حدود ۱۲ سال می‌شود که شهر مشهد با نصب آثار هنری و فانتزی، اجرای نقاشی دیواری و آذین‌بندی شهر در آخرین ماه سال به استقبال بهار می‌رود. رسم نانوشته‌ای که اجرایش حال و هوای متفاوتی به شهر می‌دهد و حس شادابی و طراوت را به شهروندان منتقل می‌کند. در گزارش پیش‌رو نگاهی داشته‌ایم به برخی از مهم‌ترین المان‌های جشنواره امسال که در جای‌جای شهر نصب شده‌اند.
شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز - حدود ۱۲ سال می‌شود که شهر مشهد با نصب آثار هنری و فانتزی، اجرای نقاشی دیواری و آذین‌بندی شهر در آخرین ماه سال به استقبال بهار می‌رود. رسم نانوشته‌ای که اجرایش حال و هوای متفاوتی به شهر می‌دهد و حس شادابی و طراوت را به شهروندان منتقل می‌کند. البته سال گذشته این رویداد به دلیل شیوع ناگهانی کرونا با مشکلاتی روبه‌رو شد که نصب برخی المان‌ها و اجرای برنامه‌های نوروزی تدارک دیده شده را لغو کرد و باعث شد زحمت‌های هنرمندان آنچنان که باید دیده نشود. ازاین‌رو امسال برنامه‌ریزی‌ها برای خانه بهار به صورت ویژه‌تری از میانه تابستان آغاز شد تا اجرای این سنت همچنان در مشهد ادامه داشته باشد.
محمدرضا کلایی شهردار مشهد هم روز گذشته با اشاره به همین موضوع در اینستاگرام خود از آماده‌سازی شهر برای استقبال از نوروز سازگار با کرونا نوشته‌است: «برای استقبال از نوروز ۱۴۰۰ المان‌های تعاملی رو حذف کردیم، بی‌خیال جشنواره‌های بهارانه شدیم و سعی کردیم هر برنامه‌ای که باعث تجمع میشه و یا اثرات منفی کرونایی داره رو حذف کنیم. اما از اینکه حال و هوای شهر باید توی بهار عوض بشه، کوتاه نیومدیم، چون معتقدیم حال خوش نوروز، شوق زندگی رو توی تک تک آدم‌ها بالا می‌برد.» این روزها مراحل نصب المان‌ها و اجرای نقاشی دیواری‌های پذیرفته شده در چهارمین دوره جشنواره خانه بهار که امسال باتوجه به پایان قرن «مشهد ۱۴۰۰» نام دارد در حال انجام است. به گفته صدرا یوسفی معاون فرهنگی و هنری سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد در این دوره ۵۶ المان و ۳۹ نقاشی دیواری جدید در کنار ۱۵۰ المان بازآفرینی شده برای استقبال از بهار ۱۴۰۰ اکران خواهند شد.
او همچنین تأکید کرده که در چهارمین دوره از جشنواره خانه بهار، افزایش نشاط و روحیه‌بخشی به شهر، ارتقای سطح سیمای منظر شهری، حرکت از سمت ارائه موقت به ثابت، استفاده از آرایه‌های ماندگار، توزیع عادلانه نصب المان‌های هنری و فرهنگی، پرهیز از سلیقه‌ای بودن جریان و ایجاد بستر شفاف در فرآیند فراخوان و داوری آن‌ها، به عنوان خطوط اصلی و کلی در دستور کار مدیریت هنری سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد قرار گرفته و تلاش براین بوده است که از تمامی ظرفیت‌های شهر، استان و کشور استفاده شود. در گزارش پیش‌رو نگاهی داشته‌ایم به برخی از مهم‌ترین المان‌های جشنواره امسال که در جای‌جای شهر نصب شده‌اند.
