمتی که بولدوزر‌ها مشغول خاک‌برداری هستند، حاشیه رودخانه را مسطح کرده ایم.
وقتی گیر قانون هستی
مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود در توضیح اقدامات انجام‌شده برای فاضلاب سرریزی که از تصفیه‌خانه پرکندآباد به داخل کشف‌رود رها می‌شود، می‌گوید: تصفیه‌خانه پرکندآباد باید توسعه داده شود تا با ظرفیت‌سازی بتوان از خروج این میزان فاضلاب بدون تصفیه به کشف‌رود جلوگیری کرد و درنهایت خروجی این تصفیه‌خانه، پسابی باکیفیت برای رهاسازی باشد.
سلطان‌احمدی در ادامه به اقدام شهرداری مشهد به‌عنوان فرمانده کشف‌رود برای این تصفیه‌خانه، نیز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: اواخر آبان سال قبل که فرماندهی کشف‌رود را به شهرداری مشهد دادند، یک تفاهم‌نامه مشــــترک میان شهرداری مشهد و شرکت آب و فاضلاب منعقد شد. در این تفاهم‌نامه تاکید شد که اگر شرکت آب‌وفاضلاب شرایط لازم را برای توسعه و ظرفیت‌سازی تصفیه‌خانه پرکندآباد ندارد، این موضوع را به شهرداری مشهد واگذار کند. همچنین در این تفاهم‌نامه مقرر شد که تصفیه‌خانه طبرسی با کالورت التیمور تجمیع شود. آنطور که او می‌گوید در این تفاهم‌نامه از شرکت آب و فاضلاب خواسته شد که یا تعهدات خود را درقبال تصفیه‌خانه‌ها انجام دهد یا اگر نمی‌تواند، کار را به شهرداری واگذار کند.
کار در وزارتخانه گیر کرد
گویا شرکت آب و فاضلاب اقدام خاصی نکرده‌است و آن‌طورکه مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود عنوان می‌کند، پس از امضای تفاهم‌نامه در ۲۰ آبان سال گذشته، شهرداری با گرفتن مشاور، مدل مالی برای اجرای این تصفیه‌خانه را ارائه می‌کند؛ «بااین‌حال شرکت آب‌وفاضلاب عنوان کرد که این مدل مورد پذیرش آنان نیست و باید انجام امور تصفیه‌خانه براساس مدل مالی مصوب وزارتخانه نیرو باشد؛ بنابراین فعلا کار از سطح استان خارج شده است. البته این موضوع به اطلاع استاندار خراسان‌رضوی رسیده است تا اقداماتی خارج از استان و اختیارات ادارات استان به‌منظور تعیین تکلیف تصفیه‌خانه پرکندآباد صورت گیرد.»
حفاظت از رودخانه، چشمی و دوربینی
حاشیه کشف‌رود را پیش می‌رویم. در مسیر تصفیه‌خانه اولنگ، زمین‌های کشاورزی تخمه آفتابگردان، یونجه و ذرت به چشم می‌خورد. سال گذشته که با یکی از فعالان محیط زیست از همین محدوده بازدید کردیم، به این موضوع اشاره کرده بود که آب فاضلاب رنگ محصولات این محدوده را تغییر داده است، مثلا کلاله ذرت‌هایی که با فاضلاب آبیاری و کاشته می‌شوند، به‌جای طلایی، چرکین هستند. مشکلی که به گفته مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود رفعش با همراهی دهیاری‌های حاشیه رودخانه همراه شده‌است.
او در تشریح اقدامات نظارتی و حفاظتی پروژه می‌گوید: در مدتی که فرماندهی کشف‌رود به شهرداری مشهد واگذار شده است، سعی کردیم با نصب دیوار‌های بتنی در برخی محدوده‌ها، مانعی برای ادامه تصرفات و گذاشتن موتور پمپ‌ها در حاشیه رودخانه ایجاد کنیم. علاوه‌بر آن، پیمانکار گرید یک مسلح با ۲۷ نیرو برای حفاظت از رودخانه انتخاب شد تا جدا از کار حفاظت، با افرادی که موتور پمپ در حاشیه رودخانه نصب کرده یا اقدام به برداشت غیرقانونی شن و ماسه از کف رودخانه می‌کنند، برخورد شود. البته این تنها اهرم نظارتی پروژه نیست.
