شهرداری مشهد، ۵ درصد از بودجه فرهنگی را به پروژه‌هایی که پیشنهاد شورای اجتماعی محلات و خواسته مردم آن محله باشد، اختصاص می‌دهد.
الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ «شما بگویید؛ محله شما چه چیزی کم دارد؟ کدام برنامه فرهنگی و اجتماعی برای محله شما نیاز است؟ شما بگویید تا شهرداری اجرا کند.» این جملات تعارف نیست. شعار هم نیست. با مصوبه‌ای که شورای پنجم مُهر تأیید بر آن زد، شهرداری مشهد، ۵ درصد از بودجه فرهنگی را به پروژه‌هایی که پیشنهاد شورای اجتماعی محلات و خواسته مردم آن محله باشد، اختصاص می‌دهد.
رضا دانایی، معاون سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد است. او قرار است درباره این ردیف اعتباری (تبصره۳۹) با واژگانی ساده‌تر از عبارت فنی و کلان بودجه‌ای، توضیح دهد تا بدانیم برای سهیم‌شدن در تصمیم‌گیری در قامت یک شهرداری مردمی چند چندیم. معاون اجتماعی و مشارکت‌های سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری قبل از توضیحات این تبصره به کلید‌واژه «تعلق» اشاره می‌کند.
او با عبارت «تعلق به یک شهر» صحبتش را شروع می‌کند. به اینکه همه ما زیر آسمان یک شهر زندگی می‌کنیم و مشهد برای همه ماست. پس برای ساختن و زیباکردن شهری که در آن نفس می‌کشیم و به آن تعلق داریم، باید «عِرق شهری» داشته باشیم. باید به مشهد و مشهدی‌بودنمان افتخار کنیم. اما درباره ماجرای تبصره۳۹ و اینکه چطور من و شمای مشهدی می‌توانیم پروژه‌ای فرهنگی و اجتماعی ارائه کنیم تا شهرداری اجرایش کند، دانایی این‌طور پاسخ می‌دهد: اداره شهر بدون مشارکت مردم، امکان‌پذیر نیست. شهرداری و شورای مشهد نیز به این موضوع اعتقاد دارند که مشهدی متفاوت، فقط با مشارکت شهروندان محقق می‌شود.
با همین اعتقاد، تبصره‌ای برای این موضوع لحاظ شد تا شهروندان بتوانند با ارائه طرح‌ها و خواسته‌های خود به شهرداری، در ساختن شهر سهیم باشند. دانایی روح حاکم بر تبصره۳۹ را اجتماعی و فرهنگی می‌داند و کم‌وکیف عملی‌شدن این تبصره را این‌طور توضیح می‌دهد: این تبصره سازوکاری قانونمند پیش پای شورای اجتماعی محلات گذاشت تا اعضای شورای اجتماعی محلات که ساکنان آن محله هستند و اشراف کامل به کاستی‌های محله خود دارند، بتوانند از محل این تبصره، طرح‌ها، ایده‌ها و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی مورد‌نیاز محله خود را به‌منظور اجرا به شهرداری ارائه کنند.
دانایی اضافه می‌کند: تبصره۳۹ شروع مشارکت مردمی در ارائه طرح‌های اجتماعی و فرهنگی نیست. ما قبل از ابلاغ این تبصره، رویدادها، مراسم مذهبی و طرح‌های فرهنگی و اجتماعی را که شورای اجتماعی محلات ارائه می‌داد، پس از بررسی، اجرا می‌کردیم. در همین ایام کرونا و پیش از ابلاغ این تبصره، بار‌ها با پیشنهاد‌هایی که شورای اجتماعی محلات ارائه دادند، مراسم و اقدامات فرهنگی و اجتماعی انجام شد. در این راستا اقداماتی نظیر تهیه بسته‌های ضدعفونی، بسته‌های کمک‌معیشتی، برگزاری مراسم ایام محرم و... انجام شد. درواقع تبصره۳۹ به این اقدامات فرهنگی، سازوکار و ضابطه‌ای مشخص داد.
آذرماه و جذب اعتبارات
معاون سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری می‌گوید: شهریور امسال این تبصره ابلاغ شد. از همان زمان، جلسات متعدد با شورا‌های اجتماعی محلات مشهد برای نحوه استفاده از اعتبارات این تبصره برگزار شد.
به گفته دانایی با وجود کرونا و محدودیت‌هایی که برای برگزاری جلسات وجود داشت، از آذرماه، شرایط برای جذب اعتبارات این تبصره مهیا شد. او به این مسئله نیز اشاره می‌کند که «حوزه فرهنگی شهرداری اولویت تخصیص اعتبارات را به طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی پیشنهادی شورای اجتماعی محلات داده است و در‌این‌زمینه اعتبارات ستادی در جایگاه دوم قرار گرفته‌اند.»
