۲۲ سال بود که منطقه ثامن به یک کارگاه ساختمانی بزرگ تبدیل شده بود که با سرک‌کشیدن به هر کوچه‌پس‌کوچه‌ای با تلی از خاک روبه‌رو می‌شدید. بر همین اساس بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که مشکلات طرح مصوب، باعث ناکارآمدی در اجرای آن شده است و به تغییرات اساسی نیاز دارد.
المیرا منشادی | شهرآرانیوز؛ ۲۲ سال بود که منطقه ثامن به یک کارگاه ساختمانی بزرگ تبدیل شده بود که با سرک‌کشیدن به هر کوچه‌پس‌کوچه‌ای با تلی از خاک روبه‌رو می‌شدید. بر همین اساس بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که مشکلات طرح مصوب، باعث ناکارآمدی در اجرای آن شده است و به تغییرات اساسی نیاز دارد. به اعتقاد آنان دلیل نداشتن دستاوردی در طرح بعد از بیست‌وخرده‌ای سال نیز همین مشکلات ریزودرشت بود.
با روی‌کارآمدن مدیریت شهری جدید و همچنین گذشت نزدیک به ۴ سال از آغازبه‌کار نمایندگان مردم مشهد در شورای پنجم، عزمی راسخ و جدی برای پیش‌بردن طرح و پایان‌دادن به آن شکل گرفت که به اعتقاد بسیاری از شهرسازان و معماران هنوز به بودجه و بازنگری‌های مختلف نیاز دارد. کار آغاز شد و خرده‌پروژه‌های طرح باسرعت یکی پس از دیگری به بهره‌برداری و به پیشرفت فیزیکی چشمگیری رسید. این‌همه درحالی بود که این طرح هنوز بازنگری نشده بود و براساس همان نقشه‌ای اجرا شد که بسیاری از کارشناسان قبول نداشتند و بر آن خرده می‌گرفتند و اجرای آن را از سالی به سال دیگر موکول می‌کردند. مردم ساکن منطقه نیز وقتی روند روبه‌رشد و سرعت بسیار خوب پروژه‌های چندسال روی زمین مانده را مشاهده کردند، دل‌گرم‌تر پشت اقدامات شهرداری منطقه ایستادند و در پیشبرد هرچه سریع‌تر پروژه‌ها مشارکت کردند.
با این عزم، ۳ سال‌ونیم روند بسیار خوبی از رشد و اجرای پروژه‌ها را شاهد بودیم تا اینکه دوباره زمزمه تغییر طرح از سوی مشاور و جداسازی شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن و شهرداری منطقه ثامن بر روی روند اجرایی پروژه‌های بسیار مهم منطقه به‌ویژه ۲ پروژه سایه افکند و با درخواست‌های مردم ته‌پل‌محله و پایین‌خیابان سوژه خبری این هفته شهرآرامحله شد. بر همین اساس این هفته با رویکرد مردمی و همچنین شنیدن نظر‌ها و اعتراض‌های مردم ساکن در این ۲ محله، نگاهی به ۲ پروژه مهم ره‌باغ حضرت زهرا (س) و شارستان رضوی از ته‌پل‌محله تا خیابان طبرسی می‌اندازیم تا تغییر طرح و همچنین صدمه‌ای را که به‌سرعت به روند اجرایی این ۲ پروژه با جداسازی شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن و شهرداری منطقه وارد می‌شود.
بررسی کنیم.
شارستان رضوی در حال اجراست، اما...
شارستان رضوی که از آن به عنوان سند افتخار شهرداری و شورای پنجم در اجرای طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی یاد می‌شود، بعد از ۲۲ سال سرانجام در سال ۹۸ بخش بزرگ آن یعنی بیش از یک کیلومتر از خیابان آیت ا... شیرازی تا تقاطع ره باغ رضوان (۵۵۰ متر) به بهره برداری رسید و زیر بار ترافیکی رفت. باقی مانده این پروژه یعنی از میدان ته پل محله تا خیابان طبرسی که ۵۰۰ متر طول و ۵۰ متر عرض داشت و از ابتدای امسال باسرعت درحال اجرا بود تا مطابق وعده مسئولان شهری منطقه به نوروز ۱۴۰۰ برسد، همچنان درحال اجراست، گرچه سرعت قبل را ندارد. آن طور که مهدی زمانی، مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه ثامن، می‌گوید، در طرح جدید، این قسمت از شارستان محل مناقشه است، اما شهرداری منطقه همچنان باقدرت به کار خود ادامه می‌دهد تا این قسمت از شارستان را نیز به وعده مسئولان محلی منطقه ثامن نزدیک کند و به بهره برداری برساند.
