وقف، حرکتی بزرگ در پیشبرد شئون انسانی است که در همه قرون گذشته در تمدن اسلامی حاضر بوده است.
فرنود فغفور مغربی | شهرآرانیوز؛ وقف، حرکتی بزرگ در پیشبرد شئون انسانی است که در همه قرون گذشته در تمدن اسلامی حاضر بوده است. حتی می‌توان وقف و وقفیات بزرگی را در تمدن غربی پیدا کرد که از نمونه‌های آن دانشگاه‌های بزرگ جهان (آکسفورد و کمبریج) است. با این‌حال شاید اگر بخش تاریک‌تر ذهن بعضی را بتوان جست‌وجو کرد می‌توان به این نکته رسید که وقف، کاری در حد صدقه دادن برای سیری شکم چند نفر گرسنه است و هرچند ثواب دارد، اما اهمیت چندانی در پیشرفت اجتماعی ندارد! واقعیت این است که نه در قرون گذشته به وقف این چنین نگریسته شده و نه در سایر کشور‌های جهان!
این نوشتار در پی روایتی از وقف است که به مقوله ازدواج و تشویق به رفتار‌های دینی از دوران نوجوانی می‌پردازد. با چند واسطه با آن‌ها آشنا شدم و اول کار وقتی پیشنهاد مصاحبه دادم گفتند «نیستیم، ریا می‌شود». بالأخره راضی شدند و فهمیدم «اکبر جاودانی» نه یک وقف (زیرزمین منزل مسکونی‌اش) که چندین رقبه وقف دارد که بعضی زمان‌دار و بعضی الی‌الابد هستند. زیرزمین منزل او امروزه منشأ خیرات و برکات متنوعی است. با توجه به شکیل بودن آن گاهی برای مراسم ازدواج (قبل از دوره کرونا) استفاده می‌شد و گاهی در بخش ورزشی خدمت‌رسانی می‌کند. در ادامه این نوشتار با واقف و مدیر خیریه مستقر در این ملک وقفی و فعالیت‌های انجام‌شده آن‌ها در منطقه آشنا می‌شویم.
همگام با وقف و واقف
واقف مورد نظر ضمن معرفی خود می‌گوید: متولد ۱۳۵۶ و دارای دکترای افتخاری مدیریت هستم. پیشینه فعالیت‌های اجتماعی‌ام را از سال ۷۹ به این‌سو باید دانست. پیش از آن در محدوده خیابان خسروی طلافروشی داشتم و از سال یادشده با تأسیس دو مؤسسه قرض‌الحسنه «خاتم پیغمبران و انوار جاویدان» در سمت مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره انجام خدمت داشته‌ام. آن سال‌ها به دنبال دادن قرض‌الحسنه به افرادی بودم که در زندگی‌شان گره افتاده بود و با مبالغی قرض‌الحسنه می‌توانستند امور زندگی‌شان را به سامان کنند.
از «جاودانی» درباره معنا و مفهوم وقف به زبانی که فهمیدنی برای همه باشد می‌پرسم و پاسخ می‌شنوم: به نظر من وقف به معنای گذاشتن یادگاری و باقیات صالحات از خود و خیر رساندن به همنوعان خود در زمان حال و آینده است. وقف می‌تواند ازلحاظ مالی ارزشی کم یا زیاد داشته باشد، اما مهم‌تر از هرچه غیر از نیت رضایت پروردگار باید به مورد خرج‌کرد وقف هم دقت شود که تأثیر اجتماعی بسزایی در امروز و فردای همه افراد داشته باشد.
وقف‌های زمان‌دار و همیشگی
او به وقفیاتش اشاره می‌کند و می‌گوید: خوشبختانه تا به امروز سه رقبه وقف داشته‌ام. دو مورد از آن‌ها «زمان‌دار» است و مورد دیگر دائمی و الی‌الابد است. در بولوار راه‌آهن، خیابان کامیاب ۴۴ یک وقف زمان‌دار دارم که به موضوع ازدواج می‌پردازد. در این مکان افرادی که از لحاظ پشتوانه مالی ضعیف هستند می‌توانند مراسم خود را در آن مکان برگزار کنند و عزیزانی که مدیریت کار را برعهده گرفته‌اند در تأمین جهیزیه برای نوعروسان همکاری دارند. دومین وقف زمان‌دار من مربوط به پیچ ساغروان است و در آنجا از زائران پیاده امام هشتم (ع) پذیرایی می‌شود که شامل ۵۰۰ متر زیربناست و به‌عنوان مکانی برای استراحت و پذیرایی از زائران پیاده استفاده می‌شود. در این بنا مسجد و آشپزخانه و ۱۰ سرویس بهداشتی و حمام مجهز در خدمت زائران پیاده قرار داده شده است. این زائرسرا در ابتدای باغ واقف با هزینه شخصی‌اش تأسیس شده است. سومین وقف من که دائمی است در خیابان گاز جنب مسجد صاحب‌الزمان (عج) قرار دارد. این مورد مربوط به خریداری زمینی در جنب مسجد برای توسعه آن بوده است.
