با افزایش آگاهی و اطلاعات خانواده ها، بخت کودکان استثنایی برای آموزش پذیری هم بیشتر می‌شود.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ درخانه بودن بیست وچهارساعته بچه‌ها و دوربودن آن‌ها از محیط‌های آموزشی، تفریحی و ورزشی برای همه خانواده‌ها بسیار سخت و اعصاب خردکن است، به ویژه به این دلیل که نمی‌توان پایانی قطعی برای این شرایط مشخص کرد. اکنون خودتان را بگذارید جای والدین کودکان استثنایی، کودکانی که بخش زیادی از رشد و مهارت‌های فردی‌ای که فرزند شما به صورت طبیعی دارد، در آن‌ها به گرفتن خدمات آموزشی و توان بخشی ویژه وابسته است.
حتم دارم متوجه منظورم شده اید. والدین کودکان استثنایی جز دغدغه‌های معمولی که شما والدین عزیز این روز‌ها دارید، با مشکل آموزش این کودکان هم روبه رویند، آموزش‌هایی که یک پایه آن‌ها خود این والدین هستند. یعنی هم زمان باید نقش معلم و شاگرد را بازی کنند: ابتدا آموزش‌ها را فرابگیرند، سپس آن‌ها را به بچه‌ها منتقل کنند، آن هم در شرایطی که از وسایل کمک آموزشی و توان بخشی در خانه خبری نیست. این موضوع را با فرشته، ولی زاده کاخکی، کارشناس ارشد روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، در میان گذاشتیم تا بتوانیم نگاه تحلیلی تری به وضعیت این کودکان و راهکار‌هایی برای برون رفت موقتی این والدین بیابیم.
کیفیت محتوا‌های آموزشی در دوره کرونا
تا پیش از شرایط کرونا و خانه نشینی هم محتوا‌های آموزشی زیادی در قالب بسته‌های آموزشی برای کودکان استثنایی تهیه و تدوین شده بود، ولی چندان تخصصی نبود. این شرایط جدید و مجازی شدن آموزش سبب شد بسته‌های جامع تخصصی تری برای این منظور تولید شود تا والدین بتوانند در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین امکانات از آن‌ها استفاده کنند. با همه این‌ها هم چنان تأکید داریم که آموزش در کودکان استثنایی وابسته به حضور در مدرسه و مراکز آموزشی است، چون وسایل کمک توان بخشی بخشی از روند درمان و آموزش این کودکان است.
شرایط کودکان استثنایی یکسان نیست. هرکدامشان محدودیت خاصی دارند. از این رو، روند آموزش هم در آن‌ها متفاوت خواهد بود. برای نمونه، کودک ناشنوا مشکل هوشی ندارد و می‌تواند محتوا‌های آموزشی را با زیرنویس یاد بگیرد. جسمی حرکتی‌ها مشکل چندانی ندارند. چند معلولیتی‌ها بسته به معلولیتی که دارند، مشکلات آموزشی شان متفاوت خواهد بود. نابینا‌ها در پایه اول و دوم مشکلات زیادی دارند، چون نیاز به تحرک، جهت یابی و بریل آموزی دارند که بدون حضور در مدرسه امکان پذیر نیست. کم توان‌های ذهنی هم به مشارکت بالای مادر در امر آموزش نیاز دارند. یعنی این مادران هستند که باید آموزش ببینند و بعد آن‌ها را برای بچه‌ها اجرا کنند.
افزایش اطلاعات مادران = افزایش کیفیت آموزشی
روند آموزش در کودکان استثنایی با کودکان معمولی تفاوت اساسی دارد. اگر بهترین مراکز آموزشی و باکیفیت‌ترین محتوا‌های آموزشی را برای کودکان استثنایی داشته باشیم و خانواده‌ها به ویژه مادران آن‌ها در امر آموزش همراه کودکانشان نباشند، خروجی‌ای نخواهیم داشت؛ بنابراین خانواده‌هایی که کودک استثنایی دارند، با همه سختی‌ها و مشکلاتی که هست، ناگزیرند تدابیر ویژه‌ای برای این موضوع بیندیشند.
