باستانی کار پر افتخار منطقه ما معتقد است با احیای این ورزش بسیاری از مشکلات خانوادگی و اجتماعی حل می‌شود
فهیمه شهری | شهرآرانیوز؛ سر خم کرده و وارد زورخانه می‌شود. در همه زورخانه‌ها به گونه‌ای ساخته شده است که ورزشکار برای ورود به آن باید قامت خم کند. این اولین درس برای ورزشکار باستانی است؛ او باید تواضع و فروتنی را فرا گیرد. پس از آن، رخصت گرفته و وارد گود می‌شود، شروع به گرم کردن می‌کند. بدنش که آماده شد میلگیری کرده و سپس چند حرکت با تخته شنا می‌رود. بعد هم نرمش‌های زورخانه‌ای را انجام می‌دهد. حالا نوبت حرکات پا و چرخ زدن است. مرشد همان‌طور که در وصف امیرالمؤمنین (ع) می‌خواند، زنگ را برایش می‌زند و او تندتر و تندتر می‌چرخد. حرکاتش که تمام می‌شود دست به دعا برمی‌دارد و مثل همیشه خدا را به حضرت زینب (س) و سیدالشهدا (ع) قسم می‌دهد تا خودش، کارش، خانواده‌اش و نسلش را بیمه امام حسین (ع) قرار دهد.
ویدئو تمام می‌شود و گفت‌وگویمان را شروع می‌کنیم. او محمدصادق جاودانی از ورزشکاران محله آزادشهر است. ۴ قهرمانی بین‌المللی و ۵ قهرمانی کشوری دارد. دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مدیریت ورزشی است و به تازگی سمت رئیس کمیته مربیان فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای را برعهده گرفته است. او سال‌هاست در عرصه داوری، مربی‌گری و مدرسی ورزش‌های زورخانه‌ای فعالیت ملی و بین‌المللی دارد.
فراق پدر و دغدغه سربلندی مادر
متولد ۶۳ است و از ده‌سالگی ورزش را شروع کرده است. آن زمان، ایام تابستان به مغازه یکی از اقوام می‌رفت که در نزدیکی آن زورخانه‌ای قرار داشته است. صدای ضرب و مرشد، محمدصادق را به آنجا می‌کشد تا تماشاگر ورزشکارانش باشد. با اولین نگاه به این ورزش علاقه‌مند می‌شود و از آن پس به جمع ورزشکارانش می‌پیوندد. یک روز کشتی کار می‌کرده و یک روز ورزش باستانی می‌رفته است. در نهایت تصمیم می‌گیرد ورزش زورخانه‌ای را ادامه دهد. حدود سال ۷۵ که باشگاه آستان قدس افتتاح می‌شود، همراه برادرش راهی ورزشگاه آنجا می‌شود تا تمرینات حرفه‌ای را ادامه دهد. سال ۷۸ که پدرش به رحمت خدا می‌رود، ضربه سختی می‌خورد. برایش سخت بوده از آن سن با غم نبود پدر کنار بیاید. بار‌ها در خود می‌شکند؛ اما در زورخانه یاد گرفته بود مقابل مشکلات بایستد.
او باید مرام پهلوانی را یاد می‌گرفته و به همگان نشان می‌داده بدون سایه پدر هم می‌شود راه موفقیت و سربلندی را ادامه داد. همین افکار باعث می‌شود آن پسربچه پانزده ساله دست بر زانوی خودش بگذارد و یا علی‌گویان، راهش را ادامه دهد. او آن روز‌ها را این‌گونه تعریف می‌کند: پدرم اعتقادات مذهبی محکمی داشت. از مؤسسان و اعضای هیئت امنای مسجد جوادالائمه (ع) چهارراه آزادشهر و جزو خادمان حرم رضوی بود. ما از کودکی با هیئت و نام ائمه (ع) انس داشتیم. وقتی با این زمینه دینی وارد زورخانه شدم، اعتقاداتم تقویت شد. پدرم که فوت کرد، متوجه می‌شدم که بعضی‌ها از سر دلسوزی یا شایدم نادانی می‌گفتند پسربچه بی پدر معلوم نیست در بزرگ‌سالی چه عاقبتی داشته باشد. غم نبود پدر برایم خیلی سخت بود؛ اما تصمیم گرفتم موجب سرافرازی مادرم شوم و طوری زندگی کنم که به همه آن‌ها نشان دهم یک پسربچه بدون پدر هم می‌تواند به جایی برسد. از همان زمان با تجربیاتی که در مغازه پدرم و کار کردن در کنارش کسب کرده بودم، یک مغازه زدم و روی پای خودم ایستادم. درسم را می‌خواندم و با حمایت برادرم که دیگر حکم پدری را برایم داشت، ورزشم را ادامه دادم. مادرم نمی‌گذاشت کمبود پدر را احساس کنم، همه جوره در ورزش حمایتم می‌کرد و با دعای خیرش انگیزه من برای موفقیت بیشتر می‌شد تا اینکه سال ۸۰ در مسابقات ورزش زورخانه‌ای مشهد شرکت کردم و با کسب قهرمانی در آن، عازم مسابقات استانی و سپس کشوری شدم. در این مسابقات هم بر سکوی قهرمانی ایستادم. سال‌های ۸۱ و ۸۲ نیز مقام قهرمانی شهرستان، استان و کشور را از آن خود کردم و با این موفقیت‌ها، امید و انگیزه‌ام دو چندان شد.
