چهارشنبه گذشته در خانه توکلی، ویژه هنرمندان نقاش، کارگاه عملی‌ای برگزار و «جیگی جیگی»، مطرب دوره گردی که اکنون در حرم امام رضا (ع) دفن است، مدل ذهنی نقاشان مشهدی شد. در ادامه گفت وگوی ما با محمد برومند و تعدادی از هنرمندان نقاش را می‌خوانید.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز؛ جیگی جیگی با آن لباس‌های عجیب و غریب همراه با کلاه پوستی‌ای که دم روباهی به عنوان حمایل به آن آویزان کرده از دهه ۴۰ به سال ۱۴۰۰ آمده است و صدای ساز و آوازش در خانه تاریخی «توکلی» بلند شده است. عروسک بز این مطرب دوره گرد که می‌توان گفت نماد ایران باستان است در خانه قاجاری واقع در خیابان نواب صفوی به رقص درآمده و خبر از آمدن بهار می‌دهد:
«جیگی جیگی ننه خانم/ بیا بشین روی زانوم
رو زانوم سنجد داره/ یه کمی بخور قوت داره»
چهارشنبه گذشته در خانه توکلی، ویژه هنرمندان نقاش، کارگاه عملی‌ای برگزار و «جیگی جیگی»، مطرب دوره گردی که اکنون در حرم امام رضا (ع) دفن است، مدل ذهنی نقاشان مشهدی شد. مجری رویداد، محمد برومند، نویسنده تئاتر و تلویزیون و کارگردان سینما ست که برنامه‌ای ۳۰ روزه ویژه ماه مبارک رمضان در نظر گرفته است. او نخست، روز چهارشنبه ۱۵ تن از استادان نقاشی مشهد را به خانه توکلی دعوت کرد تا برداشت ذهنی خود از جیگی جیگی را ثبت کنند. تابلو‌های نقاشی پس از کامل شدن، هم زمان با شروع ماه رمضان در خانه توکلی در معرض دید عموم قرار می‌گیرند و هر شب گروه نمایشی جیگی جیگی به نویسندگی و کارگردانی محمد برومند نمایشی با همین موضوع اجرا می‌کنند. در ادامه گفت وگوی ما با
محمد برومند و تعدادی از هنرمندان نقاش را می‌خوانید.
نقاشان، یادآور هنر جیگی جیگی
برومند درباره شکل گرفتن ایده این رویداد می‌گوید: با توجه به اینکه در محدوده شهرداری ثامن و اطراف حرم، مکان‌های مناسبی برای فعالیت فرهنگی هنری در نظر گرفته نشده و فقط چند خانه تاریخی بازسازی شده موجود است، پیرو این موضوع قرار شده از اول ماه مبارک رمضان نمایش جیگی جیگی؛ قصه هنرمند دوره گردی که در همین منطقه زندگی و شاید روزگاری از کنار همین خانه عبور می‌کرده اجرا شود. البته برای شب‌های قدر، نمایش مذهبی «از قبیله باران» درباره حضرت علی (ع) پیش بینی شده است.
این نویسنده و کارگردان بیان می‌کند: در روز چهارشنبه، یکی از ساخته‌های خودم به نام مستند مطرب عشق برای دوستان نقاش پخش شد و کتاب جیگی جیگی که زندگینامه و خاطرات اوست، به هنرمندان حاضر اهدا شد تا دوستان از نگاه خودشان به خلق اثر هنری درباره جیگی جیگی بپردازند. همچنین استاد غلامعلی حداد از بازماندگان هنر جیگی جیگی که از سال ۱۳۶۶ با دوتار و عروسک بز هنرآفرینی می‌کند به خانه توکلی دعوت شده و برای زنده ساختن یاد او نواخت.
«پیش‌تر فیلم سازان و آهنگ سازان و نویسندگان از نگاه خودشان به جیگی جیگی پرداخته اند و دوستان نقاش برای اولین بار است که می‌خواهند با خلق اثر او را معرفی کنند.» این جمله را نویسنده و کارگردان مستند مطرب عشق می‌گوید و می‌افزاید: مستند یاد شده که خاطراتی از مرحومان استاد امیر قویدل، محمد مطیعی، رضا جوان.