او درباره وقف بخشی از خانه‌اش می‌گوید: من دیدم که زیرزمین منزلم بلااستفاده مانده است و کاربری خاصی برایم ندارد. با خود اندیشیدم این بخش از بنا را عملا احیا کنم و فایده‌اش به عموم مردم برسد. این شد که زیرزمین منزلم را که نمای زیبایی دارد به‌صورت زمانی در اختیار فعالیتی که بیشترش ازدواج آسان است قرار داده‌ام و اکنون چند سالی است که خیریه‌ای با محوریت ازدواج آسان از آن بهره می‌برد.
باور‌هایی برای فردا
جاودانی خطاب به همه افرادی که قصد ورود به کار‌های خیر در حوزه اجتماعی دارند، می‌گوید: همه ما باید این باور را در خود تقویت کنیم که دنیا محل عبور و فانی است. دنیا همچنین مزرعه‌ای است که فردای قیامت و در جهان دیگر محصولش به باز می‌نشیند و می‌تواند برای صاحبش مفید باشد. باور کنید وقتی شما در زمان حیاتتان وقفی انجام می‌دهید و خودتان با چشم خودتان شاهد شکوفایی آن و رسیدن خیر به همنوعتان هستید آن‌چنان لذتی می‌برید که اگر ده برابر آن مقدار را برای خودتان مصرف می‌کردید لذت و بهره نداشت. این هم تجربه من و هم تجربه عموم واقفانی است که با آن‌ها در ارتباط بوده و هستم.
او با اشاره به آیه‌ای از قرآن مجید می‌گوید: فرد در هنگام مردن می‌خواهد که مدتی به او مهلت داده شود تا در دنیا کار نیکو کند، اما به او گفته می‌شود که دیگر مهلتی نیست و دیر شده است! باید قبل از اینکه «دیر» بشود کاری کرد.
جاودانی با ذکر خاطره‌ای تعریف می‌کند: باور کنید بعد از نبودنمان کسی دلش برای ما نمی‌سوزد. چند روز قبل یکی از دوستانم خانه‌ای را از وارثی خریده بود. زمانی که برای تحویل خانه رفته بود دیده بود که عکس مرحوم پدرشان جامانده است. با آن‌ها تماس گرفته بود که بیایید و عکس پدرتان را ببرید. گفته بودند دیگر به کار ما نمی‌آید و تو هر کاری خواستی بکن! وقتی این ماجرا را شنیدم گفتم پدرشان عمری کار کرده و خانه‌ای برای وارثان گذارده، اما آن‌ها حتی زحمت نگاه داشتن عکسش را هم به خودشان نمی‌دهند! این داستان نمادی از واقعیت است پس تا وقت داریم خودمان باید به دست خودمان کاری برای آن دنیای خودمان انجام دهیم.
نیکویی و نتایج آن
واقف در ادامه به سؤال دیگرم با این مضمون که «وقف در زندگی امروزی شما چه تأثیری دارد؟» این‌گونه پاسخ می‌دهد: وقف کردن به من آرامش می‌دهد. حس می‌کنم خیر و برکت بیشتری به زندگی امروزم آمده است. این خیروبرکت هم به‌دلیل این است که با خدایی که همه گنج‌های زمین و آسمان در اختیار اوست معامله کرده‌ام. کسی که ثروت بی‌کرانی دارد و مهربان است در زمان پرداخت معامله، خست نمی‌ورزد و چند برابر پس می‌دهد. امیدوارم وقف همه واقفان مقبول باشد و نتیجه آن دنیایی‌اش هم برایمان ثبت شده باشد.
او در انتقاد به روال اداری وقف کردن می‌گوید: چندین نوبت به اداره مربوطه مراجعه کردم، اما در کارم سنگ‌اندازی می‌شد. انتظارم این بود که خودشان همکاری کنند تا روال کار سریع‌تر انجام شود، اما دو سال است که کار ثبت وقفی‌ام مانده است.
جاودانی در اشاره به دیگر فعالیت‌های خیریه‌اش می‌گوید: کماکان مؤسسات قرض‌الحسنه‌ام فعال است و به عموم افرادی که بیشتر از ساکنان مناطق کم‌برخوردار شهر مانند بعضی محلات منطقه ۳ هستند وام پرداخت می‌کنم.