حضور در عرصه‌های ملی و بین‌المللی
جاودانی پس از این، سال ۸۵ قهرمانی جام رمضان را به دست می‌آورد، سال ۲۰۰۶ قهرمانی آسیا و سال ۲۰۰۷ قهرمانی انتخابی مسابقات آسیایی را از آن خود می‌کند. همین سال در اولین دوره مسابقات بین‌المللی کیش و سال ۲۰۰۸ در مسابقات بین‌المللی افغانستان قهرمانی را به دست می‌آورد.
سال ۸۶ در مسابقات کشوری می‌درخشد و از سال ۸۸ پس از گذراندن دوره‌های لازم وارد عرصه مربی‌گری و داوری می‌شود.
جاودانی سال ۹۶ درحالی که ریاست کمیته مربیان هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی استان را بر عهده داشته، نماینده مربیان و عضو مجمع در انتخابات هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی بوده است. او سال ۲۰۱۹ به عنوان مربی اعزامی فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای به کشور تاجیکستان می‌رود و سال ۹۷ علاوه بر دبیری هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی مشهد، ریاست کمیته مربیان فدراسیون ملی در منطقه یک شرق کشور را بر عهده می‌گیرد.
او در این سال، نماینده کمیته مربیان زورخانه‌ای فدراسیون در مسابقات دوازده‌گانه انفرادی بوده و آموزش کلاس‌های مربی‌گری منطقه یک شرق کشور را انجام داده است.
این ورزشکار، سال ۹۸ داوری درجه ۳ کشتی پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای را دریافت می‌کند و سال ۲۰۱۸ در تبریز به دریافت مدرک‌های داوری، مربی‌گری و مدرسی بین‌المللی موفق می‌شود.
این ورزشکار سال ۲۰۲۰ مربی تیم افغانستان در «سومین دوره قهرمانی جهانی ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی» و «مسابقات جام صلح و دوستی ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی» می‌شود.
او اکنون «دبیر هیئت ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی مشهد» و «رئیس کمیته مربیان فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی» است و دغدغه‌های بسیاری برای این ورزش دارد.
آیین فراموش شده
جاودانی ورزش زورخانه‌ای را میراث معنوی و جاودان ایران می‌داند و می‌گوید: براساس تحقیق‌های ثابت شده علمی، این رشته کامل‌ترین ورزش دنیاست و در آن چابکی، تعادل، قدرت بدنی، سرعت، استقامت، حرکات کششی و ... همه وجود دارد، درحالی‌که بیشتر رشته‌های ورزشی فقط یک یا چند تا از این موارد را در بر می‌گیرد. همچنین تنها ورزشی است که در آن به تقویت اخلاق و روحیه معنوی ورزشکار اهمیت داده می‌شود.
