جلال‌الدین همایی، ادیب و نویسنده، عیسی صدیق را از پیش‌قدمان و پایه‌گذاران فرهنگ جدید ایران پس از عهد مشروطه می‌داند که در تعلیم فرهنگ و پیشه معلمی هم نقشی گران‌سنگ داشت.
هادی دقیق | شهرآرانیوز - عیسی صدیق ظهر یکشنبه ۲۸ خرداد ۱۲۷۳ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. مادرش خدیجه‌بیگم و پدرش عبدا... شاملو، ملقب به صدیق‌التجار اصفهانی، از نوادگان میرزا مهدی‌خان استرآبادی، منشی و مورخ زمان نادرشاه، بود. عیسای جوان پس از تحصیل در دارالفنون با گواهی وزارت معارف و اوقاف و فواید عامه راهی اروپا شد و در دوران اقامتش در فرانسه، برای فراگیری زبان به مطالعه متون ادبی و تاریخی پرداخت. بعد از پایان تحصیل به انگلستان سفر کرد و با مشاهیری مانند برتراند راسل و ادوارد بروان آشنا شد.
وی در سال ۱۲۹۷ به ایران بازگشت. عمری فعالیت علمی و اجتماعی موجب شد تا به دعوت کشور آمریکا در دانشگاه کلمبیا به مطالعه و تحقیق مشغول و درنهایت موفق به دریافت مدرک دکترا در شاخه فلسفه از این دانشگاه شود. وی در سال ۱۳۱۰ دوباره به ایران بازگشت و برای تأسیس دانشگاه در تهران مأمور شد و در سال ۱۳۱۴ نقش پررنگی در تأسیس فرهنگستان ایران داشت و از همان اوان عضو پیوسته فرهنگستان و یکی از پایه‌های فرهنگی ایران بود. او همچنین در سال ۱۳۱۹ اداره کل انتشارات و تبلیغات و رادیو را تأسیس کرد. صدیق میان‌سال، اما به‌تناوب از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰ بیشتر از همه در سمت وزیر فرهنگ و مشغول رتق‌وفتق امور فرهنگی بود. مؤسس دانشگاه تهران درنهایت در ۱۶ آذر ۱۳۵۷ در تهران درگذشت.
جلال‌الدین همایی، ادیب و نویسنده، عیسی صدیق را از پیش‌قدمان و پایه‌گذاران فرهنگ جدید ایران پس از عهد مشروطه می‌داند که در تعلیم فرهنگ و پیشه معلمی هم نقشی گران‌سنگ داشت. همایی در توصیف کتاب «یادگار عمر» به قلم صدیق می‌گوید: کتاب «یادگار عمر» با نثری ساده و شیرین انشا شده و در خلال مطالبش فواید ادبی و تاریخی فراوان است. هدف اصلی او از تألیف این کتاب در واقع شرح‌حال خودش نبوده، بلکه شرح‌حال بهانه و دست‌آویز شده است و غرض واقعی و عمده او از نوشتن این کتاب هم مثل سایر مؤلفاتش راهنمایی جوانان برای کسب فضایل اخلاقی بوده است. مطالب مهم تاریخی که در جای‌جای نوشته‌های این کتاب آورده است، از قبیل تاریخ بنیاد دانشگاه تهران و تأسیس دانش‌سرای عالی و کنگره فردوسی و فرهنگستان، جزو مطالبی است که نیاز همه مورخان و محققان است.
عیسی صدیق که در دانش‌سرای ورسای پاریس و دانشگاه کلمبیا تحصیل کرده است، چند سالی هم معاون ادوارد براون، ایران‌شناس پرآوازه بریتانیایی، در دانشگاه کمبریج بود و زیر نظر او در آن دانشگاه زبان فارسی تدریس می‌کرد. صدیق نخستین فردی بود که از واژه «دانشگاه» به‌جای «دارالفنون» استفاده کرد و در امر تدوین سازمان آموزشی بسیار کوشید. به‌واقع نقش ۲ وزیر معارف برای پیشرفت نظام آموزشی در سال‌های حکومت پهلوی انکارناپذیر است، یکی علی‌اصغر حکمت و دیگری عیسی صدیق.
صدیق در امر تعلیم و تربیت در سامان‌دهی نظام آموزشی گیلان و تبریز و تأسیس دانشگاه در آن‌ها نیز پرتلاش بود، به‌شکلی که در کتاب «ایران مدرن و نظام آموزشی»اش می‌گوید، تلاشش برای نوزایی است، نه برای اینکه ایران غربی شود، بلکه برای اینکه ایران راستین قرن بیستم شود.
جالب اینکه دوران دانش‌آموزی عیسی صدیق با مرارت‌ها و تلخ‌کامی‌های زیادی همراه بود. پدرش، از ترس اینکه مبادا فرزندش از مسیر دین خارج شود، همواره با تحصیل وی در مدارس سبک جدید حتی دارالفنون و تحصیل او در خارج از ایران مخالف بود، ولی وی یکی از تأثیرگذاران آموزش جدید شد و تا آخر هم دین‌دار ماند.
درنهایت شرح اتفاقات زندگی و وقایع فرهنگی زمانش را به تأثیر و پیروی از استادش، یحیی دولت‌آبادی، نویسنده کتاب «حیات یحیی»، نوشت که «یادگار عمر» ارزنده و پربار اوست.