او در ادامه از نظارت‌های تصویری بر رودخانه می‌گوید و اضافه می‌کند: کشف‌رود و سلامتی مردم آن‌قدر برای ما اهمیت دارد که نظارت‌های تصویری را هم به نظارت‌های حضوری اضافه کرده‌ایم. برای نظارت‌های تصویری و ثبت و ضبط اتفاقاتی که در حاشیه ۸۱ کیلومتر رودخانه شکل می‌گیرد، پیمانکاری انتخاب خواهیم کرد تا با قدرت بتوانیم موضوع نظارت بر حاشیه کشف‌رود را پیش ببریم.
۲ میلیون مترمکعب فاضلاب خطرناک
پایان مسیرمان حدفاصل روستای قازقان و احمدآباد در نزدیکی روستای چِلِقی است. سکوت جاده با عبور گاه‌و‌بیگاه تانکر‌های فاضلاب پریشان می‌شود؛ تانکر‌هایی که تا شب تعدادشان به ۳۰۰ تا خواهد رسید. مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود با اشاره به این تانکر‌ها می‌گوید: فاضلاب‌های شهرک صنعتی چرمشهر و فاضلاب سپتاژی، دو عنصر اصلی آلوده‌سازی کشف‌رود با شدت زیاد هستند. حجم فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر در سال یک‌میلیون مترمکعب است و حجم فاضلاب‌های سپتاژ نیز که به‌طور مستقیم توسط تانکر در کشف‌رود خالی می‌شود، تقریبا همین مقدار است؛ یعنی حدود یک‌میلیون مترمکعب.
او تاکید می‌کند: شاید حجم فاضلاب سپتاژ به‌صورت عددی زیاد نباشد، اما بیشترین آلودگی و بار میکروبی و انگلی را دارد.
سپتاژ خرداد ۱۴۰۰ تا اتمام مرحله شیمیایی وارد مدار می‌شود
در ادامه راه با هماهنگی صورت‌گرفته وارد تصفیه‌خانه درحال ساخت سپتاژ می‌شویم. مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود درباره حوضچه‌های درحال‌ساخت این تصفیه‌خانه توضیح می‌دهد: همان‌طورکه می‌دانید موضوع ساخت تصفیه‌خانه مربوط به شرکت آب و فاضلاب است، اما پس از واگذاری فرماندهی کشف‌رود به شهرداری، موضوع ساخت تصفیه‌خانه‌ها را شهرداری مشهد پیگیری کرد و هم‌اکنون پیگیری دو تصفیه‌خانه سپتاژ و چرمشهر را در دست بررسی دارد. درمورد تصفیه‌خانه سپتاژ می‌توان این قول را داد که تا خرداد ۱۴۰۰ کار این تصفیه‌خانه تا مرحله شیمیایی تصفیه فاضلاب به پایان می‌رسد و وارد مدار می‌شود.
سلطان‌احمدی درباره تصفیه‌خانه چرمشهر که بناست در یکی از آلوده‌کننده‌ترین بخش‌های کشف‌رود احداث شود، این‌طور توضیح می‌دهد: موضوع کیفیت فاضلاب ورودی به تصفیه‌خانه‌ها دارای اهمیت است. فاضلابی که ازسوی شهرک‌های صنعتی مانند چرمشهر به تصفیه‌خانه‌ها تحویل داده می‌شود باید دارای حداقل شرایط کیفیتی باشد. این موضوع نیز مستلزم نصب دستگاه‌های پیش‌تصفیه در کارخانه‌ها و شرکت‌های صنعتی است. تاکید می‌کنم که اگر شرکت‌های صنعتی، کار پیش‌تصفیه را انجام ندهند، عملا نمی‌توان گفت با تصفیه فاضلاب‌های صنعتی چرمشهر در تصفیه‌خانه پساب قابل‌قبولی خارج شود.
به گفته او در جلساتی با حضور مدیران شهرک صنعتی، بر نصب دستگاه‌های پیش‌تصفیه تاکید و گفته شده است که چنانچه برای نصب این پیش‌تصفیه‌ها اقدام نکنند، با آنان ازطریق ابزار‌های قانونی برخورد می‌شود.
آزادسازی ۵ هکتار تا ۲ ماه آینده
مهدی صابر، سرپرست کارگاه سامان‌دهی کشف‌رود در محدوده پل کلات و خین عرب است. کنار رودخانه ایستاده‌ایم و او درباره اقداماتی که تاکنون انجام شده است، توضیح می‌دهد.
حرف‌هایش را با عدد و رقم اقدامات انجام‌شده شروع می‌کند؛ «محدوده پل کلات تا خین عرب ۳.۵ کیلومتر است. در حال حاضر خاک‌برداری محدوده پل کلات تمام شده است و همان‌طورکه می‌بینید، مشغول مسطح‌سازی حاشیه رودخانه هستیم.