او ادامه می‌دهد: در ورزش زورخانه‌ای، هر حرکت و ابزاری معنای خاصی دارد، به عنوان مثال، «کباده» برگرفته از کمان، «سنگ» نمادی از سپر و «چرخ زدن» نشان دهنده چابکی است. هشت ضلعی بودن گود زورخانه هم دلیل دارد و هر ضلعش معنایی را دربرگرفته است. کوتاهی در زورخانه و گود که پایین‌ترین قسمت آن است و ورزشکار در آن قرار می‌گیرد، مفهوم تواضع و فروتنی را دارد. رخصت گرفتن ورزشکار و بسیاری از اصول دیگر آن، همه دربرگیرنده ادب و احترام است و خصلت جوانمردی و پهلوانی را به ورزشکار آموزش می‌دهد. برای همین، می‌توان ورزش زورخانه‌ای را ورزش ملی، مذهبی و مکتبی ما ایرانیان معرفی کرد که در تمام دنیا شناخته شده است؛ اما در کشور خودمان به آن بها داده نمی‌شود.
به نظر او این ورزش از جهت معنوی و اخلاقی نسبت به همه ورزش‌های دیگر برتری دارد و امروزه که بسیاری از خانواده‌ها با مشکلاتی نظیر کم‌توجهی یا بی‌احترامی فرزندان با والدین مواجه هستند، اگر به چنین ورزشی اهمیت دهند، می‌توانند فرزندانی سالم‌تر و صالح‌تر داشته باشند.
جاودانی که بیش از ۲۷ سال از عمرش را با ورزش زورخانه‌ای سپری کرده، معتقد است: این ورزش بین رشته‌های جدید به فراموشی سپرده شده است و درحالی‌که کامل‌ترین رشته است، ورزشکارانش با کم‌لطفی مواجه می‌شوند. به عنوان مثال ورزشکاران همه رشته‌ها در صورت داشتن مقام قهرمانی آسیایی و جهانی، از سربازی معاف می‌شوند یا می‌توانند ورودی بدون شهریه به دانشگاه داشته باشند؛ اما این قانون شامل قهرمانان ما نمی‌شود و طبیعی است نونهالی که می‌خواهد پا در عرصه ورزش بگذارد این معافیت‌ها برایش مهم است و ترجیح می‌دهد به سمت رشته‌هایی برود که از این مزایا استفاده کند.
چراغ خاموشی که با عصر جدید روشن شد
به نظر او این‌قدر این ورزش در گمنامی و زیر بار هجوم فرهنگی بوده که در ذهن برخی مردم تصور‌های نادرستی از آن شکل بسته است؛ اما با نمایشی که در عصر جدید از ورزش زورخانه‌ای انجام شد خیلی از این نگاه‌های منفی اصلاح شد و به معرفی درست آن کمک کرد.
او که کتاب میراث معنوی ایران (سیری در ورزش زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی) را تألیف کرده است، می‌گوید: این رشته قدیمی‌ترین ورزش بدن‌سازی دنیاست، ولی به دلیل بی‌توجهی‌هایی که در کشور ما به آن شده، نه تنها جوانان بلکه حتی بسیاری از افراد قدیمی هم با آن آشنایی ندارند و اسم ابزار و ادواتش را از یاد برده‌اند. این در حالی است که به دلیل ماهیت ورزشی و معنوی آن، اگر به درستی به مردم شناسانده شود جذبش می‌شوند. کما اینکه دیدیم این اتفاق در عصر جدید افتاد و پس از اجرای ورزشکاران زورخانه‌ای در این برنامه، کلی تعداد مراجعه‌کنندگان ما افزایش داشت. حال تصور کنید اگر در این سال‌ها، صدا و سیما مسابقات و برنامه‌های ما را پخش می‌کرد و در مدارس هم کمی به معرفی آن پرداخته می‌شد چقدر اکنون علاقه‌مند این ورزش داشتیم.
او به تغییراتی که فدراسیون این رشته در آن داده تا جوانان بیشتری جذب شوند، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: در قدیم، زنگ برای پهلوانان و قهرمانان دارای بازوبند این رشته بود؛ اما اکنون برای اینکه نوجوانان و جوانان انگیزه‌ای برای ورود به آن داشته باشند، سن و شرایط دادن زنگ را پایین آورده‌اند.
جاودانی، اکنون رتبه هفتم ورزشکاران این رشته را دارد درحالی‌که به گفته خودش، برای داشتن این رتبه باید حداقل ۴۹ سال سن داشته باشد؛ اما او، چون در امر آموزش و حمایت از ورزش زورخانه‌ای اقدامات زیادی انجام داده، مسئولان رتبه هفت و زنگ در چرخ را به او داده‌اند.