رضا رضاپور درباره زندگی این هنرمند است برای افزایش شناخت نقاشان به نمایش درآمد. همچنین پژوهشگری به نام محمدزاده در این مستند ۴۰ دقیقه‌ای (محصول سال ۸۸) با افراد مختلفی که همه از نزدیک جیگی جیگی را دیده و تماشاچی برنامه هایش بوده اند صحبت کرده است.
شرکت عمران و مسکن سازان ثامن با همکاری مؤسسه سیمرغ، حامی این رویداد است و در پایان از هنرمندان نقاش تقدیر می‌کند. به علاوه قرار شده است خانه توکلی مرکزی دائمی برای اجرای برنامه‌های فرهنگی هنری باشد.
پرتره‌ای با دوتار و دف
خسرو رضایی، یکی از نقاشان پیشکسوت در این رویداد است که سه پایه بومش را زیر سایه یکی از درختان کهن سال خانه توکلی گذاشته و مشغول تکمیل کردن پرتره‌ای از جیگی جیگی است. دو تار و عروسک بز، دو نماد بارز در نقاشی این هنرمند خودآموخته است که درباره اش می‌گوید: به نظر من شخصیت جیگی جیگی، جنبه عرفانی نیز داشته که ماندگار شده و در دل مردم جا داشته است. این تابلو نیز برداشت ذهنی من از شخصیت اوست با توجه به کتاب جیگی جیگی از آقای برومند که پیش‌تر خوانده بودم و مستند مطرب عشق که برای شناختن او مؤثر بود.
این هنرمند متولد ۱۳۴۰ است که پس از علاقه‌مند شدن به نقاشی، در مقاطعی در محضر استادانی ازجمله مرتضی کاتوزیان، کی خسرو خروش و محمود غلامی از شاگردان استاد فرشچیان آموزش دیده است. او می‌گوید: من با درآمد حاصل از نقاشی، زمینه تحصیل در دانشگاه‌های دولتی را برای فرزندانم فراهم کردم و دخترم را به خانه بخت فرستادم. همچنین فرزندانم هم بی بهره از این هنر نیستند.
خسرو رضایی خاطرنشان می‌کند:، چون به شعر علاقه دارم در تربت حیدریه ۱۸۰۰ متر نقاشی دیواری انجام دادم و تصویر با نمونه‌هایی از اشعارشان را از شمس و مولانا تا شاعران نو و آن‌هایی که زادگاهشان تربت حیدریه است مثل محمد قهرمان و ذبیح ا... صاحبکار روی دیوار‌ها کار کردم. همچنین نقاشی دیواری بولوار وحدت روبه روی دادسرا از آثار من است. او می‌گوید: اولین فرم ورکشاپ که در استان خراسان دیدم همین است که از هنرمندان می‌خواهند شخصیتی را تصور کنند و البته دشوار هم است. بقیه کار‌هایی که انجام شده بیشتر دورهمی نقاشان و نقاشی در طبیعت بوده است.
جیگی جیگی و «پیر چنگی»
خلیل ا... خلیلی یکی دیگر از نقاشان این رویداد است که روی زیراندازی در گوشه‌ای از خانه توکلی نشسته و جزئیات کارش را تکمیل می‌کند. تابلوی هنری اش مملو از رنگ‌های گرم است که نمای روبه روی این خانه قاجاری را نشان می‌دهد.
نقاش مشهدی با بیان اینکه شرکت در این کارگاه تجربه‌ای عالی بود و آقای برومند روی موضوع مهمی دست گذاشته است و از سال ۶۴ نقاشی را با آبرنگ شروع کرده است، اکنون علاوه بر کشیدن تابلو‌های رنگ روغن، به مجسمه سازی نیز رو آورده است و امرار معاشش از این راه است. او درباره اثرش توضیح می‌دهد: من ابتدا بنا را طراحی کردم و از حضور استاد نوازنده خبر نداشتم، اما بعد متوجه شدم اصل داستان را کنار گذاشته ام و به فرع چسبیده ام. به همین دلیل اتود مختصری هم از نوازنده زدم.
اجرای زنده از پیرمرد نوازنده
صدای دوتار در فضای خانه توکلی پیچیده است. عروسک بز تزیین شده نیز مقابل او به رقص درآمده است. جیگی جیگی به زبان خراسانی یعنی خواهش و التماس، اما آنچه از مطرب دوره گرد یاد می‌شود خلاف آن است؛ او هرآنچه می‌خواسته را از خدا طلب می‌کرده است.
