اولین رویداد دوسالانه ملی «شاهنامه فردوسی» قرار است با هدف بهره‌گیری از ظرفیت هنرمندان نقاش در بازنمایی و آفرینش آثار هنری برگرفته از این شاهکار ادبی از سوی سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد برگزار شود. روز یکشنبه فاطمه ماه‌وان، دبیر ادبی دوسالانه، به‌صورت مجازی درباره جزئیات این رویداد توضیحاتی ارائه کرد.
شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز - اولین رویداد دوسالانه ملی «شاهنامه فردوسی» که قرار است با هدف بهره‌گیری از ظرفیت هنرمندان نقاش در بازنمایی و آفرینش آثار هنری برگرفته از این شاهکار ادبی از سوی سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد برگزار شود دارای بخش‌هایی شامل «رزم‌ها و نبردها»، «شخصیت‌نگاری»، «پیکار نیکی و بدی»، «اسطوره‌ها»، «جغرافیای تاریخی»، «آیین‌ها و مناسک» و «نیایش‌ها» است. با توجه به اینکه تأکید این جشنواره بر خلق آثاری متفاوت و تازه از داستان‌های کمتر شنیده شده، است، روز یکشنبه فاطمه ماه‌وان دبیر ادبی دوسالانه به‌صورت مجازی در صفحه اینستاگرام خانه هنرمندان مشهد درباره جزئیات بخش‌های یاد شده توضیحاتی را ارائه کرد تا علاقه‌مندان بتوانند موضوعات بهتری را برای به تصویر کشیدن انتخاب کنند.
به تصویر کشیدن هفت‌خان رستم به شکل نامتعادل
ماه‌وان با اشاره به اینکه نبردها مهم‌ترین موضوع شاهنامه است درباره بخش «رزم‌ها نبردها» توضیح داد: در این بخش موضوعاتی، چون هفت‌خان رستم و هفت‌خان اسفندیار قرار گرفته که به هفت‌خان اسفندیار کمتر پرداخته شده است. همچنین در میان هفت‌خان رستم صحنه‌ها به شکل متعادلی به تصویر کشیده نشده‌اند به طور مثال از خان هفتم که نبرد با دیو سفید است تصویرگری‌های زیادی انجام شده درحالی که از خان دوم یعنی گذر از بیابان خشک تقریبا هیچ تصویری وجود ندارد.
از این رو پرداختن به خان دوم می‌تواند اتفاق جدیدی باشد. دبیر ادبی دوسالانه همچنین یادآور شد: با آنکه از خان هفتم حدود ۲۰۰ نگاره وجود دارد، اما بازهم می‌توان با اعمال نکاتی در تصویرگری، اثر تازه و متفاوتی ارائه کرد.
او با اشاره به جنگ بزرگ کیخسرو و افراسیاب در شاهنامه خاطرنشان کرد: در این قسمت ما هم نبرد دو لشکر و هم ۱۲ نبرد تن به تن داریم که می‌توان از آن‌ها برای تصویرگری استفاده کرد.
راهکار‌هایی برای شخصیت‌نگاری
ماه‌وان درباره بخش شخصیت‌نگاری نیز گفت: ما در نگارگری پرتره نداریم و با تیپ‌سازی روبه‌رو هستیم یعنی خصوصیات چهره به تصویر درنمی‌آید و تیپ‌ها کشیده می‌شود. در متن ادبی هم همین‌طور است مختصات چهره وصف نمی‌شود بلکه مختصات آن تیپ شخصیتی توصیف می‌شود.
او با تأکید بر اینکه برای شخصیت‌نگاری دو راهکار وجود دارد گفت: اول آنکه باید به سراغ نقش‌مایه‌ها و نماد آن شخصیت برویم و دوم ریشه‌شناسی اسم را در نظر بگیریم. چون خیلی وقت‌ها اسامی معرف شخصیت است.
به گفته دبیر ادبی دوسالانه علاقه‌مندان برای ریشه‌شناسی اسامی می‌توانند به منابعی، چون «فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی»، «فرهنگ نام‌های شاهنامه»، «فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها» و یا می‌توانند به لغت‌نامه‌هایی مثل دهخدا مراجعه کنند.
ماه‌وان درباره بخش پیکار نیکی و بدی دوسالانه نیز توضیح داد: بیشتر نبرد‌های شاهنامه پیکار نیکی و بدی است، اما این نکته را باید درنظر گرفت که فردوسی اصلا نگاه سیاه و سفید به این قضیه ندارد که به طور مثال ایرانیان را معادل نیکی و تورانیان را معادل بدی بداند. بلکه اعمال آن‌هاست که نیک و بد را مشخص می‌کند. او با اشاره به تراژدی‌های شاهنامه نیز گفت: معروف‌ترین تراژدی شاهنامه نبرد رستم و سهراب و داستان سیاوش است، اما این دو صحنه زیاد به تصویر درآمده‌اند. از میان تراژدی‌هایی که کمتر به آن پرداخته شده می‌توان از مرگ فرود نام برد.
دبیر ادبی دوسالانه درباره بخش «اسطوره‌ها» نیز خاطرنشان کرد: در هر پلان شاهنامه یک اسطوره شامل شخصیت‌ها، عناصر و مکان‌ها را می‌توان پیدا کرد. اما برخی از این‌ها کمتر به تصویر درآمده‌اند که می‌توان به گیاه پر سیاوشان در صحنه قتل سیاوش اشاره کرد.
عاشقانه‌های لطیف در شاهنامه
ماه‌وان نکاتی را برای بخش جغرافیای تاریخی نیز یادآور شد: باید در این بخش درنظر داشته باشیم که مکان‌هایی مانند البرز و مازندران که در شاهنامه نامشان آمده موقعیت جغرافیایی فعلی را ندارند و این موضوع باید در تصویرگری‌ها مورد توجه قرار گیرد.
او درباره بخش آیین‌ها و مناسک نیز توضیح داد: ما سه آیین مهم در شاهنامه داریم که موضوع تصویرگری نبوده‌اند. اول آیین نوروز که زمان تاج‌گذاری جمشید است. دوم مهرگان که زمان پادشاهی فریدون و سوم جشن سده است که ۱۰ بهمن برای کشف آتش برگزار می‌شود.
این استاد دانشگاه با اشاره به داستان‌های عاشقانه شاهنامه گفت: همه شاهنامه را به عنوان اثری حماسی و خشن می‌شناسند درحالی که در شاهنامه عاشقانه‌های بسیار لطیفی مانند زال و رودابه، رستم و تهمینه و گلنار و اردشیر وجود دارد.
ماه‌وان بخش نیایش‌ها را نیز این‌گونه توضیح داد: فردوسی اثر خودش را با اسم خداوند خرد آغاز و بعد از حمد خداوند نیز دیدگاهش را درباره آفرینش بیان می‌کند. همچنین ابیات معروفی که درباره حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) در شاهنامه است نشان دهنده مذهب شیعه فردوسی است.