در این مطلب، اول نگاهی می‌اندازیم به شکل گیری نمونه‌های موفق ناحیه فناوری و نوآوری در کشور‌های دنیا. پس از آن به اتفاقاتی که قرار است در ناحیه فناوری و نوآوری مشهد بیفتد خواهیم پرداخت.
علیرضا وفایی نیا | شهرآرانیوز - سال ۱۹۳۰ میلادی، زمانی که دیوید هیولت و ویلیام پاکارد، ۲ دانشجوی مهندسی دانشگاه استنفورد، گاراژی را در حومه سانفرانسیسکو خریدند و فعالیت خود را در آن آغاز کردند، حتی به ذهنشان هم نمی‌رسید که چند دهه بعد، این منطقه به قطب اصلی فناوری در دنیا تبدیل شود. امروز آن ناحیه را به نام سیلیکون، ولی می‌شناسیم، جایی که به مقر بزرگ‌ترین شرکت‌های حوزه فناوری دنیا مثل اپل، فیس بوک، اینتل، تسلا و ... تبدیل شده و حجم بزرگی از اقتصاد جهان در عمل به این منطقه وابسته است. در سال‌های گذشته، کشور‌های زیادی شروع به الگوبرداری از این منطقه کردند و کوشیدند نمونه‌هایی بومی شده از آن را برای خود ایجاد کنند. خبر خوب این است که قرار است شهر ما هم به زودی صاحب یک ناحیه نوآوری به سبک سیلیکون، ولی بشود. در این مطلب، اول نگاهی می‌اندازیم به شکل گیری نمونه‌های موفقی از این مناطق در کشور‌های دنیا. پس از آن به اتفاقاتی که قرار است در ناحیه فناوری و نوآوری مشهد بیفتد خواهیم پرداخت.
بزرگ‌ترین خانه استارت آپی جهان در پاریس
Station F بزرگ‌ترین کمپ استارت آپی جهان در منطقه سیزدهم پاریس است و برخی آن را سیلیکون ولی دوم می‌نامند. اینجا را یک کارآفرین ایرانی تبار به نام رکسانا ورزا اداره می‌کند. خاویر نیل، میلیاردر مشهور فرانسوی، که به فکر ساخت یک مرکز برای استارتاپ‌ها بود یک ایستگاه قدیمی و بزرگ قطار را برای این کار انتخاب کرد، ایستگاهی که حدود ۹۰ سال پیش، آخرین بار به عنوان تعمیرگاه استفاده می‌شد و مدت‌ها بی استفاده بود. این ایستگاه به طور کامل بازسازی، و به بخش‌های مختلفی مجهز به هزاران میز کار، اتاق کنفرانس و ... تقسیم شد. ساختمان آن به اندازه یک برج ایفل خوابیده روی زمین است. Station F اکنون با ۵۱ هزار مترمربع بیش از هزار استارت آپ را در خود جای داده و بزرگ‌ترین کمپ استارت آپی دنیا لقب گرفته است.
این مرکز به طور رسمی در سال ۲۰۱۷ توسط امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، افتتاح شد و برای استارت آپ‌ها و شرکای تجاری آن‌ها مانند فیس بوک، مایکروسافت و ... محل کسب و کار اداری را فراهم آورد.
مسیر نوآوری در شرق آسیا
اسم مسیر نوآوری ژونگ گوانچون بعد از بازدید نخست وزیر چین از این خیابان در سال ۲۰۱۵ بیشتر سر زبان‌ها افتاد. نزدیک معتبرترین دانشگاه‌ها در منطقه هایدن پکن و در مرکز پارک علمی ژونگ گوانچون که به سیلیکون، ولی چین معروف است، مسیر نوآوری ژونگ، چون قرار گرفته که به محله استارت آپ‌ها شهرت یافته است. این محله از سال ۲۰۱۴ ده‌ها دفتر خدمات کارآفرینی را دورهم جمع، و بیش از ۲۹۰۰ استارت آپ از جمله ۳۵۵ شرکت نوآور غیرچینی را به خود جذب کرده است. در واقع، با تغییر سیاست‌های کشور چین و حرکت آن به سمت فناوری‌های روز دنیا، ژونگ گوانچون از خیابانی که در آن محصولات الکتریکی به فروش می‌رسید، به یکی از موتور‌های پیش ران نوآوری و توسعه اقتصاد دیجیتال چین و حتی دنیا تبدیل شده است.
تا قبل از ایجاد این ناحیه، شرکت‌های نوپای فناور در جای جای چین به طور پراکنده حضور داشتند، اما ایجاد این منطقه کمک کرده است استارت آپ‌های چین به هم متصل شوند و بتوانند با استفاده از ظرفیت‌های یکدیگر، با سرعت بیشتری در مسیر توسعه حرکت کنند، آنچه پروژه ایجاد ناحیه فناوری و نوآوری مشهد هم به دنبال شکل دادن به آن است.