هرچه اطلاعات و سطح آگاهی مادران و افراد نزدیک به کودک استثنایی درباره شیوه‌های آموزشی و نوع معلولیت و محدودیت کودک بیشتر باشد، شانس کودک برای آموزش پذیری و رسیدن به خودکفایی و استقلال در آینده بیشتر خواهد شد. ما از مادران انتظار نداریم جایگزین نقش معلم شوند، ولی می‌توانند با آموزش دیدن و حرفه‌ای شدن در این زمینه توانمند شوند. برای این منظور:
مشاوران مدارس بچه ها: در همه مدارس استثنایی، مشاورانی هستند که بر اساس کار گروهی‌ای که انجام می‌دهند، بهترین شناخت را درباره وضعیت کودک دارند و می‌توانند بهترین توصیه‌های آموزشی را هم برای خانواده‌ها داشته باشند.
مراکز مشاوره تخصصی: مراکز تخصصی مشاوره ویژه کودکان استثنایی هم داریم که خانواده‌ها می‌توانند از آن‌ها کمک بگیرند. ارتباط حضوری یا مجازی با مشاوران این مراکز هم می‌تواند بسیار کارساز باشد.
آموزش مجازی: این روز‌ها کانال‌های آموزشی بسیار غنی‌ای برای والدین و مربیان ایجاد شده است که والدین می‌توانند آموزش‌های لازم برای فرزندشان را در آنجا ببینند و به محتوا‌های آموزشی هم دست یابند.
تولد و پذیرش کودکان استثنایی در خانواده
تولد فرزند سازگاری‌های جدیدی در خانواده می‌طلبد و با مشکلاتی نیز همراه است که می‌تواند سبب فشار‌های روانی زیادی برای والدین شود. اگر نوزادی که متولد می‌شود با معلولیت هم همراه باشد، این فشار روانی چندبرابر خواهد شد، چون یکباره همه رؤیا‌ها و تخیلات خود را درباره آینده فرزندشان ازبین رفته می‌بینند. به طور معمول، مادر‌ها در این بین بیشترین ضربه روحی را خواهند خورد. در ادامه، به برخی از این مشکلات اشاره می‌کنیم.
آشکار شدن مشکلات جسمی و روحی پنهانی که در گذشته والدین ریشه دارد مانند سردرد و بی حسی دست و پا، سوءظن به دیگران یا لکنت‌های دوران کودکی.
ایجاد احساس خشم، گناه، افسردگی و مشکلات تحصیلی در دیگر بچه‌ها و ناسازگاری شان با مادر و پدر به دلیل درگیر شدن بیش از اندازه والدین بـا کودک معلول.
محدود شدن پیشرفت خانواده به دلیل ارتباطات ضعیفی که با دنیای بیرونشان دارند و ناشی از وجود احساسـاتی نظیر خجالت، گناه، تمایل بـه پنهان کردن کودک و انزواطلبی در آن هاست.
سست شدن بنیان خـانواده و جدایی به دلیل کنار نیامدن با موضوع و خسته شدن از شرایط.
سخت است، اما تحقیقات پژوهشگران نشان می‌دهد درست از زمانی که والدین کودک معلول را می‌پذیرند و سعی می‌کنند با شرایط موجود کنار بیایند، مشکلات شروع به محوشدن می‌کنند، چون درست از این زمان است که تلاش‌ها برای کمک به وضعیت کودک و بهبود شرایط او آغاز می‌شود. واقعیت این است که درصد بسیاری از این کودکان در صورتی که آموزش‌های لازم را دریافت کنند می‌توانند در آینده به استقلال کامل برسند.
