رهایی زیر سایه ضامن آهو

المیرا منشادی خبرنگارشهرآرا محله

چند هفته پیگیر مصاحبه بودم، اما هربار ناامیدتر می‌شدم؛ می‌گفت نمی‌خواهد اجرش با مصاحبه کم شود. می‌گفت کارش از دل است و مصاحبه کارش را در بوق و کرنا می‌کند؛ آن وقت هرکاری انجام دهد به دلش نمی‌نشیند. اما سرانجام با واسطه‌های بسیار راضی‌اش کردم تا درباره اقدامات نیکی که برای زنان زندانی انجام می‌دهد، آن هم به شرط اینکه کارش تبلیغی باشد برای ترغیب مردم به ادامه دادن راهش، مصاحبه کند. ساعت 9صبح در دفتر کارش واقع در صحن جامع رضوی قرار مصاحبه می‌گذارم. مشغول صحبت کردن و رایزنی‌های اداری برای گرفتن خدمات و امکانات ویلچر برای زائران خانم بود. در مدت یکی‌دو دقیقه‌ای که در اتاقش منتظر بودم که حرفش تمام شود، با تمام مسئولان مربوط مکاتبه می‌کند و درنهایت با لبخند رضایت گوشی را می‌گذارد؛ این یعنی نیتش خیر و به هدفش که گرفتن ویلچر بود می‌رسد. زهرا قاسمی، یکی از خادمان حضرت‌رضا(ع) است و حدود 15سال از خدمتش در بارگاه منور رضوی می‌گذرد. خدمتش فقط به یک روز کشیک در حرم مطهر ختم نمی‌شود؛ او رئیس اداره انتظامات بانوان حرم مطهر رضوی و یکی از خیران فعال است. تمام تلاشمان برای مصاحبه با او به خدماتش به زائران حضرت‌رضا(ع) ختم نمی‌شود، او تا به حال زنان زندانی زیادی را آزاد کرده و به همراه تیم 6هزار نفری‌اش، مراقبت‌های بعد از زندان را نیز از خانواده‌های آسیب دیده می‌کند. این گزارش برش‌های کوتاهی از مصاحبه 2ساعتی ما با قاسمی است. صحبت‌هایی از زنانی که برای جرائم غیرعمد سر و کارشان به زندان مشهد افتاده و به گفته خودش از سوی حضرت مأمور شده تا گره کور کارشان را باز کند.

تیم 6هزار نفری
همه ما خدمتگزاران حضرت‌رضا(ع) و به نوعی پیک رأفت و عطوفت رضوی از سوی این حضرت به سراسر دنیا هستیم. به همین سبب بانوانی که در حوزه انتظامات حرم مطهر رضوی فعالیت می‌کنند در همه زمینه‌ها فعال هستند، اما بیشتر برنامه‌هایی که در نظر می‌گیرند با توجه به همین اعتقادی که برایتان گفتم در زمینه فرهنگی است.
خادمان فعال در این حوزه بیشتر شاغل‌اند و به جز این نقش خادمی، در جامعه نیز نقش‌های بسیاری دارند. بیش از 30درصد آن‌ها کارمند آموزش‌وپرورش هستند. باید بگویم که فرهنگی‌های ما در کارهای خیر همیشه پیش‌قدم بوده و هستند، البته این حرفم به این معنا نیست که خانم‌های دیگر در کارهای خیر پیش‌قدم نیستند؛ منظور این است که معلمان ما به‌دلیل شغل و حرفه‌ای که دارند همیشه سرآمد هستند. اعتقاد ما برای انجام هر یاری و خدمتی که انجام می‌دهیم، چه در حرم مطهر رضوی و چه در خارج از این محیط معنوی و نورانی، مثال شعر معروف سعدی «بنی‌آدم اعضای یک‌پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند/ چو عضوی به درد آوردروزگار/ دگر عضوها را نماند قرار» است. در واقع، به چشم دیده‌ام وقتی عضوی در جامعه به درد می‌آید تیم 6هزار نفری ما دیگر آرام و قرار ندارند و سعی می‌کنند به هر نحوی شده مشکل را حل کنند.

