زنان به عنوان بخشی اعظم از مخاطبان رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی، در مواجهه با محتوای رسانه‌ها چه برخوردی دارند؟ آن‌ها از چه قشر، سن و با چه تحصیلاتی هستند و نظام فرهنگی جامعه آن‌ها چیست؟
فرانک رحیمی | شهرآرانیوز - امروزه با توجه به تعدد رسانه‌ها از جمله تلویزیون و رادیوها، کتاب‌ها، روزنامه‌ها، انواع شبکه‌های اجتماعی مجازی نظیر تلگرام، اینستاگرام، توییتر، فیسبوک، واتس‌اپ و غیره، این سؤال مطرح می‌شود که زنان اغلب از چه رسانه‌هایی و چه نوع محتوا‌هایی استفاده می‌کنند و چگونه از آن‌ها تأثیر می‌پذیرند؟ با توجه به انواع رسانه‌ها و فضای مجازی و دسترسی همگان به اینترنت، امنیت و سلامت روان زنان و وابستگی و نوعی اعتیاد اینترنتی، در عصر ارتباطات و انواع رسانه‌های جمعی، مسئله‌ای حائز اهمیت است که تحقیقات متعددی را می‌طلبد. داشتن آگاهی و آموزش در روبه‌رو شدن با انواع پیام‌ها توسط زنان مخاطبان بسیار حائز اهمیت است. فضای مجازی از افراد حقیقی تشکیل شده است؛ بنابراین زنان به صورت خود آگاه و نا خودآگاه تحت تأثیر محتوا‌ها قرار می‌گیرند و بر اساس میزان آگاهی، آن محتوا را تأیید یا رد می‌کنند.
«نظریه تزریقی» و «نظریه استفاده و رضایتمندی» بیانگر این مهم است. نظریه تزریقی یا گلوله جادویی نشان‌دهنده آثار مستقیمی است که رسانه‌ها بر مخاطبان می‌گذارند. این نوع نظریه در تبلیغات نازی‌ها در دهه ۱۹۴۰ کارایی داشت. این نظریه، به عنوان یک تئوری گرافیکی، پیام رسانه‌ها را یک گلوله شلیک شده از تفنگ رسانه می‌داند که به بیننده برخورد می‌کند. مطابق این نظریه، پیام رسانه به طور مستقیم به مخاطب تزریق می‌شود و مخاطبان کاملا منفعل‌اند و نمی‌توانند از تأثیر رسانه‌ها بگریزند. این نظریه مصداق الگوی تأثیر مطلق محتوای رسانه‌ای بر نگرش و رفتار مخاطبان است و گویای آن است که محتوای رسانه‌ها و پیام‌های رسانه‌ای به طور یکسان و یکنواخت به همه مخاطبان می‌رسد و تأثیری مستقیم و فوری بر جای می‌گذارد.
زنان اغلب در معرض چه محتوا‌هایی از رسانه‌ها هستند؟ آیا آن محتوا را خودشان گزینش و انتخاب می‌کنند یا در هجوم انواع شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها و تبلیغات، منفعل و مسخ‌شده‌اند؟ زنان تحت چه آسیب‌های روحی و روانی و تضاد و دوگانگی، در برخورد با محتوا‌هایی که با ارزش‌های محوری آن‌ها در نظام فرهنگی جامعه و هویت اجتماعی آن‌ها سازگاری ندارد، قرار می‌گیرند؟ از لحاظ آسیب‌شناسی رسانه‌ها، مصرف رسانه‌ای نوعی فرهنگ رسانه‌ای در اقشار و سطوح مختلف جامعه به ویژه زنان ایجاد کرده است که گاه با فرهنگ بومی و اجتماعی در تضاد است. مادامی که خود‌باوری و آگاهی‌رسانی و جایگزینی برای محتوا‌های رسانه‌های فرامرزی وجود نداشته باشد و اطلاع‌رسانی و آموزش به زنان و افراد جامعه از طریق متخصصان از جمله صاحب‌نظران علوم ارتباطات و رسانه‌ها، جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و نویسندگان صورت نگیرد، زنان می‌توانند تحت تأثیر انواع محتوای رسانه‌های خارجی و شبکه‌های اجتماعی که با اهداف خاص و تبلیغات آشکار و پنهان برنامه‌ریزی شده است قرار گیرند. البته تمامی پیام‌ها و محتوا‌های رسانه‌ها برای زنان باعث آسیب‌رسانی نیست و چه بسا محتوا‌های آموزشی بسیار خوبی نیز وجود دارد، اقتصاد سیاسی رسانه و زیر بنای رسانه‌ها و محتوا‌های آن‌ها باید توسط متخصصان مورد بررسی قرار گیرد که چه نوع محتوا‌هایی را برای چه قشری و با چه هدفی تولید می‌کنند. این رسانه‌ها از سوی چه افرادی حمایت می‌شوند؟ شبکه‌های اجتماعی مجازی با چه هدفی چنین تبلیغات خاصی را راه‌اندازی می‌کنند؟ اینجا نظریه استفاده و رضایتمندی اشاره به این دارد که ضمن فعال انگاشتن مخاطب، بر نیاز‌ها و انگیزه‌های او در استفاده از رسانه‌ها تأکید می‌کند و بر آن است که ارزش‌ها، علایق و نقش اجتماعی مخاطبان مهم است و مردم براساس این عوامل آنچه را می‌خواهند ببینند و بشنوند انتخاب می‌کنند. پرسش اساسی نظریه استفاده و رضامندی این است که چرا مردم از رسانه‌ها استفاده می‌کنند و آن‌ها را برای چه منظوری به کار می‌گیرند. پاسخ به‌اجمال این است که مردم برای کسب راهنمایی، آرامش، سازگاری، اطلاعات و شکل گیری هویت شخصی، از رسانه‌ها استفاده می‌کنند «دنیس مک کوئیل استاد و نظریه‌پرداز ارتباطات»؛ لذا شناخت رسانه‌های داخلی و خارجی و سواد رسانه‌ای، بررسی و تحلیل پیام‌های ارتباطی و زیر ساختی آن، مانند متن‌ها، صداها، تصاویر هر کدام می‌تواند مورد تحلیل و بررسی موشکافانه قرار گیرد تا زنان را از آسیب‌های احتمالی محتوای پیام‌ها حفظ کند و در مقابل محتوا‌هایی نیز باعث رشد و تعالی آنان شناسایی و تفکیک شود. اینجا این سؤال مطرح می‌شود که شما، زنان، اغلب از چه شبکه‌های اجتماعی مجازی و از چه رسانه‌هایی استفاده می‌کنید و دلیل آن چیست. ابتدا باید پاسخ‌هایی برای خودتان داشته باشید. حتما آن‌ها را یادداشت کنید.