کرونا و مشکلات آموزشی بچه‌های استثنایی
شرایط به وجودآمده در یک سال گذشته برای همه ما تجربه جدیدی بود. برای همین، زمان زیادی برد تا توانستیم خودمان را با آن هماهنگ کنیم. این شرایط برای فضای آموزشی کشور با چالش‌های زیادی همراه بود، نظیر نبود امکانات و زیرساخت‌های آموزشی مناسب، سواد دیجیتالی پایین والدین به ویژه مادر‌ها و مشکلات مالی خانواده‌ها برای تأمین تجهیزات آموزشی مانند لب تاپ و گوشی تلفن همراه. این مشکلات فرایند آموزش همه بچه‌ها را با آسیب‌های زیادی همراه کرد که برای خانواده‌های دارای کودک استثنایی به مراتب بیشتر و سخت‌تر بود.
کودکان استثنایی به ۲ گروه تقسیم می‌شوند: کودکانی که آموزش پذیرند و کودکانی که آموزش نمی‌پذیرند. بحث ما در اینجا درباره کودکان دسته اول است. آموزش در این کودکان برخلاف کودکان معمولی به شدت وابسته به معلم و گروه درمانی است که در مدرسه با این بچه‌ها کار می‌کنند، مانند کار درمان و گفتاردرمان. از این رو، خانه نشینی و آموزش مجازی بیش از همه بر کیفیت آموزش این بچه‌ها اثرگذار بوده است تا آنجا که حتی ممکن است بخشی از این بچه‌ها از چرخه آموزش خارج شده باشند.
نظام آموزشی در کودکان استثنایی به گونه‌ای است که حتما باید فردی نزدیک به کودک مانند مادر، ابتدا آموزش‌های لازم را ببیند، سپس آن‌ها را به کودک منتقل کند. شرایط کرونایی و خانه نشینی سبب شده است این زنجیره کامل نشود. از این گذشته، فرمانبرداری این کودکان از معلم خود به مراتب بیش از مادر است و همین موضوع آموزش از طریق مادر را در بیشتر مواقع با مشکل روبه رو می‌کند. برای نمونه، کودکان سندرم داون به شدت لج باز هستند و کسی که به آن‌ها آموزش می‌دهد باید بداند چه زمانی و به چه روشی با آن‌ها برخورد کند تا نتیجه درست بگیرد، اطلاعاتی که بیشتر مادر‌ها ندارند.
طبقه بندی کودکان استثنایی
- بچه‌های آسیب دیده بینایی
- بچه‌های آسیب دیده شنوایی
- بچه‌های کم توان ذهنی
- بچه‌های چندمعلولیتی
- کودکان طیف اوتیسم
- معلولان جسمی حرکتی
- کودکان دارای مشکلات یادگیری
- بچه‌هایی که اختلالات رفتاری و هیجانی دارند
۱۵۲۴۰۹ دانش آموز
براساس آمار آموزش وپرورش استثنایی کشور ۱۵۲ هزار و ۴۰۹ دانش آموز با شرایط ویژه داریم
۸۰۵۵۶ دانش آموز استثنایی
از بین دانش آموزان خاص، ۸۰ هزار و ۵۵۶ دانش آموز در مدارس استثنایی و ۷۱ هزار و ۸۵۳ دانش آموز در مدارس تلفیقی در کنار دانش آموزان عادی آموزش می‌بینند
۵۰۰۰۰ کم توان ذهنی
از حدود ۸۱ هزار دانش آموزی که در مدارس استثنایی درس می‌خوانند، بیشتر آن‌ها یعنی حدود ۵۰ هزار دانش آموز در گروه کم توان ذهنی قرار دارند
۱/۷ درصد
۳-۲ درصد از جمعیت دانش آموزان هر کشوری را کودکان استثنایی شامل می‌شوند. این آمار در استان ما ۱.۷ درصد است که نشان می‌دهد بسیاری از این دانش آموزان شناسایی نشده اند
۳۸۷۰۸۸۸۰
خانواده‌های دارای کودک استثنایی می‌توانند با مراجعه به مؤسسه خیریه «امید فردای معلولین توس» به نشانی بولوار رضوی، رضوی ۳۹، ساختمان وصال، طبقه دوم، واحد ۶ یا تماس با شماره تلفن این مرکز ۳۸۷۰۸۸۸۰ از کمک‌های حمایتی و مشاوره‌ای این مجموعه برای فرزندانشان استفاده کنند