خانه تاریخی توکلی واقع در خیابان نواب صفوی۷ یکی از شناخته‌شده‌ترین خانه‌های تاریخی شهر مشهد است. براساس اسناد موجود در پرونده ثبتی بنا، این خانه روزگاری محل سکونت یکی از تاجران ایرانی بازگشته به وطن بود؛ خانواده کشمشیان پس از تشکیل شوروی سابق از باکو به ایران برگشتند. در حدود سال۱۳۴۳ نیز ورثه وی خانه را به فردی به‌نام توکلی که از بازرگانان شهر بوده است، فروخته‌اند و به همین دلیل بدین نام معروف است. البته همین اسناد طراح پلان خانه توکلی و معمار بنای آن را شخصی به‌نام احسان خان قرایی معرفی می‌کند که این مهم را سال۱۲۲۱خورشیدی انجام داده است. براین‌اساس، خانه توکلی از کهن‌ترین منازل مسکونی مشهد امروزی است.

خانه توکلی که در ابتدای دهه۸۰ زیر مالکیت شهرداری مشهد در آمده است، ۱۱مرداد۱۳۸۴ به‌شماره۱۲۳۷۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و حدفاصل سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ شهرداری مشهد آن را مرمت کرد تا بتواند وسیله‌‌ای برای پیوند آیندگان به گذشته باشد و خاطرات افراد خانه در آن ماندگار بماند. این بنا که مدتی دفتر پایگاه میراث فرهنگی بافت اطراف حرم مطهر رضوی موسوم به بافت ثامن بود، اکنون کاربری خاصی ندارد.

خانه توکلی از منظر معماری نمونه کاملی از خانه‌های قاجاری مشهد محسوب می‌شود. با ورود به خانه توکلی مشهد با حوضچه‌‌ای زیبا در وسط حیاط روبه‌‌رو خواهید شد و بی‌‌شک درختان تنومند آن توجه شما را جلب می‌کند. وقتی‌که به‌سوی خانه حرکت کنید، این ستون‌ها و ایوان گچ‌‌بری و آجرکاری خانه است که شما را مجذوب خود می‌کند.

۵ستون آجرکاری‌شده در ایوان خانه تاریخی توکلی قرار دارد که بسیار ظریف و خلاقانه تزیین شده ‌است و هنر معماری ایرانیان را به رخ می‌کشد. وجود کتیبه‌هایی در بالای ستون‌های آجری و مزین‌شدن آن‌ها به ۲آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد»، زیبایی نمای ساختمان را دوچندان کرده و جلوه‌ای ویژه به آن بخشیده است. پلان خانه توکلی مشهد که در ۲طبقه طراحی شده، اتاق‌‌هایی از جنس چوب را در دل خود جا داده است. درواقع اسکلت اصلی این بنا از چوب ساخته ‌و در تمام اتاق‌ها از چوب استفاده شده است.

یکی‌دیگر از ویژگی‌های بارز این خانه دوطبقه، کاشی‌کاری و آجرکاری‌هایی است که بسیار ظرافتمندانه در همه قسمت‌‌های ساختمان به‌کار برده شده است. درِ ورودی، نمای داخلی و نمای بیرونی هم با کاشی‌های نفیسی زینت داده‌ شده‌‌اند. فضاهای داخلی خانه توکلی مشهد به‌وسیله پنجره‌های کشویی چوبی موسوم به «ارسی» از یکدیگر جدا می‌‌شوند. شیشه‌های رنگی و مشبک استفاده‌شده در این پنجره‌ها زیبایی خاصی را در فضای داخلی خانه ایجاد کرده است.

جالب است بدانید نام دیگر این خانه که سبب شهرت آن شده، خانه «اجنه» است، زیرا برخی محلی‌ها معتقدند که جن‌ها در سال‌های متمادی خالی‌بودن این خانه به آن رفت‌وآمد می‌کردند. گفتنی است خانه تاریخی توکلی از بناهای گذر باغ حسن‌خان نیز محسوب می‌شود. گذری که با داشتن حدود ۴۰۰متر طول میزبان حدود۱۰اثر تاریخی ثبت‌ملی است و از این منظر تاریخی‌ترین کوچه مشهد است و به همین دلیل شهرداری مشهد طرح احیای آن را در دستورکار دارد.