هفته‌ای ۳۰ هزار مترمکعب خاک‌برداری صورت گرفته تا حاشیه رودخانه مسطح شده است. از ۲۷ فروردین امسال تاکنون، درمجموع ۲۲۰ هزار مترمکعب از حاشیه کشف‌رود خاک‌برداری شده است. بعد از پایان کار اینجا هم قرار است ۱.۵ کیلومتر در محدوده قازقان خاک‌برداری صورت گیرد.»
سرپرست کارگاه سامان‌دهی کشف‌رود بوی بد اینجا را در مقایسه با روز‌های شروع کار کمتر می‌داند و می‌گوید: با خاک‌برداری حاشیه رودخانه، مسیر رودخانه، مستقیم شد. در این شرایط آب با سرعت بیشتری حرکت می‌کند و همین حرکت سریع آب، از شدت بو می‌کاهد.
او در ادامه نکاتی درباره خاصیت خودپالایشی رودخانه‌ها بیان می‌کند؛ «خاصیت روان آب‌ها این است که در مسیر حرکت، اکسیژن‌گیری می‌کنند و به‌نوعی خودپالایشی صورت می‌گیرد؛ بنابراین هرقدر سرعت جاری‌شدن بیشتر باشد، حالت راکدی و گندآب و به‌تبع آن، بوی بد، کمتر می‌شود.»
سرپرست کارگاه سامان‌دهی کشف‌رود در ادامه، درخت‌کاری را دومین اقدام بعد از مناسب‌سازی حاشیه رودخانه در محدوده پل کلات تا خین عرب عنوان می‌کند و می‌گوید: بعد از مسطح‌سازی و مستقیم‌کردن مسیر رودخانه برای عبور با سرعت آب، ظرف ۲ ماه آینده، ۵ هکتار از محدوده آزادسازی خواهد شد، سپس در آن درخت‌کاری صورت می‌گیرد. امیدواریم تا پایان سال، کار درخت‌کاری این محدوده ۵ هکتاری انجام شود.
جنگل ۲۴۰ هکتاری کشف
مسیر کشف‌رود را با عبور از محدوده جاده سیمان ادامه می‌دهیم. از همان حاشیه پل تا محدوده‌ای که به کمربندی مشهد متصل می‌شود، درخت کاشت شده است. چند مرد درحال رسیدگی و آبدهی به درختان تازه‌کاشته‌شده هستند. آن‌طورکه مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود می‌گوید، شهرداری می‌کوشد محدوده‌های اطراف کشف‌رود را درخت بکارد تا ضمن جلوگیری از تصرف و کشت در حاشیه این رود، در آینده یک پهنه سبز شکل بگیرد که تفرجگاهی برای مردم باشد.
سلطان‌احمدی در تشریح اقدامات شهرداری از آبان سال گذشته و پس از عهده‌داری فرماندهی سامان‌دهی کشف‌رود می‌گوید: آبان سال گذشته، فرماندهی کشف‌رود به شهرداری مشهد واگذار شد.
از آن زمان تا به امروز در حاشیه کشف‌رود ۱۰ هکتار درخت کاشته شده است. البته به‌دلیل سرمای زمستان و بارندگی‌های بهار کار درخت‌کاری با مشکلاتی روبه‌رو شد، با این‌حال دراین‌زمینه پیشرفت خوبی داشتیم.
اضافه‌شدن ۷۰ هکتار درخت‌کاری جدید
مدیر پروژه سامان‌دهی کشف‌رود در ادامه یک قول را هم چاشنی کلامش می‌کند و می‌گوید: برای کاشت درختان برنامه‌ریزی کرده‌ایم که تا پایان سال، ۶۵ تا ۷۰ هکتار جدید به مجموعه فضای سبز کشف‌رود اضافه کنیم.
با افزوده‌شدن این میزان فضای درخت‌کاری‌شده، مجموع فضای سبز حاشیه کشف‌رود که تابه‌حال کاشته شده به ۲۴۰ تا ۲۵۰ هکتار می‌رسد. با اقداماتی که درحال انجام است، سلطان‌احمدی به آینده کشف‌رود خیلی امیدوار است.
او می‌گوید: متاسفانه مردم با شنیدن نام کشف‌رود، یاد سبزی‌های آلوده و فاضلاب می‌افتند. ما باید کاری کنیم که در آینده کشف‌رود، زنده‌رود یا زاینده‌رودی دیگر باشد، طوری‌که مردم مشهد وقتی قرار است مکانی را برای تفریح انتخاب کنند، کشف‌رود جزو اولویت‌های آن‌ها باشد.