به گفته زمانی تقریبا تملک این بخش به جز ۴ یا ۵ پلاک خرد که شهرداری درحال مذاکره با مالکان آن است، به صورت کامل انجام شده است. «آیا درست است که با وجود طرح تفصیلی مصوب که در آن عرض سراسر شارستان ۵۰متر در نظر گرفته شده است، حالا فقط یک مقطع از آن به ۳۰متر تقلیل یابد؟» این سؤالی است که زمانی، مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه، در انتهای صحبتش بیان می‌کند و ما نیز همین سؤال را از چند قدیمی و ریش سفید محله می‌پرسیم که آیا موافق اجرای طرح پیشنهادی وزارت راه وشهرسازی هستند یا با طرح تفصیلی‌ای که تا امروز درحال اجراست، موافق اند؟
وقتی پای آبادانی محله وسط باشد اهالی کمک می‌کنند
محمدیان، از اهالی محله نوغان، که سال‌هاست در این محدوده زندگی می‌کند، درباره پروژه می‌گوید: بعد از چندسال پروژه تکانی خورد و فعالیت عمرانی انجام شد. تا چندسال قبل شهرداری فقط ملک‌های اهالی محل را می‌خرید و کاری هم نمی‌کرد. البته الان چند ماهی است که رفت‌وآمد‌ها به پروژه کمتر شده است. شاید آن ابتدا بعضی از ساکنان با اجرای طرح موافق نبودند، اما وقتی عمران و آبادی محله‌هایشان را دیدند، حتی به اجرای هرچه زودتر طرح نیز علاقه‌مند شدند و کمک کردند. محمدیان معتقد است اگر هر روز طرحی عوض و طرح قبلی کاملا نقض شود، این پروژه به سرانجام نمی‌رسد: قرار بود خیابان طبرسی را عریض کنند، اما من شنیده‌ام که در طرح جدید عرض خیابان تثبیت شده است. به‌نظرم درست است که مشاوران جدید قصد دارند بافت تاریخی اطراف حرم مطهر را زیاد تغییر ندهند، اما الان زمان قاجار نیست که در خیابان‌های اطراف حرم مطهر فقط چند خودرو و کالسکه عبور کنند. در ایامی که زائر به مشهد می‌آید، خیابان طبرسی و خیابان‌های دیگر قفل می‌شود. با طرح جدید به‌نظر من فقط وقت و اعصاب مردم از بین می‌رود.
با طرح جدید موافقم
حسین‌زاده، اما برخلاف همسایه‌ها و هم‌محلی‌های دیگرش از طرح جدید مشاور استقبال می‌کند و دراین‌باره می‌گوید: هر چقدر در این ۲۲ سال خاک خوردیم و صبح و شب سروصدا شنیدیم، بس است. اگر قرار است طرحی اجرا شود که این صدا‌ها، خاک و ترافیک کم شود، بهتر است اجرا شود و شهرداری هم باید کوتاه بیاید.
حال که طرح به انتهای خود رسیده نباید طرح جدید اجرا شود
هاشمی، از ساکنان ته‌پل‌محله، نیز دراین‌باره می‌گوید: من هر روز به پروژه سر می‌زنم. حال که به دم خود رسیده است نباید طرح دیگری جایگزین شود که معلوم نیست چه اقدامات اجرایی را پیش‌بینی کرده است. من معتقدم هر پروژه‌ای که اجرا می‌شود، باید به نفع مردم باشد، اما به‌نظرم طرح قبلی که تا امروز درحال اجرا بود، مناسب محله بود. اگر تفاوت دیدگاه بین مشاور فعلی و شهرداری منطقه به‌عنوان مجری که باعث کندشدن و حتی تعطیلی برخی اقدامات اجرایی در این قسمت شده است، شدت پیدا کند، دوباره نارضایتی و بلاتکلیفی شهروندان محله نوغان و ته‌پل‌محله را به‌دنبال خواهد داشت.