او در بخش پایانی سخنانش می‌گوید: باور داشته باشیم اگر کار نیکو بکنیم نتیجه‌اش به خودمان برمی‌گردد و اگر کار ناشایست هم انجام دهیم باز نتیجه‌اش عاید خودمان خواهد شد. انتخاب با ماست!
وقف از نوع بهینه
حمیده پای‌رنج از فعالان فرهنگی منطقه و عضو پرتلاش شورای اجتماعی محله راه‌آهن است و برنامه‌ریزی و پیگیری امور خیریه‌ای را که محوریت فعالیت‌هایش تشویق عموم به ازدواج آسان است راهبری می‌کند. او بانویی چهل ساله است و در این سال‌ها فعالیت‌های مختلف اجتماعی داشته و دارد. ۲سال رابط فرهنگی کمیته امداد امام خمینی (ره) در شهرستان زاوه، ۵سال رابط سلامت در مرکز بهداشت حضرت زهرا (س)، ۸سال عضو شورای اجتماعی محله راه‌آهن، ۵سال مربی تکواندو و ۵سال مسئول ستاد ازدواج آسان محله راه‌آهن بوده است.
از او درباره خیریه‌ای که در ملک وقفی بنا گذاشته شده می‌پرسم و مطلع می‌شوم «مؤسسه فرهنگی اجتماعی ازدواج آسان برای جوانان» از سال ۱۳۹۵ با مشارکت شورای اجتماعی محله راه‌آهن، پایگاه‌های بسیج المهدی (عج) و ریحانه النبی (س)، مهدیه فاطمه الزهرا و خیران محله فعالیت خود را آغاز کرده است.
این بانوی فعال اجتماعی در ادامه می‌گوید: مخاطبان ما زوج‌های جوان و خانواده‌ها شامل افراد بی‌بضاعت و افراد دارای بضاعت کافی هستند. مخاطبان ما هم زوج‌های شیعه و هم اهل سنت هستند. این مجموعه با رویکرد فرهنگی اجتماعی در راستای احیای سنت حسنه ازدواج برای جوانان و به سبک اسلامی و سنتی، مقابله با ناهنجاری‌ها و سنت‌های غلط در حوزه ازدواج جوانان فعالیت خود را در ۱۰کارگروه تخصصی-۳ کارگروه مختص افراد بی‌بضاعت است و دیگر افراد از بقیه کارگروه‌ها استفاده می‌کنند- آغاز کرد. ابتدا بانک اطلاعاتی جوانان را فراهم کردیم. در این بخش شناسایی دختر و پسر‌هایی که در آستانه ازدواج هستند و معرفی آن‌ها به خانواده‌ها از طریق واسطان آموزش‌دیده در این حوزه انجام می‌شود. همچنین بانک کتاب و CD راه‌اندازی شده که بسته‌های فرهنگی آموزشی و تربیتی به زوج‌ها و جوانان ارائه می‌دهد.
خدماتی از همه رنگ برای زوج‌های جوان
بانو «پای‌رنج» در ادامه به مشمولان بسته‌های تشویقی این مؤسسه خیریه اشاره می‌کند و می‌گوید: زوج‌هایی که زندگی خود را با مهریه ۱۴سکه یا کمتر آغاز کرده‌اند و مراسم ازدواج آن‌ها بدون گناه بوده و زوج‌هایی را که در اولین سال زندگی مشترک خود صاحب فرزند شده‌اند با ارائه بسته‌های تشویقی تقدیر می‌کنیم.
دو حوزه مشاوره و کارآفرینی از مسائل ضروری است که همه زوج‌ها به آن نیاز دارند. پای‌رنج توضیح می‌دهد: ارائه خدمات مشاوره‌ای به زوج‌ها و خانواده‌هایی را که دچار مشکل شده‌اند در دستور کار داریم و برگزاری کارگاه‌های هنری با ضمانت بازار کار برای جوانان را در بخش کارآفرینی انجام می‌دهیم.
بانوی فعال در امور خیریه به سایر کمک‌های مالی به زوج‌های جوانی که با این مؤسسه در ارتباط هستند اشاره می‌کند و می‌گوید: مؤسسه صندوق قرض‌الحسنه‌ای دارد که وام مورد نظر را به زوج‌های جوان ارائه می‌دهد. ما در بخش تهیه جهیزیه هم فعال هستیم و به زوج‌های شناسایی‌شده‌ای که مراحل راستی‌آزمایی را طی کرده‌اند جهیزیه –در حد وسایل ضروری ساخت داخل کشور- می‌دهیم. تابه‌حال ۱۴۲ جهیزیه اهدا کرده‌ایم. این مؤسسه در بخش‌های تشریفات برگزاری مراسم، سیسمونی، ارائه لباس عروس و مجلسی به زوج‌ها و خانواده‌ها خدمات ارائه می‌دهد. هرکدام از فعالیت‌ها دارای آمار دقیق و قابل اعتنایی است.