تأکید بر آثار دائمی
بهزاد چوپانکاره رئیس اداره امور هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد نیز با اشاره به دائمی بودن بیشتر این آثار می‌گوید: در دوره‌های مختلف جشنواره استقبال از بهار کارهای بسیار متفاوت و خوبی انجام شده است، اما لازم بود که امسال گام رو به جلویی برای بهبود فضای بصری شهر مشهد برداریم، از این‌رو کارهای هنری بیشتری را به سطح شهر آوردیم و تعداد آثار فانتزی را کم کردیم، مگر اینکه این آثار با گل و گیاه ترکیب شده باشند تا شادابی بهار و رویش را به تصویر بکشند. در بخش نقاشی دیواری هم سعی کرده‌ایم آثاری را انتخاب کنیم که بیشتر نگاهی به طبیعت خراسان دارند. بخش عمده‌ای از کار اجرایی این نقاشی‌ها نیز در سطح شهر انجام شدهاست.
او خاطرنشان می‌کند: مثلا در حدفاصل چهارراه راه‌آهن و خواجه‌ربیع مجموع کارهای قابی طراحی شده که با رنگ‌بندی زیبا طبیعت خراسان را به تصویر می‌کشد یا از میدان تختی به سمت خیابان آبکوه و میدان راهنمایی نقاشی از طبیعت و رودخانه و گل و گیاه اجرا شده است. علاوه بر این‌ها نقاشی دیواری‌هایی با موضوع باغ انار و پرندگان خراسان در میان آثار داریم که حال و هوای متفاوتی به شهر می‌دهند. همچنین بر روی ده بشقاب نیز تصاویری با محوریت گل و طبیعت خراسان اجرا شده که به صورت سریالی و پشت سرهم در یکی از بولوارها نصب خواهند شد.
چوپانکاره همچنین یادآور می‌شود که نصب آثار بخش آذین‌بندی نیز این روزها شروع شده اما حجم بیشتر کار در روزهای پایان هفته و تا شنبه انجام می‌شود.
به گفته رئیس اداره امور هنری سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد امسال سعی شده حال و هوای عید نوروز بیشتر با آثار بخش‌های نقاشی دیواری، آذین‌بندی و گلستان نشان داده شود و در بخش المان کارهای کمتری با این محوریت وجود دارد.
او درباره بخش نمایش‌های خیابانی و جشن‌ها و آیین‌ها نیز توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه ستاد مقابله با کرونا اعلام کرده از تجمع افراد در این موقعیت اجتناب شود امسال نتوانستیم بخش نمایش خیابانی و جشن‌ها و آیین‌ها را برگزار کنیم.
یادمانی با محور محیط زیست
المان «ماسک فیلتردار» که در بولوار وکیل‌آباد ابتدای بولوار شهید فخرایی نصب شده اثر عطا صحرایی، مجسمه‌ساز مشهدی است. او طرح این المان را بنا به دغدغه‌های شخصی‌اش برای حفظ محیط زیست و بحران آلودگی هوا ارائه کرده‌است. در اثر او فردی با ماسک برروی لوله‌های درهم تنیده نشسته‌‌است و به این لوله‌ها خیر شدهاست. صحرایی درباره المان «ماسک فیلتردار» توضیح می‌دهد: در پایین اثر سازه فلزی و لوله به عنوان استعاره و نمادی از ساخته‌های دست بشر که باعث تخریب طبیعت شده کار شده است. خود انسان نیز که عامل این اتفاق است در بلندای آنچه که خودش ساخته نشسته است و به پایین نگاه می‌کند. در واقع به دنبال فکر چاره‌ای برای حل این مشکل است.
او که برای ساخت این اثر حدود یک ماه وقت گذاشته‌است خاطرنشان می‌کند: المان «ماسک فیلتردار» به عنوان اثری دائم نصب شده و جنس پایین آن از فلز و آهن بالای اثر فایبرگلاس است.
صحرایی درباره محل جانمایی المانش هم می‌گوید: این اثر در جلوی اداره محیط زیست نصب شده که به نظرم مکان خوبی است. فقط باید کمی جلوتر قرار می‌گرفت تا دید بیشتری به آن می‌بود.