طرح ضامن آهو
هر ساله به مناسبت دهه کرامت در بخش فرهنگی آستان حضرت‌رضا(ع) طرح‌هایی تصویب و اجرا می‌شود. سال83 هم‌زمان با دهه کرامت، طرح یاضامن‌آهو برگزار شد. این طرح یکی دیگر از طرح‌های موفق آستانه بود که با حضور و مشارکت فعال خادمان حضرت برگزار شد. در قالب این طرح، خادمان به تیم‌های مختلف تقسیم می‌شدند و به خانه زندانیان جرائم غیرعمد می‌رفتند. پس از پرس‌وجو از پرونده آن‌ها و دلیل زندانی شدنشان به سراغ شاکیان پرونده می‌رفتند و با آن‌ها صحبت می‌کردند تا شکایت خود را پس بگیرند و به زبان ساده‌تر رضایت بدهند. خیلی از زندانیان در جریان این طرح آزاد شدند و دیه خیلی از زندانیان نیز در قالب همین طرح از خادمان تأمین و پرداخت شد.
در این طرح هم برادران و خواهران خادم حضور و مشارکت داشتند. بعد از دهه کرامت، یک حساب بانکی در آستان قدس باز شد تا خادمان صدقه‌ها و نذرهای خود را به این حساب واریز کنند تا بعد از جمع‌آوری در پایان سال، برای آزادی زندانیان جرائم غیرعمد هزینه شود. این طرح که طرح بسیار موفقی بود را انتظامات بانوان تا به امروز ادامه ‌داده است.

ارتباط دوسویه
21کشیک خدمتی در انتظامات حرم مطهر رضوی انجام وظیفه می‌کنند و در این امر خیر همراه ما هستند. در هر کشیک، یک رابط زندان و یک سرگروه بین بند نسوان و مجموعه انتظامات بانوان حرم مطهر داریم. این سرگروه وظیفه هماهنگی‌ و تبادل اطلاعات بین بند نسوان و حرم مطهر و همچنین شناسایی مناسبت‌هایی تقویمی در طول سال را دارد. در مناسبت‌های شناسایی شده و هماهنگی با زندان درباره نیاز بانوان زندانی، محصولات فرهنگی و رفاهی و بهداشتی تهیه می‌کنیم و در بازدید‌هایی که از بند داریم به آن‌ها تقدیم می‌کنیم.
حتی برای کودکان زیر 2سال که در زندان به دنیا آمده‌اند یا در کنار مادرشان در زندان زندگی می‌کنند نیز بسته‌هایی در نظر می‌گیریم. این طرح تا به امروز بسیار موفق بوده و بازتاب خوبی هم در بین زندانیان داشته است. در این بازدیدها که به صورت فصلی و با یک مناسبت خاص صورت می‌گیرد، 4،3نفر از خدام به زندان سرمی‌زنند. طی 4،3سال اخیر این بازدیدها به صورت منظم صورت می‌گیرد و در این بازدیدها زندانیانی که حتی زیاد رغبتی به ارتباط با ما نداشته‌اند نیز جذب شده و درخواست کتاب و تسبیح می‌کنند. خیلی‌ اوقات‌ وقتی از دور به این بازدیدها نگاه می‌کنم، همین که می‌بینم یک خانم در راه درست قرار می‌گیرد خستگی از تنم بیرون می‌رود. خیلی از خانم‌ها با خادمان ما گفت‌وگو می‌کنند و بنا به اذعان مسئولان بند این گفت‌وگوها بسیار در اخلاق و رفتار زندانیان تأثیرگذار بوده است. به نظر من همین یک جمله نشانگر این است که با عنایت حضرت، در راه درست گام برمی‌داریم و دلگرم‌تر به کار خود ادامه می‌دهیم.