ازدواج و مبارزه با بدعت‌ها!
پای‌رنج به اهداف خاص این مجموعه در ادامه اشاره دارد و می‌گوید: آمده‌ایم تا با بدعت‌ها و سنت‌های نادرستی که روند ازدواج را کند کرده است مبارزه کنیم و ازدواجی در شکل اسلامی به جامعه معرفی کنیم. آنچه در ازدواج مطرح است تأکید بر انجام آن از طرف ائمه اطهار (ع) است، اما در این ۳ دهه نکات و شیوه‌هایی مطرح شده که اساس ازدواج و زندگی را با چالش روبه‌رو کرده است. کار در این بخش سخت است، اما تابه‌حال موفقیت‌هایی هم داشته‌ایم.
وی درباره وقف هم بیان می‌کند: وقف معادل صدقه جاریه الی‌الابد است و دارای «اثر وضعی» در زندگی آن دنیایی واقف و همچنین همه افرادی دارد که از وقف بهره می‌برند. همچنین واقفان باید علاوه بر نیت خالص به مواردی بپردازند که اهمیت بیشتری دارد. امروز کانون خانواده دچار انواع حملات از طرف دشمن فرهنگی قرار گرفته است و پرداختن به آن لازم است.
ناهار هفتم خرج جهیزیه نیازمندان شد!
این بانوی فعال در امور خیریه در ادامه با ذکر خاطره‌ای در این بخش می‌گوید: وقتی حرکت ازدواج آسان را شروع کردیم، واقفان و خیران مختلفی در گوشه و کنار محله پیدا شدند و امری کمتر دیده‌شده مجال برای ظهور و تأثیر پیدا کرد. یکی از اتفاقاتی که در اول کار ما یعنی سال ۹۵ روی داد، این بود که یکی از واقفان که برادرشان فوت شده بود تصمیم گرفتند مراسم روز هفتم را وقف کار خیر کنند.
به قول خودشان عده‌ای که نیاز مالی ندارند می‌آیند و ناهار هفتم مرحوم را می‌خورند و آخرش می‌گویند یا شور بود یا بی‌نمک! ایشان مبلغ اطعام را در اختیار ما قرار دادند و ما این مبلغ را تبدیل به ۲ جهیزیه برای دو خانواده نیازمند کردیم که فرزندانشان در شرف ازدواج بودند. همین خبر باعث حرکتی در بین اهالی شد و بازخورد خوبی در محلات مختلف شهر داشت. شنیده‌ام که بعضی حتی وصیت‌نامه‌هایشان را تغییر داده‌اند و بخشی از مایملکی که می‌توانستند درباره آن وصیت داشته باشند به این کار خیر اختصاص داده‌اند.
پیوست فرهنگی برای وقف!
پای‌رنج خطاب به واقفان می‌گوید: هر کار اجتماعی نیاز به پشتوانه و پیوست فرهنگی دارد. وقتی زیرساخت فرهنگی برای کار‌های اجتماعی در نظر گرفته شود تأثیر اجتماعی آن را بیشتر خواهیم دید. واقفان باید شرایط اجتماعی هر دوره را در نظر بگیرند و مناسب آن اقدام به وقف کنند. مطمئناً شرایط هر دوره اجتماعی با دوره دیگر متفاوت است. در دوره‌ای مسجدسازی گزینه‌ای مهم است، در دوره‌ای دیگر مدرسه‌سازی، یا کمک به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی و موارد دیگر. در همین محله خودمان مکان‌های بسیاری هستند که وقف شده و فقط در چند دهه سال به عزاداری می‌پردازند. چه خوب است که موضوع وقف به‌نوعی پویا باشد که در همه دوره سال بتواند اثرات مذهبی و فرهنگی داشته باشد. به نظرم امروزه حمله اساسی فرهنگ اجنبی بر اضمحلال بنیاد خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین سلول ساخت جامعه دینی است. باید سمت‌وسوی سلاح دشمن را شناخت و اقدامات دفعی و پیشگیرانه لازم را انجام داد. این مهم با تیزهوشی و بصیرت واقفان ممکن خواهد بود.