نگاه شورا و شهرداری به «محله ما»
اما آخرین سؤال ما درباره یک تبصره مشابه است. شورای شهر در تبصره‌ای مشابه، ۵درصد از اعتبارات عمرانی را به پروژه‌هایی اختصاص داد که ازسوی شورای اجتماعی محلات ارائه شود. پرسش اینجاست که آیا تبصره۳۹ همان تبصره شورای شهر است و فقط ردیف اعتباری آن از عمرانی به فرهنگی انتقال داده شده است؟ پاسخ دانایی به این پرسش، منفی است. او می‌گوید: همان‌طور‌که اشاره کردید، مدیریت شهری پیش از این، مصوبه‌ای برای مشارکت مردم در پروژه‌های عمرانی و شهری در‌قالب تبصره۲۲ داشت. با‌این‌حال برای این تبصره سازوکار اجرایی قائل نشده بود. همین مسئله فرایند اجرایی‌شدن آن را با چالش روبه‌رو کرد. با روی‌کار‌آمدن شورای پنجم، سازوکار اجرای تبصره۲۲ در‌قالب طرح «محله ما» تعریف شد.
شهروند محوری هدیه مشهد به کشور
معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار مشهد نیز در معرفی پروژه‌های مشارکتی شهرداری مشهد می‌گوید: این طرح‌ها بنا دارند روند‌های جاری مدیریت شهری را به روند‌های مشارکتی و مردمی و رویکرد بالا به پایین جاری در مدیریت شهری را به رویکرد پایین به بالا تبدیل کند.
محمدمحسن مصحفی این تغییر را جز با آگاهی شهروندان از وظایف و مسئولیت‌های خود و مدیریت شهری و مشارکت فعالانه در تصمیم‌گیری‌های شهری میسر نمی‌داند و اضافه می‌کند: گام اول این مشارکت‌گیری در طرح محله ما بود که پس از جمع‌بندی نظرات مردمی ۱۴۳ محله، پروژه‌هایی را که جزو درخواست‌های اول شهروندان بود به پروژه‌های عمرانی و اجرایی تبدیل شد.
او مشارکت مستقیم شهروندان را در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مدیریت شهری از جمله اهداف محقق شده در طرح محله ما می‌داند و تصریح می‌کند: برای اولین‌بار در کشور طرح‌های عمرانی خرد مقیاس در سطح محلات، با نظر و درخواست مستقیم شهروندان برنامه‌ریزی و اجرا شده است.
مصرف ۵ درصد بودجه‌های عمرانی و فرهنگی برای پیشنهادات مردمی
اینگونه است که با اجرایی شدن تبصره‌های ۲۲ و ۳۹ شهرداری مشهد برای اجرایی کردن «شهروندمحوری»، در مجموع ۱۰ درصد از اعتبارات پروژه‌های عمرانی (۵ درصد) و فرهنگی (۵ درصد) سالانه به اجرای پروژه‌های پیشنهادی شهروندان اختصاص می‌یابد. مصحفی «برقراری ارتباط مردم با یکدیگر در روند مذاکره» و «ارایه پیشنهادات برای محله و همچنین احساس تعلق خاطر» را از مزایای چنین مشارکتی می‌داند و معتقد است «شهروندان نسبت به حفظ و مراقبت از پروژه‌هایی که خود پیشنهادش را داده‌اند، مصمم‌ترند.»
معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار مشهد با بیان اینکه امروزه با توجه به جمعیت بالای شهر‌ها و گستردگی امور، اگر مردم در اداره امور شهری دخالتی نداشته باشند، مدیران شهری تنها می‌توانند به کلیات مسائل بپردازند، یادآوری می‌کند که «این طرح‌های مشارکتی مدل ابتدایی نوین در مدیریت شهری است که مردم هم در آن تصمیم‌گیرنده هستند و مدیران شهری، مجری خواسته‌های مردم هستند.»
او می‌گوید: همین مدل ابتدایی در آینده در تمام شهر‌های بزرگ کشور فراگیر می‌شود و پروژه‌های بزرگ‌تر هم با کمک و نظر مردم انجام خواهد شد که البته این امر، نیاز جامعه در سال‌های نه چندان دور بوده و گریزی هم از آن نیست. اگر چنین شرایطی به وجود آید، شهرداری مشهد دارای تجربه‌های ارزشمندی در این زمینه است و آمادگی انطباق با وضعیت جدید را خواهد داشت.