از طرح راضی‌ام
نازنین فراهانی که دانشجوی رشته حقوق است و در این محله به دنیا آمده و بزرگ شده است، درباره تغییر طرح می‌گوید: من سن‌وسالی ندارم و از کوچه‌ها و محله‌های قبل از اجرای طرح خبر ندارم، اما همین اندازه که می‌بینم آن کوچه‌های تنگ و باریک به خیابان‌های عریض تبدیل شده است و مردمی که خانه‌های خود را فروخته و از این محله رفته‌اند، در محله‌های خوب شهر ساکن شده‌اند، از طرح راضی هستم. اگر قرار باشد طرحی اجرا شود که خیابان‌ها و کوچه‌هایی را که به عریض‌شدن یا فضای سبز نیاز دارند، نادیده بگیرد، به‌عقیده من همین بهتر که طرح قبلی اجرا شود. مردم محله‌ها هم به این امر راضی‌تر هستند، زیرا در این صورت به ارزش ریالی ملک‌هایشان نیز افزوده می‌شود.
به مسیر‌های تشرف در طرح جدیدتوجه نشده‌است
عابدزاده معاون شهرسازی و معماری شهرداری منطقه ثامن یکی از مخالفان اجرای طرح جدید است به اعتقاد او در طرح جدید پهنه بندی در طرح راهبردی مهرازان به عنوان سند بالادست باید برای طرح جدید لحاظ می‌شده، اما در مقایسه با پهنه بندی پیشنهادی در تعارض است و پهنه‌ها تغییر یافته است.
او در توضیح بیشتر تاکید می‌کند: کمتر کسی در جامعه نخبگانی این جسارت را دارد که در مورد آنچه اتفاق افتاده پشتیبانی کند. این گلایه من به عنوان یک متخصص از همکاران خودم است. همه ما می‌دانیم که مدینه فاضله کدام است، اما مسیر حرکت به‌سوی مدینه فاضله از سنگلاخ‌های زیر پاست که امیدوارم این شجاعت در میان مدیران و نخبگان اتفاق بیفتد و جلسات تعاملی بیش از پیش بین متخصصین و مدیران برگزار شود.
این مقام مسئول در ادامه تصریح می‌کند: اگر چه یکی از نکات کلیدی و قوت طرح پیشنهادی تار‌ها و پود‌ها و مسیر‌های تشرف و شار یک و دو است. این مسیر‌ها در طرح بالادست شناسایی شده، اما برخی مسیر‌های پیشنهادی در طرح پیشنهادی مورد توجه قرار نگرفته است، مانند بازارچه آستانه پرست که گذری موازی با آن پیشنهاد شده که در برخی موارد انطباقی با تاریخ معابر ندارد.
نمی‌توان طرح مصوب را نادیده گرفت
صفری معاون فنی و عمران شهرداری منطقه ثامن نیز در خصوص اجرای طرح شارستان که در قطاع ۲ در حال اجراست می‌گوید: در طرحی که توسط مشاور یعنی دانشگاه تهران ارائه شده است، هم نقاط قوت و هم نقاط ضعف وجود دارد. اما به عقیده من نمی‌توان طرح قبلی را به طور کامل نادید گرفت و طرح جدید را اجرا کرد. او ادامه می‌دهد: در طرح جدید تمام پروژه‌هایی که در طرح مصوب در حال اجراست در همان حال تثبیت شده است. به طور مثال در شارستان رضوی که دو پلاک برای اجرای کامل شارستان باقی مانده است، طبق طرح نمی‌توان هیچ کاری کرد و باید طرح جدید را اجرایی کنیم.
این مقام مسئول در شهرداری منطقه ثامن در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به طره باغ حضرت زهرا (س) نیز اظهار می‌دارد: در خصوص ره باغ حضرت زهرا (س) شرایط اجرا شاید کمی متفاوت باشد، که دلیل آن هم این است که شهرداری منطقه مجری اجرای طرح می‌باشد، اما به نظر من در اجرای همین ره باغ هم بنا به نظرات مختلف درون شهرداری منطقه پروژه با کندی پیش می‌رود.
پروژه ره‌باغ حضرت زهرا (س) با وجود تلاش‌های شهرداری نیمه تعطیل است
پس از بررسی‌های جامع و کامل، طرح تفصیلی بازسازی و نوسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی در سال ۱۳۸۷ به تصویب نهاد‌های مربوط رسید. شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن در کنار شهرداری ثامن مجری این طرح است. براساس این طرح قرار است در کنار ۴ خیابان اصلی منتهی به حرم مطهر رضوی، یعنی خیابان نواب صفوی، طبرسی، امام‌رضا (ع) و آیت‌ا... شیرازی، ۴ خیابان دیگر به‌نام‌های خیابان شهدای حج، امیرالمؤمنین (ع)، رضوان و آیت‌ا... طبسی ساخته شود. این ۴ خیابان به ره‌باغ‌هایی به‌نام ره‌باغ پردیس، سلام، نعیم و رضوان منتهی می‌شود.
