آموزه‌های پیامبر خدا، حضرت محمد (صلی ا... علیه وآله وسلم)، درباره فضیلت‌ها و ظرفیت‌های ماه رمضان بسیار است. پیامبر اعظم از زمان وجوب روزه ماه رمضان تا رحلت، هرساله درباره اهمیت و آثار روزه ماه مبارک سخن می‌گفتند. یک فصل از این رهنمود‌های رمضانیه پیامبر اعظم به آموزش‌های آن حضرت در آغاز هر ماه رمضان اختصاص دارد. پیامبر خدا در آخر ماه شعبان و اول ماه رمضان در سخنان خویش، امتیازات ماه رمضان و برتری آن بر سایر ماه‌ها را یادآوری می‌کردند.
عباده بن صامت گفته است پیامبر خدا در آغاز ماه رمضان فرمودند: «اتاکم شهر رمضان شهر برکه، فیه خیر یغشیکم ا... فینزل الرحمه و یحط فیه الخطایا و یستجاب فیه الدعاء، ینظرا... الی تنافسکم و یباهی بکم ملائکته فادوا ا... من انفسکم خیرا فان الشقی من حرم فیه رحمه ا... عزوجل (کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال، ج ۸، ص ۲۱۷، حدیث ۲۳۶۸۷). ماه رمضان بر شما آمد، ماه برکت.
در این ماه خیری است که خداوند آن را بر شما نازل می‌کند، پس در این ماه، خداوند رحمت را فرومی فرستد و خطاها و اشتباهات را فرومی ریزد و در این ماه دعا مستجاب می‌شود. خداوند به رقابت و مسابقه شما در عبادت می‌نگرد و به شما دربرابر فرشتگانش مباهات می‌کند، پس به خدا از خود نیکی و خیر نشان دهید. بدبخت کسی است که در ماه رمضان از رحمت الهی محروم شود.» در این حدیث نبوی، آموزه‌ها و درس‌های رمضانیه مهمی وجود دارد که باید آن درس‌های الهی را شناخت و به آن توجه کرد.
شهر رمضان
پیامبر خدا در این گفتار خویش به «شهر رمضان» اشاره فرموده اند. باید از این گفتار درس بگیریم و همواره با احترام در گفتگو‌ها از این ماه بابرکت، «ماه رمضان» نام ببریم و هیچ گاه رمضان تنها بدون کلمه ماه به کار نبریم. در تعدادی از احادیث بر این نکته مهم، وصیت و تاکید شده است.
شهر برکت
یکی از اسامی ماه رمضان، شهر برکت است. در واژه برکت، خیر و و افزونی و رشد و نمو و فراوانی و سعادت و ماندگاری و نجات و رضایت نهفته است. راغب اصفهانی در تعریف برکت نوشته است: البرکه ثبوت الخیر الالهی فی شی (المفردات فی غریب القرآن، ماده برک، ص ۴۵) برکت، ثبوت خیر الهی در چیزی است. ماه رمضان ماه برکت است، بنابراین خیر الهی در سراسر ماه رمضان جریان دارد.
اهل ایمان باید از این خیر الهی ویژه روز‌ها و شب‌های ماه رمضان استفاده کنند و خیر الهی همه وجود انسان‌ها را فرابگیرد و بپوشاند. برخی از آثار و جلوه‌های خیر و برکت ماه رمضان در همین حدیث نبوی آموزش داده شده است. «رحمت الهی» در این ماه بر روزه داران نازل می‌شود. «خطاها» و اشتباهات آنان می‌ریزد و گناه تکانی می‌شود و انسان‌ها از گناهان پاک می‌شوند. «دعای» روزه دار در این ماه به اجابت می‌رسد و حاجت او برآورده می‌شود.
ماه مسابقه و رقابت در عبادت
ماه رمضان، ماه مسابقه در عبادت و رقابت در عمل صالح و کار است. در این ماه، فرصت‌هایی بی حدومرز برای پیشرفت معنوی وجود دارد و زمینه و امکانات فراوان برای تکامل معنوی و کسب درجات و فضیلت‌های بزرگ الهی فراهم است، بنابراین باید مومنان در این ماه به مسابقه روی آورند و هرکدام بیشتر تلاش کنند تا بهره وری معنوی آنان افزایش یابد. پیامبر خدا فرموده اند: «ینظرا... الی تنافسکم؛ خدا به رقابت و مسابقه شما روزه داران در ماه رمضان نگاه می‌کند.»
«تنافس» به معنای رقابت و مسابقه و رغبت و میل و اراده شدید به کار و نشاط و تلاش است. به حکم این حدیث نبوی، خدای سبحان به تنافس اهل ایمان در ماه رمضان نظر می‌کند و به مومنان روز ه دار پرکار در ماه رمضان دربرابر فرشتگانش مباهات و فخر می‌نماید. ماه رمضان ماه تنبلی و بی حالی و بی رمقی و کم کاری و کوتاهی نیست. در این ماه فضای معنوی برای مسابقه و رقابت در کار و عمل صالح و عبادت و خدمت و فداکاری فراهم است و خداوند به مسابقه روزه داران در عبادت و کار‌های نیک نگاه می‌کند. چه مسابقه و رقابتی خوب و زیباست؟
رقابتی که مورد تایید و نظر الهی باشد. ماه رمضان، زمان رقابت و مسابقه مومنان است؛ رقابت در کمک به دیگران و مشکل گشایی و مهرورزی و ایثار و افطاری و خودسازی و تهذیب نفس و تلاوت قرآن و آموختن و تفقه و تهجد و سخاوت و دعا و صدقه و انفاق و سایر کار‌های خیر. پیامبر خدا پس از توصیف این جو و فضای معنوی ماه رمضان به مومنان چنین فرمان داده اند: «فادوا و... من انفسکم خیرا فان الشقی من حرم فیه رحمه ا...؛ پس به خدا از خودتان خیر و نیکی نشان دهید. بدبخت کسی است که در این ماه از رحمت الهی محروم شود.» این دستور نبوی، فرمان بر فراوانی انجام کار خیر در ماه رمضان است.
منشور نبوی برای اهل ایمان در ماه رمضان، تلاش و کوشش و کار و مسابقه در عمل صالح و فعل خیر است. این کلام نبوی در آغاز ماه رمضان، سراسر امیدبخش و شوق آفرین و نشاط آور و تحرک آفرین و کارکردگرایانه و روشنگرانه و راهنمای مسلمانان جهان است.