برگزاری مراسم‌‌های مناسبتی به صورت داوطلبانه
یکی دیگر از اقداماتی که تیم ما انجام می‌دهد، برگزاری مراسم‌های خاص است. در این مراسم‌ها که به صورت داوطلبانه است و مخصوصا باید بگویم که از دل انجام می‌شود، برخی از خادمان ما که دستی بر آتش دارند و می‌توانند سخنرانی و مداحی کنند، به بند نسوان زندان می‌روند و برنامه‌های خاصی را برگزار می‌کنند. این اقدام در ابتدا زیاد به مذاق مسئولان بند خوش نمی‌آمد، اما چون در اقدامی که ما انجام می‌دهیم هیچ خواسته‌ دنیوی وجود نداشت، الان کمی شرایط فرق کرده است.

آزادی بانوان زندانی
هنوز هم برای گفتنش مردد هستم. از آن روزی که شما برای مصاحبه اعلام آمادگی کرده‌اید خیلی با خود کلنجار رفته‌ام که اگر مصاحبه کنم و اقداماتی که ما از روی صفای دل و بدون منت انجام می‌دهیم را بازگو کنم، ریا نمی‌شود؟! همین که اجرمان را در پیشگاه خداوند کم نکنم من را کمی مردد می‌کرد که سرانجام تصمیم گرفتم با نیت آگاهی مردم از این حرکت خیرخواهانه و آغاز یا ادامه دادن این چنین راه‌هایی برای بازگشایی از گره زندگی افراد نیازمند و مستأصل مصاحبه کنم. از مهم‌ترین اقدامات ما آزادسازی بانوان زندانی است که به علت جرائم غیرعمد در بند نسوان زندان مشهد هستند. ما در آستان قدس شماره حسابی داریم که هرمبلغی در این حساب از طریق واریزی‌های همکاران در آستان قدس جمع شده‌ است در انتهای هرسال با گرفتن جشن گلریزان به ستاد دیه استان تقدیم می‌شود تا در راستای آزادسازی زندانیان اقدام گردد.
امسال 50میلیون تومان و سال گذشته 35میلیون تومان از طرف همین شماره حساب به ستاد دیه واریز و تعدادی از زندانیان آزاد شدند، اما در کنار این اقدام و با کمک و همراهی خادمان که در خارج از حرم مطهر به مشاغل مختلفی مشغول هستند و هرکدام بضاعتی مالی برای کمک دارند، هرهفته و هرماه بانوانی را بعد از بررسی و معرفی زندان که با مبلغ کم داخل زندان هستند آزاد می‌کنیم. گاهی با پرداخت 200هزار تومان یا 500هزار تومان یک زندانی آزاد می‌شود. این اقدام با هماهنگی و معرفی زندانیان از طریق رئیس بند نسوان مشهد صورت می‌گیرد؛ به این صورت که ما ابتدای هرهفته یا ماه، در تماس با مسئول بند نسوان زندان مشهد، فهرست افرادی که با وجود مبالغ بسیار کم زندانی هستند را می‌گیریم و با اعلام بین تیم، درلحظه پول جمع‌آوری و به حساب زندان واریز می‌کنیم.

خیلی‌ها نمی‌دانند با هزار تومان چه کار‌ها که نمی‌توان کرد
خیلی اوقات‌ بانوانی که در گروه هستند، می‌گویند ما خجالت می‌کشیم هزار تومان یا دوهزار تومان کمک کنیم، اما در جواب آن‌ها می‌گویم با همین مبالغ اندکی که شما نذر می‌کنید یا صدقه می‌دهید نمی‌دانید چه کارهایی که نمی‌شود انجام داد که آزادی زندانی یکی از آن‌هاست.