همچنین قرار است در کنار این ره‌باغ‌ها، ۴ ره‌باغ دیگر به‌نام‌های ره‌باغ جنان، بهشت، فردوس و طوبی ساخته شود. اجرای این طرح تفصیلی از همان سال‌های اول در دستورکار مدیران و نهاد‌های مدیریت شهری
قرار گرفت.
برخی از این پروژه‌ها با موفقیت به بهره‌برداری کامل رسید و برخی با پیشرفت ۹۰ درصدی در آینده‌ای نه‌چندان دور به بهره‌برداری می‌رسد. اما در این میان پروژه ره‌باغ نعیم از پروژه‌هایی است که به‌دلیل تصمیم‌های قبلی و بی‌مسئولیتی پیمانکار، نه‌تن‌ها به بهره‌برداری نرسیده، بلکه با گذشت ۱۴ سال از شروع آن، ۶ سال است به حال خود رها شده است.
پیمانکار طرف قرارداد شهرداری وقت، شرکت بتن و ماشین قدس رضوی، کلنگ پروژه ره‌باغ نعیم را در سال ۸۴ به زمین زد. طبق طرح تفصیلی نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی، این ره‌باغ قرار بود بدون پارکینگ یا هر کاربری دیگری افتتاح شود، اما پیشنهاد دوطبقه‌ای‌شدن و ساخت پارکینگ به گروه مدیریت شهری آن زمان داده شده است و آن‌ها با بررسی‌هایی که انجام دادند، دستور تغییر در ساخت‌وساز پروژه را صادر کردند.
اما طولی نمی‌کشد که پیشنهاد چهارطبقه‌ای‌شدن این ره‌باغ به مسئولان مربوط ارائه می‌شود و گروه مدیریت شهری، دستور تغییر در روند ساخت‌وساز پروژه ره‌باغ را صادر می‌کند. پس از ۷ سال، پیمانکار این پروژه تغییر می‌کند و شرکت وراساز مسئولیت ساخت این پروژه را برعهده می‌گیرد. طولی نمی‌کشد که این پروژه فقط با پیشرفت حدود ۱۰ درصد بدون هیچ‌گونه ثمری رها می‌شود. از سال ۱۳۸۴ تا امروز این ره‌باغ که قرار بود به محلی برای آرامش زائران علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) تبدیل شود، به خرابه‌ای در نزدیک‌ترین نقطه به حرم مطهر رضوی تبدیل شده است.
با کش‌وقوس‌های فراوان، گروه مدیریت شهری فعلی توانست اواخر سال ۹۷ این پروژه را از دست پیمانکار قبلی، شرکت وراساز، خارج کند. دراین‌باره زمانی، مدیرکل روابط عمومی شهرداری منطقه ثامن، می‌گوید: سال ۸۴ پیشنهاد ساخت پارکینگ طبقاتی در ره‌باغ نعیم ارائه شد که به تأیید گروه مدیریت شهری آن زمان رسید. از سوی دیگر در طرح تفصیلی نوسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی، ۱۵ پارکینگ طبقاتی با ظرفیت ۹۲۰۰ خودرو پیش‌بینی شده است. می‌دانیم بافت اطراف حرم مطهر رضوی به‌دلیل ریزدانه‌بودن، فرسوده‌بودن و نفوذناپذیری به بافتی فرسوده تبدیل شده بود. اوایل دهه ۸۰ طرحی به تصویب شورای‌عالی شهرسازی و معماری می‌رسد که علاوه بر رفع این مشکل، باعث افزایش فضای سبز اطراف حرم از ۲/۵ هکتار به ۶۷ هکتار، ایجاد ۱۵۰ هزار تخت اقامتی و افزایش محیط حرم مطهر رضوی به ۵۰ هکتار می‌شود.
ما پروژه را پس از توقف طولانی از دست پیمانکار قبلی خارج و سلسله جلسات مهندسی ارزش را با حضور کارشناسان و نمایندگان نهاد‌ها و دستگاه‌های مربوط و ذی‌نفع از جمله آستان قدس رضوی، قرارگاه اجتماعی شهید برونسی، اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان‌رضوی و دست‌اندرکاران قبلی اجرای طرح از جمله مشاور و مدیر طرح برگزار کردیم.