این هنرمند با اشاره به مشکلات موجود در طراحی شهری یادآور می‌شود: در طراحی شهر باید جایگاهی برای آثار هنری تعریف شده باشد اما به این قضیه هیچ زمان توجه نشده است.
یادی از شعرا
راضیه صدیف که از سال ۹۰ با خانه بهار همکاری دارد اثری به نام «مشاهیر» را برای جشنواره خانه بهار ۱۴۰۰ طراحی کرده‌است. این المان که در فضای سبز سعدی نصب شده با محوریت یادی از شعرای خراسانی ساخته شدهاست. در واقع در این طرح بر روی ورقه‌های آهن که به شکل کاغذ قدیمی درآمده‌اند عکس شعرایی، چون ذبیح‌ا... صاحبکار، عماد خراسانی، محمد قهرمان، ملک الشعرای بهار، مهدی اخوان ثالث، جواد غلام‌پور، عبدالجواد ادیب نیشابوری و محمدتقی ادیب نیشابوری نقاشی شده و اسمشان هم خوش‌نویسی شدهاست.
صدیف که قصد داشته با اجرای این طرح یادی از این شاعران بکند درباره محل جانمایی آن خاطرنشان می‌کند: اثر من دو‌طرفه است و فکر می‌کنم وسط بولوار سعدی مکان خوبی برای نصب آن بود. اما کاش در ابتدا مکان‌های در نظرگرفته شده برای المان‌ها اعلام شود تا هنرمندان براساس همان محل، اثر طراحی کنند. در این صورت المان‌های باکیفیت‌تر و مناسب‌تری طراحی خواهد شد.
این هنرمند از زمان کمی که برای اجرای کارش داشته نیز گله می‌کند: فراخوان امسال زود منتشر شده بود، اما روند آنالیز قیمت و تحویل نامه شروع کار آن‌قدر طولانی شد که زمان کمی را برای ساخت اثر باقی گذاشت. ازاین‌رو فشار کار خیلی زیاد شد.
حال و هوای نوروز
نفیسه خوش‌اندام و بهاره قادری که حدود ۱۰ سال است درکنار هم کار می‌کنند از هنرمندان فعال این دوره هستند که هم در بخش المان‌ها و هم نقاشی دیواری اثر داشته‌اند. «جعبه موزیکال»، «عیدی سازی» و «چون به درخت رسیدی به تماشا بمان» سه المان آن‌ها هستند که به ترتیب در ورودی شهر از سمت نیشابور، میدان فلسطین و حد فاصل چهارراه دکترا تا میدان شریعتی نصب شده‌اند. این سه اثر بیشتر حال و هوای بهاری و نوروزی دارند. جعبه موزیکال برگرفته از سنت قدیمی نوروزخوانی و بهارخوانی است که این روزها فراموش شدهاست. به گفته خوش‌اندام المان «جعبه موزیکال»، صندوقچه‌ای قدیمی است که دو نوازنده دهل و طبل از آن بیرون آمده‌اند.
المان «عیدی سازی» یک قاب عکس است که با استفاده از هنر چاپ سنگی اجرا شده است. این هنرمند یادآور می‌شود که به همراه بهاره قادری سه طرح نقاشی دیواری به نام‌های «خانه دوست»، «عکس یادگاری» و «عید دیدنی تلفنی» را به ترتیب در خیابان‌های پنجتن ۴۵، پیروزی ۸۱ و بین فکوری ۸۶ و ۸۸ اجرا کرده‌اند.
به گفته او نقاشی دیواری «عید دیدنی تلفنی» بر این موضوع تأکید دارد که در این دوران به دید و بازدید نرویم و به صورت تلفنی حال همدیگر را جویا شویم.