سالانه 20زن زندانی آزاد می‌شوند
پرسیدید که تا به حال چند زن زندانی با اقدامات ما آزاد شده‌اند؟ اگر در جواب بگویم که تا به حال شمارش نکرده‌ایم که چند زندانی آزاد شده‌اند باور نمی‌کنید.
ما مدارک لازم آزادی و پرداخت پول را بایگانی می‌کنیم، اما تا به حال نه جایی ضبط کرده‌ایم و نه نوشته‌ایم. اعتقاد داریم کارمان را انجام داده‌ایم؛ چرا باید شمارش داشته باشیم. اما اگر بخواهم با تکیه به حافظه‌ام آمار بدهم باید بگویم که سالانه بین 10 تا 20زن زندانی با کمک‌های خیرخواهانه تیم ما آزاد می‌شوند.
خیلی وقت‌ها شده که در هفته 2زندانی آزاد می‌شوند و گاهی در ماه یک زندانی. به هر حال همه ما یک هدف داریم و آن آزادی زندانیان است که بسیار در دین ما سفارش شده؛ به همین سبب کسی مسئول شمارش نیست، فقط می‌دانیم که این زندانی با کمک خیران گروه آزاد شده است. مبالغی که از سوی مسئول بند نسوان به ما اعلام می‌شود همه زیر 5میلیون تومان است.
وقتی در تیم اعلام می‌کنیم که با کمک‌های انجام شده یک زندانی دیگر آزاد شده است کسی باور نمی‌کند؛ اما جالب است بدانید که با همین کمک‌های اندکی که بانوان تیم انجام می‌دهند، طی 7ماه گذشته نزدیک به 11زن زندانی آزاد شدند.

مادران جوان و شیرخواردار در اولویت هستند
یک اساسنامه بین خودمان داریم که نوشته نشده، اما در اولویت ماست. به طور مثال در بحث آزادی زندانیان اولویت با مادران جوان است.
مادرانی که بچه شیرخوار یا کودکان زیر 2سال دارند بسته به شرایط خانوادگی و همچنین جرمی که برای آن محکوم شده‌اند نیز اولویت‌بندی می‌شوند تا حقی را ضایع نکنیم. البته ما اولویت‌های دیگری هم داریم که همان قانون‌های نانوشته‌مان است. قوانینی مانند اینکه برای آزادی افرادی تلاش کنیم که آزادی آن‌ها برای جامعه مشکل ایجاد نکند.
همچنین افرادی که دارای سوء سابقه نیستند و درون زندان حسن اخلاق و رفتار دارند، در اولویت بعدی قرار می‌گیرند. اگر فردی تمامی این شرایط و اولویت‌هایی که گفتم را داشته باشد، اما تأییدیه مسئول زندان را نداشته باشد از اولویت خارج می‌شود.
یک اصلی که ما سعی می‌کنیم رعایت کنیم اصل تقصیر است. براساس این اصل ما به دنبال شناسایی افرادی هستیم که مقصر اصلی داستان نباشند؛ به طور مثال چندی پیش خانمی به من مراجعه و عنوان کرد که برای بازگشت به شهرش پول نداشته و به همین علت طلاهایش را در یکی از طلافروشی‌های اطراف حرم مطهر گرو گذاشته است. از من خواست تا پولی که از طلافروش گرفته را بدهیم تا او بتواند طلاهایش را از طلافروشی پس بگیرد. من وقتی بررسی کردم، دیدم این خانم داستانش ساختگی است و متأسفانه کاری نتوانستیم برایش انجام دهیم. خاطره‌ای یادم آمد که خیلی برایم شیرین است. چندوقت پیش خانمی برای 450هزار تومان بدهی گرفتار زندان شده بود. این خانم 2فرزند شیرخوار و یک دختر دوازده‌سیزده ساله داشت، همسر این خانم هم به دلایلی زندانی شده بود. این خانم به همراه 2فرزند شیرخوارش در زندان بود و دختر نوجوانش به تنهایی در منزلشان درحاشیه شهر زندگی می‌کرد. این خانم به عنوان اولویت ستاره‌دار به ما معرفی شد. وقتی جریمه آزادی‌اش پرداخت شد، اولین سؤالی که پرسید این بود که چه کسی پول آزادی من را پرداخت کرده است؟ می‌خواست برود تشکر کند، گفتیم این پول هدیه حضرت‌رضا(ع) است و ما هم سفیران و پیک آن حضرت هستیم که این پول را به شما برسانیم. چهره به اشک‌ نشسته این خانم با آوردن نام حضرت‌رضا(ع) را هرگز فراموش نمی‌کنم. این خانم با همراهی گروه ما راهی خانه شد. وقتی دخترش در خانه را باز کرد و مادرش را پشت در دید، نمی‌دانید و نمی‌توانید باور کنید چه صحنه‌ زیبایی بود. آن‌قدر این صحنه به آغوش کشیده شدن دختری از سوی مادرش که مدت‌ها از او دور بود به‌یاد ماندنی است که من همیشه از این خاطره و صحنه یاد می‌کنم. همه این‌ها را گفتم تا اولویت‌هایمان را بهتر متوجه شوید و بدانید که چه افرادی به فوریت آزاد می‌شوند. افرادی که ماندن آن‌ها در زندان باعث آسیب‌های روحی و روانی زیادی برای فرد در داخل زندان و خانواده او در خارج از زندان می‌شود.