مدیریت شهری به دنبال ایجاد خوشه‌های نوآوری
مهرماه امسال، شورای شهر مشهد مصوبه ایجاد ناحیه فناوری و نوآوری را تصویب و از مدیریت شهری خواست آیین نامه اجرایی این پروژه را تدوین کند، آیین نامه‌ای که به گفته آیدا مهربان، سرپرست معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد، تهیه آن در مراحل پایانی قرار دارد: «آیین نامه اجرایی ایجاد ناحیه فناوری و نوآوری مشهد از سوی شهرداری با همکاری پارک علم و فناری تهیه و نهایی شده است و در فرایند ارسال به شورای شهر برای بررسی و تصویب نهایی قرار دارد. بر اساس این آیین نامه، شهرداری به شرکت‌هایی که قصد دارند در فضای ناحیه فناوری و نوآوری مستقر شوند تسهیلاتی ارائه خواهد داد.
شرکت‌هایی که قصد استقرار در فضا‌های مسکونی موجود در این ناحیه را دارند، با اینکه از فضا استفاده اداری و تجاری می‌کنند، تعرفه‌های آن‌ها بر مبنای فضای مسکونی محاسبه خواهد شد. البته محدودیت‌هایی هم برای شرکت‌ها در نظر گرفته شده است تا مزاحمتی برای بافت‌های مسکونی و ساکنان آن‌ها ایجاد نشود. در واقع، هدف این ناحیه بیشتر استقرار شرکت‌های دانش بنیان، شتاب دهنده ها، استارت آپ‌ها و واحد‌های تحقیق و توسعه شرکت هاست و تولید و عرضه هرگونه کالای تجاری در واحد‌های با کاربری مسکونی در این ناحیه ممنوع است.» سرپرست معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری کمک به توسعه اکوسیستم نوآور مشهد را مهم‌ترین هدف مدیریت شهری در راه اندازی این ناحیه به شمار می‌آورد: «می خواهیم مجموعه‌ها و شرکت‌های فعال در اکوسیستم نوآور شهر بتوانند در قالب یک خوشه، دور هم جمع شوند تا بتوانند تعامل و ارتباط مؤثرتری با هم داشته باشند.
در این منطقه، از یک طرف،
کارخانه نوآوری را داریم و از طرفی، دانشگاه فردوسی. محدوده ناحیه نوآوری به نحوی مشخص شده است که پیرامون این ۲ مجموعه را تکمیل کند تا ارتباط آن‌ها با بافت شهری برقرار شود. از آنجایی که ظرفیت کارخانه نوآوری محدود است و همه فعالان و شرکت‌های استارت آپی امکان استقرار در کارخانه را ندارند، می‌توانند از فضای پیرامونی در نظر گرفته شده در پروژه ناحیه نوآوری استفاده کنند تا از امکانات کارخانه نوآوری و دانشگاه فردوسی بهره‌مند شوند. محدوده در نظر گرفته شده برای ایجاد ناحیه فناوری و نوآوری در ۲ فاز تعریف شده است. در فاز اول، این ناحیه پیرامون کارخانه نوآوری تا بولوار پیروزی و دانشگاه فردوسی را در بر خواهد گرفت.
فاز دوم هم شامل بولوار پیروزی تا سرافرازان و فکوری و بلوار دلاوران خواهد بود. علت انتخاب این محدوده‌ها هم فضا‌هایی است که دانشگاه فردوسی در آن‌ها دارد که قرار است به منطقه نوآوری دانشگاه تبدیل شوند و در قالب این پروژه، ارتباط آن‌ها با محیط‌های پیرامونی شهری هم برقرار شود. در مصوبه شورای شهر هم اجرایی شدن فاز دوم ناحیه نوآوری منوط شده است به ایجاد دسترسی دانشگاه فردوسی از بولوار پیروزی و ارتباط دانشگاه با این بولوار.»
ظرفیتی برای مردم مشهد
به گفته دکتر علی جاهدی، مدیر مرکز رشد ICT پارک علم و فناوری خراسان، برای ایجاد این ناحیه، با کمک دانشگاه فردوسی، روی ۲۰۰ ناحیه نوآوری در دنیا مطالعاتی انجام شده است: «هدف شکل گیری نواحی نوآوری و فناوری در دنیا ایجاد بستری برای کنار هم آمدن اجزای پراکنده اکوسیستم استارت آپی شهر است. با این اتفاق، هم افزایی و تعامل بین اجزای مختلف این اکوسیستم بیشتر می‌شود و خدماتی که بخش‌های حاکمیتی و خصوصی می‌خواهند به شرکت‌های فناور ارائه دهند در شهر پخش نمی‌شود و در همین ناحیه متمرکز خواهد شد. در همین راستا اکنون ۱۰۵ سرویس مختلف تعریف کرده ایم که به شرکت‌ها و استارت آپ‌هایی که در ناحیه فناوری و نوآوری مستقر می‌شوند، ارائه کنیم.
برای نمونه، شرکت‌هایی که قصد دارند در این محدوده استقرار پیدا کنند می‌توانند بدون نیاز به تغییر کاربری و پرداخت هیچ عوارض خاصی، دفاتر خود را در ساختمان‌های مسکونی این ناحیه ایجاد کنند. هم چنین، تا پیش از این، شرکت‌های دانش بنیان برای استفاده از معافیت‌های مالیاتی باید در مجموعه پارک علم و فناوری مستقر می‌شدند، اما با ایجاد این ناحیه، دانش بنیان‌هایی هم که در اینجا قرار دارند مشمول این معافیت‌ها خواهند شد.»