این قهرمان، خیلی جا‌ها با هزینه شخصی عازم دیگر شهر‌ها برای تدریس شده است حتی برای جمع کردن تیم و اعزام آن‌ها، زحمات زیادی متحمل شده است که همه آن‌ها را ناشی از عشق و علاقه می‌داند و می‌گوید: کسی که وارد این رشته می‌شود باید عاشق آن باشد، چون هیچ منفعت مالی برایش ندارد و فقط علاقه است که انسان را به حرکت وامی‌دارد.
او در این سال‌ها افرادی را دیده که وارد رشته زورخانه‌ای شده‌اند؛ اما پس از مدتی به خاطر اینکه منفعت مالی برایشان نداشته آن را رها کرده‌اند برای همین در عین حال که علاقه را عامل اصلی گرایش به آن می‌داند، معتقد است باید از سوی فدراسیون حمایت‌هایی شود تا ورزشکاران برای اعزام، از هزینه شخصی نگذارند.
جاودانی می‌گوید: ورزشکار وقتی می‌خواهد برای اعزام به مسابقات و همراهی با تیم آماده شود باید حداقل ۳ ماه تمرین کند و ۱۰ روز هم در اردو باشد. این‌ها او را از کارش دور می‌کند و اگر قرار باشد در نهایت پس از این همه تمرین و وقت گذاشتن، هزینه‌ای هم پرداخت کند تا به مسابقه‌ای برود و مقامی برای کشورش بیاورد، طبیعی است که خیلی‌ها صرف نظر می‌کنند، بنابراین لازم است مسئولان کمی به فکر عدالت ورزشی باشند و از هزینه کردن تمام بودجه‌ها در ورزش‌هایی مثل فوتبال دست بردارند. اگر فقط مبلغ کمی از بودجه ورزشی، به این رشته تعلق گیرد کلی می‌توانیم در آن کار‌های مفید انجام دهیم.
خراسانی‌ها؛ پرچم‌داران ورزش باستانی
به نظر او، با توجه به اینکه چندین زورخانه در مشهد داریم که از سوی دوست‌داران این رشته با هزینه شخصی ساخته شده‌اند، اگر شهرداری به مالکان این زورخانه‌ها مجوز احداث مغازه را بدهد تا مبلغ اجاره آن، صرف هزینه‌های ورزش زورخانه‌ای شود، کمک بزرگی به دوست‌داران این رشته می‌شود و باری هم بر دوش دولت و فدراسیون قرار نمی‌گیرد.
او توضیح می‌دهد: در مشهد ۱۸ زورخانه داریم که ۴ مورد زیر نظر اداره ورزش هستند و مابقی به صورت شخصی یا به وسیله اداره‌ها و نهاد‌های دولتی اداره می‌شوند. حدود ۳ هزار نفر هم ورزشکاری داریم که نامشان در بیمه ورزشی این رشته ثبت شده است. اگر یک بودجه یا منبع درآمدی برای این‌ها در نظر بگیریم خیلی کار‌های فرهنگی و ورزشی را می‌توان در زورخانه‌ها و همراه این ورزش انجام داد.
جاودانی همچنین پیشنهاد انجام دادن ورزش‌های باستانی در پارک‌های بزرگ را داد. به گفته او اکنون در پارک ملت این ورزش انجام می‌شود؛ اما اگر در دیگر پارک‌های بزرگ شهر، ورزشکاران این رشته اعزام شوند، تأثیر زیادی در شناساندن آن و جذب مردم خواهد داشت.
او در خاطراتش به گلریزان‌هایی که ورزشکاران باستانی برگزار می‌کنند اشاره و تعریف می‌کند: چندین بار پیش آمده که گلریزان گذاشتیم و پول‌های جمع شده را به مردم آسیب دیده کشورمان اهدا کردیم؛ اما اولین باری که من در این مراسم حضور داشتم، مربوط به حدود سال ۸۳ و سیل استان گلستان می‌شود. آن زمان ۲۰ ساله بودم. در اجرایی که داشتیم، مقدار زیادی کمک‌های مردمی جمع شد که به سیل‌زدگان گلستان اهدا کردیم. احساس خیلی خوبی داشتم و از اینکه با مهارت‌های ورزشی‌ام توانسته بودم به همنوعانم کمک کنم خیلی خوش‌حال بودم.