مشاوره‌ رایگان
خیلی وقت‌ها در تیممان مطرح می‌شود که یک خانم نذر کرده چند ساعت مشاوره رایگان به زندانیان بدهد. این خانم با هماهنگی رابط زندان به بند می‌رود و با زنان صحبت می‌کند. این مشاوره‌ها بیشتر برای دختران ندامتگاه است.
خیلی از دختران ما برای مسائل گوناگون و از روی آگاه نبودن پایشان به زندان باز می‌شود، اما ماندن آن‌ها در زندان بیشتر ضرر دارد که تمام تلاش‌ مشاور و همچنین خیران ما این است که این دختران نیز در میان اولویت‌هایمان هرچه زودتر آزاد شوند. خیلی وقت‌ها دلنوشته‌هایی که این دختران زندانی به خانم مشاور می‌دهند تا در ضریح حضرت‌رضا(ع) بیندازد یا برای آن حضرت بخواند، بسیار جالب است. به هر روی در این حوزه هم فعالیت داریم، اما بسیار کم‌رنگ، مگر اینکه نیازی در این بخش احساس شود یا کسی نذر کرده باشد.

مراقبت از زنان در داخل زندان
بسیاری از بانوانی که در بند نسوان زندان مشهد هستند متأسفانه حال روحی خوبی ندارند. برخی از آن‌ها مدت‌هاست از خانواده و فرزندان خود دور هستند و این موضوع روی خلق‌وخوی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. یکی از وظایفی که ما برای خود تعریف کرده‌ایم تیمار آن‌هاست. این تیمار کردن شامل خیلی از مراقبت‌ها می‌شود، از درددل کردن بگیرید تا برگزاری مراسم‌های روضه‌خوانی‌. چندی پیش خانم جوانی که باردار بود و متأسفانه گرفتار شده بود، با کمک خانم خیر گروه به بیمارستان منتقل و زایمانش در بهترین بیمارستان به صورت رایگان انجام شد. ضمن اینکه با همکاری سایر خانم‌ها هم سیسمونی درخور شأنی تهیه و به خانم تقدیم شد. آنچه برای من و سایر خانم‌ها با ارزش است، شمار زیادی از زنان زندانی است که اعتقادی به نماز، روضه و حتی حضرت‌رضا(ع) نداشتند و با این مراقبت‌هایی که انجام دادیم به راه درست بازگشتند. دعاهایی که این زنان بدرقه راه و زندگی ما می‌کنند برای ما بس است.