بانوی فعال در بخش فرهنگی و اجتماعی محله اضافه می‌کند: وقف در امور فرهنگی تا حدودی در جامعه ما ناشناخته است، اما اگر زیرساخت‌های فرهنگی آن را در نظر بگیریم می‌تواند تأثیر فوق‌العاده‌ای در جامعه و تحولات آن داشته باشد.
او درباره زیرزمین منزل جاودانی می‌گوید: این مکان مجهز و دارای وضعیت خوبی است و تابه‌حال برای خانواده‌های محله منشأ خیروبرکت بوده است. بیش از سه سال است که این زیرزمین در اختیار ماست و حدود ۶۰ پیوند آسمانی در آن جشن گرفته شده است. مراسم اجراشده بدون گناه برگزار شده و بازخورد‌های خوبی در محله داشته است.
قناعت؛ ارزشی فراموش‌شده
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه ارزشی به نام قناعت در زندگی‌های امروزی کمرنگ شده است. به دفعات خانواده‌هایی را دیده‌ام که بیکارند، اما فقط راضی به دریافت ضروریات نیستند و خودشان را با قشر متوسط مقایسه می‌کنند و خواهان دریافت امکانات بسیار بیشتری هستند. این فرهنگ در سال‌های اولیه انقلاب پررنگ بود، اما متأسفانه آرام‌آرام از بین رفته است. باید توقع‌ها را کم کرد یا اگر توقعی داریم به‌اندازه رسیدن به آن‌ها تلاش کنیم. من با قطعیت می‌گویم امروزه پیدا کردن فقیر به معنای واقعی کلمه در جامعه بسیار کم است!
در این روز‌های کرونایی...
کرونا همه کار‌هایی که به‌طور همگانی انجام می‌شده را محدود کرده است، اما بعضی برنامه‌های این خیریه در این روز‌ها کماکان فعال است که می‌توان به آموزش‌های مجازی، قرض‌الحسنه و معرفی افراد به محل‌های کار اشاره کرد. در این بین چندین نوبت بسته‌های معیشتی به افراد نیازمند اهدا شده است.
فعال فرهنگی در این بخش می‌گوید: شاید مهم‌ترین آسیب خانواده‌ها بیکاری جوانان آن‌ها باشد. رویکرد کلی برنامه‌ها هم برای افرادی که مراجعه می‌کنند این است که قبل از دریافت هرگونه کمک مادی و کالایی اگر فرد بیکار است به کاری مناسب معرفی شود تا خودش بدون شرمندگی بتواند از عهده خرج‌های روزانه‌اش بربیاید. کار علاوه بر رفع احتیاجات مادی فرد و خانواده باعث آرامش روانی افراد می‌شود. به نظر ما کمک‌ها مختص افرادی است که امکان بدنی برای کار ندارند.
انتظار دولت یار
او خطاب به فعالان فرهنگی و مذهبی محله و شهر می‌گوید: کسی که می‌گوید با یک گل بهار نمی‌آید صحبت درستی نمی‌کند. هرکدام از ما باید یک گل برای جامعه باشیم تا در کنار هم بتوانیم منتظر بهار واقعی این عالم که تشریف‌فرمایی حضرت، ولی عصر (عج) است باشیم. همان‌طوری که افکار غلط مخاطبان خودش را پیدا می‌کند کار‌ها و نیت‌های خوب و مصلحانه هم بالأخره راه خودش را باز می‌کند. روز اولی که می‌خواستیم کارمان را در محله شروع کنیم نه کسی ما را می‌شناخت و نه بعد از اینکه ما را شناختند کسی برایمان دست زد یا هورا کشید. آرام‌آرام افراد با ما آشنا شدند و مانند جویبار‌های کوچک به بدنه اصلی خیریه پیوستند و امروز در حد محله خودمان و اطراف آن توانسته‌ایم با کمک خود مردم منشأ اصلاحات و نیکویی‌ها باشیم.
سخن آخر
بانوی فعال در امور خیریه می‌گوید: باید از خودمان شروع کنیم. امروز از افراد بسیاری می‌شنویم که مهریه‌ها باید کم باشد. به‌جای شعار باید همین مهریه کم را در خانواده خودمان و افرادی که از ما حرف‌شنوی دارند جا بیندازیم. اگر قرار است کسی را موعظه کنیم باید قبل از آن عمل مثبت را در وجودمان ثابت کرده باشیم. حرف آخر این بانو این است که ما دچار کمبود فضای فیزیکی هستیم و اگر خیران بتوانند مکان‌هایی را در اختیار ما قرار بدهند می‌توانیم فعالیت‌های کارگروه‌های مختلفمان را نه‌تن‌ها در محله، بلکه در شهر توسعه دهیم.