او ورزشکاران خراسان را از پرچم‌داران مرشدان و ورزشکاران زورخانه‌ای می‌داند و می‌گوید: از بیست و هفت بازوبندی که به پهلوانان این رشته از قبل از انقلاب تاکنون اهدا شده است، ۱۷ مورد متعلق به قهرمانان خراسانی است و مردم این استان همیشه از گذشته تا امروز موفقیت‌های زیادی برای ورزش باستانی کسب کرده‌اند، طوری که در هر مسابقاتی شرکت داشته‌ایم مقام گرفته‌ایم و هنوز نشده بدون قهرمانی از مسابقه‌ای بازگشته باشیم. حال با این همه استعدادی که در ورزشکارانمان هست اگر کمی برنامه‌ریزی و حمایت شود، موفقیت‌های ارزشمند معنوی و ورزشی مضاعفی حاصل می‌شود که نتایج مثبت آن از هزینه‌های اجتماعی که برای اموری مثل مبارزه با بزهکاری می‌شود، می‌کاهد.
کاهش مشکلات اجتماعی با احداث زورخانه
به عقیده جاودانی، چون این رشته روح ورزشکار را پرورش می‌دهد، قادر است تأثیر زیادی در کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی داشته باشد به‌ویژه اگر در مناطقی مانند حاشیه شهر، زورخانه‌ها احداث شوند، مشکلات فرهنگی و اجتماعی آنجا را کاهش می‌دهند.
او توضیح می‌دهد: اگر نوجوانان و جوانان حاشیه شهر را جذب ورزش باستانی کنیم روحیه پهلوانی در آن‌ها تقویت می‌شود و به دنبالش شاهد کاهش مشکلاتی مانند ستیز‌های خیابانی، بزهکاری، جرایم عمدی و ... خواهیم بود. حتی در مواردی مانند قتل غیر عمد که بزرگان برای صحبت با خانواده مقتول و دریافت رضایت می‌روند، اگر پهلوانانی در آن مناطق داشته باشیم می‌توانند مانند گذشته، نقش مؤثری بر این تصمیم‌ها و ترویج فرهنگ گذشته داشته باشند.
جاودانی به زورخانه‌ای که بهمن ماه گذشته در بولوار طوس افتتاح شد اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود اینکه به دلیل کرونا نمی‌خواستیم مراسم شلوغ باشد و اطلاع‌رسانی چندانی نکردیم؛ اما فقط بیش از ۲۰ کودک در مراسم افتتاحیه آمده بودند که با ذوق و شوق از سالن نیمه تجهیز شده آنجا استفاده می‌کردند و چنان اشتیاقی برای یادگیری نشان می‌دادند که موجب تعجب ما شده بود. این‌ها نشان می‌دهد ظرفیت‌های لازم وجود دارد و فقط کافی است بودجه‌ها را از سمت فوتبال به سمت دیگر ورزش‌ها ببریم تا ببینیم چقدر مردم اشتیاق نشان می‌دهند.
به نظر او منطقه‌های طلاب و طبرسی نیز ظرفیت بالایی برای افتتاح زورخانه دارند و خوب است شهرداری کنار حمایت‌هایی که تاکنون از ورزشکاران زورخانه‌ای داشته است، به دنبال تأسیس زورخانه در این مناطق و حاشیه شهر باشد.
تو خشنود باشی و ما رستگار
به نظر او همان‌طور که مداحان ما دنبال جذب جوانان هستند و در سبک اشعار و اجرای خود به روز شده‌اند، در ورزش زورخانه‌ای هم باید تغییراتی داد تا متناسب با نیاز‌های امروز جامعه باشد.
او که سال‌هاست در این رشته مروت و جوانمردی را دیده است، تعریف می‌کند: بیشتر ورزشکاران این رشته، در هر شهری هستند یکدیگر را می‌شناسند و تنها رشته‌ای هستیم که وقتی از ورزشکاری که می‌تواند مدال کسب کند، می‌خواهیم به میدان نرود و اجازه حضور را به دیگری دهد، با کمال میل موافقت می‌کنند؛ چراکه ورزشکاران ما یاد می‌گیرند بر غرور و غرایز نفسانی غلبه کنند و به جای کسب مدال، دنبال روحیه پهلوانی باشند. او امیدوار است این رشته بیش از پیش بین مردم شناخته شود و از سوی صداوسیما و مسئولان مورد توجه قرار گیرد. حسن ختام کلامش هم این بیت از سعدی است: خدایا چنان کن سرانجام کار / که تو خشنود باشی و ما رستگار