مراقبت‌های خارج از زندان
تمرکز تیم ما بر روی آزادسازی زنان زندانی است، اما علاوه بر تمام مراقبت‌هایی که ما در داخل زندان از زنان داریم، هنگامی که این زنان آزاد می‌شوند مراقبت‌های خاصی از آن‌ها داریم. این مراقبت‌ها به منظور جلوگیری از آسیب مجدد و بازگشت به هر دلیل به زندان است.
خیلی از زنانی که آزاد می‌شوند برای سوء پیشینه‌ای که برایشان ایجاد شده دیگر نمی‌توانند هرشغلی را انتخاب کنند و درآمد داشته باشند؛ به همین علت ما با کمک خانم‌های تیم که بعضا در یک کارخانه دارای سمت هستند یا مدیر یکی از مدارس هستند شغلی دست و پا می‌کنیم یا کمک می‌کنیم تا فرزندانشان در مدرسه ثبت‌نام شوند. به طور کلی نیازهایی که از سوی خانم‌های تیم یا زندانیانی که آزاد شده‌اند مطرح می‌شود، از سوی تیمی چند نفره بررسی و طبقه‌بندی می‌شود. طبق بررسی‌هایی که از سوی تیم انجام می‌شود، به این نیازها اولویت داده و برای رفع آن‌ها تلاش می‌شود.
به طور مثال ابتدای مهر ماه امسال درخواست زیادی برای لوازم‌تحریر داشتیم و به وسیله خانم‌های خیر تیم 60 بسته لوازم‌تحریر شامل دفتر، مداد، کیف و... تهیه و در بین درخواست‌کنندگان توزیع شد. البته افرادی نیز هستند که به ما یا به خانم‌های تیم که گاهی در حرم مطهر هنگام انجام خدمت هستند مراجعه و درخواست کمک مالی یا کالایی می‌کنند؛ سعی می‌کنیم این درخواست‌ها را در حد معقول اجابت کنیم. با کمک خدا و با عنایت حضرت‌رضا(ع) تا به حال هیچ درخواست‌کننده‌ای را دست خالی و ناامید نگذاشته‌ایم.

صداقت مهم‌تر است
وقتی تیم را تشکیل دادیم. هسته اولیه آن با 5نفر گذاشته شد. کم‌کم افراد دیگر اضافه شدند. ما 5نفر عهد کردیم افرادی را بعد از آزادی از زندان حمایت کنیم که با ما صادق هستند. این اصل را نیز به افراد تحت‌پوشش می‌گوییم؛ تا به حال تعداد بسیار کمی از افراد بودند که متأسفانه این اصل را رعایت نکردند و افراد دیگری جایگزین شدند؛ به طور مثال وقتی به عنوان کمک و وام قرض‌الحسنه به زنان زندانی کمک می‌کنیم تا بتوانند خانه‌ای مناسب برای خود اجاره کنند، از آن‌ها قول می‌گیریم که سر موعد مقرر این وام را بازگردانند. اتفاق افتاده که چند نفر این بدهی خود را پرداخت نکردند و ما هم نتوانستیم به سایر افراد نیازمند کمک کنیم و این چرخه برای مدتی مختل شده است.

رحمت رضوی
به تازگی خانم‌های تیم پیشنهاد داده‌اند که در کنار طرح ضامن آهوی آستان قدس رضوی، طرحی با عنوان رحمت رضوی نیز برگزار کنیم. این طرح با همکاری کمیته امداد امام خمینی(ره) برگزار می‌شود و خانم‌ها به عیادت بیماران نیازمند می‌روند. ساعتی را با آن‌ها به گفت‌وگو می‌پردازند و اگر از دست برخی از خانم‌ها کمکی بربیاید، برای مداوا با بیمارستان همکاری‌ می‌کنند. همچنین با طرحی که برگزار کردیم زنان و مادران شهدای تیممان را شناسایی کردیم و با تکریم و همدلی با آن‌ها و همچنین اهدای لوحی یاد و خاطره شهدا را گرامی داشتیم. این برنامه هم به صورت خودجوش از سوی خانم‌های تیم انجام و بسیار استقبال شد.
قاسمی با تأکید بر اینکه آغاز همه این حرکت‌ها با کمک‌های متولیان آستان قدس رضوی در راستای نوع‌دوستی و گسترش رأفت رضوی بوده است، حرف‌هایش را با این بیت پایان می‌دهد، به امید آنکه هرکسی از جامعه در حد توانش در رفع گرفتاری مردم کمک کند.
تا توانی رفع غم از چهره غمناک کن
در جهان گریاندن آسان است، اشکی پاک کن.