جاهدی رشد ارتباط شرکت‌های صنعتی بزرگ با توانمندی‌های شرکت‌های دانش بنیان و فناور را یکی دیگر از اهداف راه اندازی ناحیه فناوری و نوآوری به شمار می‌آورد: «بر این اساس، مجموعه‌های صنعتی بزرگ این امکان را دارند که واحد‌های تحقیق و توسعه خود را در این ناحیه منتقل کنند تا بتوانند از نزدیک با اکوسیستم نوآور در ارتباط باشند.
این ارتباط نزدیک کمک می‌کند این مجموعه‌های بزرگ بهتر از قبل با ظرفیت‌های مجموعه‌های استارت آپی شهر آشنا شوند و در کنار آن، نیاز‌های خود را هم به این مجموعه‌ها منتقل کنند تا در مجموع، ارتباط مؤثرتری بین اکوسیستم استارت آپی و بازار شکل بگیرد. البته برای شکل گیری این ناحیه و رسیدن به همه اهداف مورد نظر، چشم اندازی پانزده ساله را در نظر گرفته ایم و آرام آرام در این مسیر حرکت خواهیم کرد. می‌خواهیم مشهد در سال‌های آینده در بین ۵ اکوسیستم نوآوری فعال منطقه خاورمیانه قرار بگیرد و ایجاد ناحیه فناوری و نوآوری گام مهمی در رسیدن به این هدف به حساب می‌آید. در واقع، تلاش می‌کنیم این منطقه به نوعی به سیلیکون، ولی مشهدی تبدیل بشود. این کار تنها با تکیه بر حمایت‌های دولتی امکان پذیر نیست. می‌خواهیم با کمک بخش خصوصی، ناحیه فناوری و نوآوری را به مجموعه‌ای مردمی و برای مردم مشهد تبدیل کنیم.»
ارتباط صنعت با استخر نیروی انسانی
دکتر حمیدرضا پوررضا، رئیس دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد، که از سوی رئیس دانشگاه مسئول پیگیری راه اندازی ناحیه نوآری است، ایجاد چنین پروژه‌ای را یک بازی بردبرد برای همه بازیگران حاضر در آن می‌داند: «به این دلیل که صنف‌های خاص نیاز‌های خاص خود را دارند، لازم است در مشهد ناحیه‌ای مشخص برای استقرار شرکت‌های فناور و واحد‌های تحقیق و توسعه شرکت‌ها به طور متمرکز وجود داشته باشد. مهم‌ترین بخشی که ین شرکت‌ها و واحد‌های فناور به آن نیازمندند نیروی متخصص انسانی و آزمایشگاه هاست. به همین دلیل، منطقی‌ترین مکان برای ایجاد چنین فضایی، پیرامون انشگاه فردوسی خواهد بود.
با این کار، از یک طرف، صنعت می‌تواند به استخر نیروی انسانی موجود در دانشگاه فردوسی متصل شود و در کنار آن، از امکانات آزمایشگاهی موجود در آن استفاده کند. از آن طرف هم دانشگاه می‌تواند با شناخت بهتر از نیاز‌های بازار و صنایع مختلف، حلقه ارتباطی خود با صنعت را محکم‌تر کند و به پژوهش‌های دانشگاهی در مسیر رفع نیاز‌های صنایع جهت دهد. در واقع، ایجاد مجموعه‌ای متشکل از دانشگاه، شرکت‌های دانش بنیان، استارت آپ‌ها و واحد‌های تحقیق و توسعه می‌تواند یک بازی بردبرد باشد که در نهایت، همه بخش‌ها از آن استفاده خواهند کرد.»
یکی از بخش‌های مصوبه شورای شهر برای تشکیل ناحیه فناوری و نوآوری، به لزوم استفاده از زمین‌های بایر دانشگاه فردوسی برای توسعه فضا‌های مورد نیاز پرداخته است، اما به گفته دکتر پوررضا، دانشگاه فردوسی حتی قبل از این مصوبه هم به دنبال این بوده است که فضا‌های موجود را در اختیار اکوسیستم نوآور قرار دهد: «دانشگاه فردوسی در این موضوع جلوتر از مصوبه شورای شهر در حال حرکت است و تا امروز در سطح اول، ۲ مرکز فناوری‌های پیشرفته را در مجموع با وسعت ۴۵۰۰ متر مربع در پردیس دانشگاه راه اندازی کرده است و هم اکنون واحد‌های تحقیق و توسعه برخی شرکت‌های بزرگ در این مراکز مستقر شده اند. در سطح دوم اقدامات هم با همکاری پارک علم و فناوری، بخشی از زمین‌های دانشگاه با وسعت ۹۰ هزار متر مربع به پردیس فناوری برای استقرار شرکت‌های دانش بنیان اختصاص یافته است.»