در این سلسله جلسات به این جمع‌بندی رسیدیم که ساخت پارکینگ طبقاتی ره‌باغ نعیم رقمی بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان به نرخ روز هزینه دارد. با بررسی فرصت‌ها، تهدید‌ها، نقاط قوت، نقاط ضعف، هزینه ریالی و هزینه زمانی، گزینه‌ها و راه‌های پیش رو را بررسی کردیم و به این نتیجه رسیدیم که ساخت پارکینگ طبقاتی یا هرگونه طبقه اضافی در این ره‌باغ با شرایط فعلی، منافع شهر و زائران و مجاوران را تأمین نمی‌کند.
زمانی با تشریح حوزه فنی و موانع ساخت پارکینگ پروژه ادامه می‌دهد: دلایلی که از ساخت پارکینگ طبقاتی یا هر کاربری دیگری در ره‌باغ نعیم جلوگیری شده به این شرح است: رعایت‌نشدن ضوابط فنی، ایمنی و استاندارد‌های مربوط، خطر زیاد ایمنی برای استفاده کنندگان در زمان بلایای طبیعی مانند زلزله و حوادث غیرطبیعی مانند آتش‌سوزی، امکان برنامه‌ریزی عملیات خرابکارانه در مجاورت حرم مطهر رضوی، افزایش ازدحام و ترافیک در معابر اصلی و شعاعی مرتبط با پارکینگ، تشدید آلودگی هوا باتوجه‌به افزایش تقاضا و جذب سفر خودرو‌های شخصی، ماندن طولانی مدت آلودگی حاصل از خروجی جت‌فن‌ها در محدوده به‌علت سرعت پایین باد در منطقه و توپوگرافی و ارتفاع زیاد ساختمان‌های اطراف، مطابقت نداشتن با طرح‌ها و برنامه‌های راهبردی مصوب و در دست تصویب، افزایش آلودگی منابع آب‌وخاک در منطقه باتوجه‌به بالابودن تراز آب
زیرزمینی، انعطاف ناپذیری طرح و انطباق نداشتن آن با نیاز‌های آینده شهری، خدشه به کیفیت فضای سبز پیش‌بینی‌شده در ره‌باغ و نبود امکان کاشت درخت باتوجه‌به سازه طبقات زیرین، تداخل مسیر سواره و پیاده در ورودی پارکینگ در همه سناریو‌های طراحی، به‌خطرافتادن سلامتی عابران پیاده تراز سطحی به‌علت ماندن آلودگی خروجی از جت‌فن‌ها، کاهش عرض معبر پیاده در تراز سطحی باتوجه‌به تعبیه بازشو‌ها و خروجی تأسیسات و افزایش تصاعدی هزینه ساخت سازه و نصب تأسیسات باتوجه‌به زیرسطحی بودن آن.
به هر روی، بعد از ۱۵ سال، شهریورماه امسال این پروژه بعد از کش‌وقوس‌های فراوان با حضور مسئولان شهری و استانی با کاربری ره‌باغ آغاز به کار کرد. مردم مجاور این پروژه که به‌نظر می‌رسد حلقه گم‌شده دعوا‌های مسئولان بودند، با مشاهده آغازبه‌کار پروژه نفسی راحت کشیدند و به وعده شش‌ماهه افتتاح پروژه دل خوش کردند. حال با گذشت ۴ ماه از وعده مسئولان در افتتاحیه، دوباره این پروژه تعطیل شده است و این‌بار هم دلیل آن جداشدن شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن از شهرداری منطقه ثامن بیان می‌شود.
پروژه نیمه تعطیل است
کشمیری، از بزرگان محله کشمیری‌ها، درباره این پروژه و همچنین روند کند اجرای آن می‌گوید: بعد از چندین سال که این گود بلاتکلیف بود، شهرداری منطقه اقداماتی انجام داد و این پروژه را به سروسامان رساند. من در افتتاحیه این پروژه بودم و قرار بود خیلی زود به بهره‌برداری برسد، اما بعد از رفتن مسئولان و به‌تازگی تغییر و تحولاتی که در شهرداری منطقه به وجود آمده، دوباره پروژه نیمه‌تعطیل شده است. چندبار از مسئولان شهرداری پرسیده‌ایم و گفته‌اند قرار است پیمانکار آن انتخاب شود، اما نمی‌دانم انتخاب پیمانکار برای پروژه‌ای که سال‌ها تعطیل بوده است، چرا باید این‌همه زمان‌بر باشد؟