«خورشید» در مشهد
بهنام آخربین مغانلو، هنرمند اردبیلی، اثری به نام «خوشید» را برای خانه بهار مشهد ساخته که در ابتدای بولوار ابوذر غفاری نصب شدهاست. او می‌گوید: من یک مجموعه کار به نام «خورشید» دارم که طراحی‌شان برگفته از مقرنس‌های به کار رفته در معماری ایرانی و اسلامی است. از این مجموعه کار در کشور‌های ترکیه، اسلوونی و ارمنستان نیز نصب کرده‌ام.
او که در سومین بینال مجسمه‌سازی مشهد با اثری به نام «تولد خورشید» از همین مجموعه کار شرکت کرده‌بود خاطرنشان می‌کند: در ایران از این کار در پرند، کیش و دو تا در مشهد نصب کرده‌ام.
این هنرمند نیز از کمبود وقت برای ساخت المانش می‌گوید: کار من سنگ و ابعادش ۹ متر مکعب بود باید آن را در ۳۵ روز تمام می‌کردم؛ بنابراین مجبور بودم از ۷ صبح کار را شروع کنم و تا ۱۰ شب مشغول باشم که این کار اصلا اصولی نیست. من فکر می‌کنم باید برای این جشنواره دو بخش درنظر گرفته شود. بخشی برای آثار مخصوص عید و بخشی برای کارهای دائم که برای بخش دوم زمان بیشتری اختصاص داده شود.
اثری برگرفته از شعر مولانا
اعظم استیری براساس بیت «آمد بهار جان‌ها‌ای شاخ‌تر به رقص آ /، چون یوسف اندر آمد، مصر و شکر! به رقص آ» از مولانا المانی طراحی کرده است که در چهارراه گلستان -روبه‌روی کتابخانه نصب شده است. استیری توضیح می‌دهد: در این المان دو فیگور زن و مرد به نمایندگی از همه آدم‌ها طراحی کرده‌ام که دچار تحول شده‌اند. بدن و تن فیگور به شکل تنه درخت است. همچنین مصرع اول بیت مولانا بر روی سر خانم به صورت سیاه‌مشق تکرار شده و مصرع دوم بر روی سر آقا قرار گرفته که به شکل شاخ و برگ و نمادی از رویش هستند.
او که از مکان نصب اثر احساس رضایت دارد خاطرنشان می‌کند: کتابخانه‌ای که پشت اثر قرار گرفته بعد دیگری به آن داده است. به طوری که از المان برداشت‌های متفاوتی می‌شود. مثلا یک نفر این‌طور برداشت کرده بود که این افراد کتاب‌های زیادی خوانده اند و سرشان پر از ایده و فکر شدهاست.
این هنرمند در بخش نقاشی دیواری نیز اثری به نام طبیعت جاری دارد که دو طرح از میدان تختی تا خیابان راهنمایی اجرا می‌شود. استیری می‌گوید: همچنان مشغول اجرای این کار هستیم و احتمالا در عید یا بعد از عید آن را به پایان برسانیم.
به گفته او این نقاشی درباره طبیعت خراسان است و دشت ارغوان، آبشارها، رود‌های اخلمد و ییلاقات مشهد را به تصویر می‌کشد.
تداعی بهشت
نگار مبارک‌زاده هنرمند تهرانی که اولین بار است در جشنواره «استقبال از بهار» حضور دارد. المانی به نام «بهشت گمشده» را که در بولوار جمهوری اسلامی، میدان غدیر نصب شده، طراحی کرده‌است. این طرح شامل چند ابر است که بر روی دوستون قرار گرفته‌اند. مبارک‌زاده درباره این اثر توضیح می‌دهد: من از سال‌ها قبل درباره ابر‌ها در مینیاتور ایرانی تحقیق و روی ایده ساخت آن‌ها کار می‌کردم. طرح ابر‌هایی هم که در این المان وجود دارد به نقاشی ایرانی نزدیک است. من سعی کرده‌ام در این المان با استفاده از ترکیب رنگ‌های مناسب حالتی بهشت‌گونه را تداعی کنم.