غلامعلی حداد، نوازنده قوچانی که او را از بازماندگان هنر جیگی جیگی می‌خوانند نیز به خانه توکلی دعوت شده است تا با ساز و نوایش، موجب الهام بیشتری به هنرمندان شود. یکی از نقاشان به نام محمدحسن، ولی زاده، همین شخصیت را به تصویر کشیده است. مرد مسن با دوتار و لباس محلی قرمز رنگش. این نقاش ۵۷ ساله سه پایه بومش را در کنار چایخانه گذاشته و همچنان که مشغول تکمیل کردن اثرش است، می‌گوید: این کار اجرای زنده است و باید حس پیرمرد نوازنده که در نقش جیگی جیگی می‌نوازد را ثبت کنم. سعی کردم در زمان کمی که زیارتش کردم حال و احوال واقعی او را روی تابلوی خودم بیاورم، ولی هنوز فکر می‌کنم ۴۰ درصد موفق بوده‌ام. او بازنشسته ارتش است و می‌گوید نقاشی با من عجین شده و نمی‌توانم آن را کنار بگذارم.
ولی زاده، دوست هم کلاسی اش در اول دبیرستان را انگیزه علاقه مندی به نقاشی می‌داند و می‌گوید: آن زمان با محسن ناصریان که اکنون استاد دانشگاه تهران است پشت یک میز می‌نشستیم. او برای ادامه تحصیل به هنرستان نقاشی در اصفهان رفت، اما من از او تأثیر مثبت زیادی گرفتم. پیش از آنکه صنعت چاپ روی کار بیاید و کارگردانان سینما سراغ بنر و فلکسی و ... بروند، از سال ۷۳ تا ۸۱ پلاکارد سردر سینما‌ها را نقاشی می‌کردم. درآمدم از نقاشی آن قدر زیاد بود که به حقوق ارتش نیازی نداشتم؛ حقوقم ماهیانه ۳۰ تومان بود درصورتی که برای هر پلاکارد سینما ۳۵ تومان دریافت می‌کردم و گاهی در یک هفته ۲۰ پلاکارد می‌کشیدم.
او مجسمه سازی نیز انجام می‌دهد و خاطرنشان می‌کند: این کار را با ناصر جباری شروع کردم و مجسمه شهید صیاد شیرازی در درگز و مجسمه شهید فلاحی در طالقان و مجسمه شهید اردستانی از نمونه کارهایم است.
این هنرمند می‌گوید: خدا کند از این رویداد‌ها در مشهد بیشتر اتفاق بیفتد و هنرمندان جایگاه واقعی خودشان در جامعه را پیدا کنند.
حضور هنرمندان مهاجر
برخی از هنرمندان جوان که اطراف حوض آب نشسته اندو آثاری را با آبرنگ و رنگ روغن خلق می‌کنند. حضور هنرمندان مهاجر افغانستانی، بعد دیگری از این رویداد است که به طراحی و نقاشی مشغول هستند.
محمد برومند، می‌گوید: موضوع جیگی جیگی در حقیقت مربوط به خراسان بزرگ است. وجه اشتراک ما در هنر جیگی جیگی، بزرقصانی در منطقه خراسان بزرگ بوده که هنوز این هنر در تاجیکستان و افغانستان زنده است. به دلیل همین حتی در ترانه‌های افغانستانی، مضامینی با عنوان جیگی جیگی داریم. این هنر عروسک گردانی باعث وحدت مردمان خراسان کهن می‌شود.
اسما نجفی یکی از این هنرمندان مهاجر است که به این رویداد دعوت شده. او سال گذشته برای گرامیداشت هفته زن، نمایشگاه انفرادی‌ای در نگارخانه رضوان داشته که با ۵۰ اثر رنگ روغن به سبک زندگی و زنان افغانستان پرداخته بود.
تابلویی که در خانه توکلی مقابل او قرار گرفته و می‌خواهد با چند عکس تکمیلش کند، بخشی از خانه تاریخی با تکنیک رنگ روغن است. این خانم جوان از حضورش در کارگاه یک روزه خرسند است و می‌گوید: امروز که به اینجا آمدم، محیط کار و دوستی را خوب دیدم، اما از داستان جیگی جیگی اطلاعی نداشتم که خوشبختانه به آگاهی ام اضافه شد.