او یادآور می‌شود: من فکر می‌کنم المان «بهشت گمشده» معنویتی دارد که مناسب با حال و هوای مشهد مقدس است. از این‌رو در جشنواره خانه بهار پذیرفته شدهاست.
این هنرمند نیز درباره زمان کوتاهی که برای ساخت اثر داشته می‌گوید: جشنواره شهرداری مشهد نسبت به خیلی رویداد‌ها نظم بیشتری داشت، ولی نمی‌دانم چرا بروکراسی اداری‌اش خیلی طولانی شد. مثلا در تهران حداکثر ۱۵ روز بعد از امضای قرارداد پرداخت اولیه انجام می‌شود، اما در مشهد کار که نصب شد پیش‌پرداخت اولیه را به من دادند.
مبارزه با کرونا به روایت نقاشی‌های ایرانی
در میان المان‌های امسال اثری هم وجود دارد که بحران امروز جامعه ما یعنی کرونا را با نقاشی‌های شاهنامه ترکیب کرده‌است. وجیهه داناسیدآبادی نگاره «کووید ۱۹» را ساخته که در میدان جانباز نصب شدهاست. او ایده ابتدایی طرحش را از روی تصاویر نگارگری و نقاشی‌های شاهنامه گرفته‌است. این هنرمند می‌گوید: من نقاشی‌های نگارگری شاهنامه را با یک تصویر جدید و امروزی و جریانی که همه با آن درگیر هستیم یعنی کرونا ترکیب کرده‌ام. در این نگاره تمام شخصیت‌ها ماسک دارند و ابزار‌های جنگی‌شان تفاوت کرده تا با ویروس مبارزه کنند. همچنین در قسمت بالایی و پایینی اثر شعری با مضمون کرونا نوشته شده است.
داناسیدآبادی یادآور می‌شود: المان من جزئیات بسیاری داشت. از این‌رو حدود ۲۵ روز با یک گروه حدودا ده‌نفره شبانه‌روزی کار کردیم تا بتوانیم کار را به موعد مقرر برسانیم.
دیگر المان‌ها
المان‌های دیگری نیز در شهر نصب شده‌اند و یا درحال نصب هستند که هرکدام حال و هوای متفاوتی دارند. از میان آن‌ها می‌توان به المان‌های طراوت بهاری اثر سمانه شادی گندم‌آبادی و «نوبهار» اثر حسین کهفی نصب شده در میدان استقلال، «هفت‌سین ۱۴۰۰» ساخته سمیه شبانی در چهارراه احمدآباد، «بچه‌های روستا» ساخته عبد‌الصادق کوهی در برکه پارک ملت، «حس ناب» با طراحی علی فتحی نوذر در چهارراه مخابرات و «سده چهارده» اثر مهدی درویشی نصب شده در میدان کوثر اشاره کرد.
المان «نبرد رستم و اکوان دیو» در جلوخان فردوسی، «رستاخیز» در میدان قائم (عج) ورودی از سمت مشهد به قوچان، «ساعت» ابتدای باغ ملی، «عمارت خشتی» در چهارراه لشکر، «سنت تصویری برای عید و سالگشت آن» روبه‌روی معلم ۱۳، «گل کوچیک» در بولوار فرودگاه، «گل و مرغ» ورودی پارک امت، «ابوریحان بیرونی» در میدان ابوریحان، «نبرد رستم» بولوار شهید مدرس، «در اوج شادی» بولوار قرنی، «پیغام محبت» در میدان کاشانی، «بازی نور و سایه» در آیلند میانی احمدآباد، «اسب» حدفاصل خیابان کفایی تا میدان شریعتی و طاق نمای نور (نورآرایی) و گذر شعر (نورآرایی) به ترتیب در پیاده‌راه خیام و احمدآباد حدفاصل رضا تا طالقانی از آثاری هستند که تا به امروز در سطح شهر نصب شده‌اند.
