گزارش شهرآرامحله از پویش «خیر ماندگار» که در دوران کرونا شکل گرفت

فهیمه شهری | شهرآرانیوز؛ با هزار امید و آرزو پول قرض کرد تا کسب‌وکاری راه بیندازد. ۱۰۰ جفت کفش خرید. امید داشت در بازار عید با فروش آن‌ها بتواند قرضش را بدهد و سودی هم برای خودش بردارد، اما کرونا همه برنامه‌هایش را به هم ریخت. بازار تعطیل شد و او ماند با کلی قرض و قسط عقب‌افتاده. خانه اجاره‌ای‌اش در بولوار لادن را خالی کرد. قصد داشت به خانه‌ای در جاده سیمان برود که پول رهن کمتری بخواهد و با باقی‌مانده آن بخشی از بدهی‌اش را بدهد، اما در حین جابه‌جایی فهمید همسرش سرطان گرفته است و همه پولش صرف درمان او شد. دیگر طلبکار حوصله وعده‌هایش را نداشت. مجید رفت پشت میله‌های زندان. همسرش هم روی تخت بیمارستان افتاد.

فرزندانشان، بابک شانزده‌ساله و راحله و حنانه یازده و هشت‌‎ساله توان رویارویی با دنیای پر از وحشت نبود پدر و بیماری سخت مادر را نداشتند، اما با یک تماس، امیدشان برگشت. یک روز گوشی مادر زنگ خورد. از ستاد آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد بود. نیکوکاران پول بدهی پدر را پرداخت کرده بودند و او روز بعد آزاد می‌شد. بابک باور نمی‌کرد. به ستاد دیه رفت و آنجا بود که فهمید نیکوکارانی که او هیچ‌کدامشان را ندیده بود، زندانیان جرائم غیرعمد بسیاری را آزاد کرده‌اند و پدر او هم یکی از آ‌ن‌هاست.

این داستان آدم‌هایی است که به همت نیکوکاران، خنده و شادی به زندگی‌شان برگشته است. برخی از این خیران برای یاری رساندن به دنبال بهانه هستند، حتی بهانه‌هایی تلخ مانند فوت عزیزان و اهدای هزینه‌های مراسم متوفی به ستاد دیه.

پول‌دار نیستیم، اما توانستیم زندانی آزاد کردیم

زندگی مجید داستان تنها یکی از صد‌ها زندانی جرائم غیرعمد است. هم‌اکنون حدود ۶۰۰ نفر به دلیل مشکلاتی که بیشتر آن‌ها ناشی از بدبیاری‌های مالی است، پشت میله‌های زندان استان به سر می‌برند. در این بین بیش از ۸۰۰ نیکوکار به طور مستمر کمک‌های مالی‌شان را به ستاد دیه استان واریز می‌کنند تا با بازگرداندن پدران و مادران به آغوش خانواده، روشن کننده چراغ خانه‌ها باشند.

هانیه بطحایی یکی از این نیکوکاران است و در محله دندان‌پزشکان سکونت دارد. او می‌گوید: خیریه‌ای خانوادگی داریم و هر چند وقت پول‌هایی را که دوستان و اقوام واریز می‌کنند به دست نیازمندان می‌رسانیم. عید امسال ۱۰ میلیون تومان جمع شده بود. با خودمان گفتیم یک کار اساسی کنیم. سرانجام ایده آزادی زندانی سرپرست خانواده به ذهنمان رسید. ابتدا اعتماد نداشتیم. خودم به ستاد دیه رفتم و پرس‌وجو کردم. پرونده‌ها را مقابلم گذاشتند و گفتند هرکدام را دوست داری انتخاب کن تا همان زندانی را آزاد کنیم. مشخصات آن‌ها را که می‌دیدم، قلبم به درد می‌آمد. مادران و پدرانی بودند که برای چند میلیون تومان ماه‌ها در زندان به سر می‌بردند و بچه‌هایشان آواره و بی‌سرپناه بودند.

خیلی‌ها در حال کسب‌وکار با مشکل مالی مواجه شده بودند. با خودم می‌گفتم خدا را خوش نمی‌آید کسی که در حال کسب بوده است در زندان بماند. وقتی دیدم با این ۱۰ میلیون می‌توانیم سه نفر را آزاد کنیم، برایم باورنکردنی بود. طرف برای دو میلیون بدهی در زندان به سر می‌برد. چندان پول‌دار نیستیم، اما این دو سه میلیون مبلغی نیست. امثال ما می‌توانند با کمک یکدیگر آن را جور کنند.

هانیه بطحایی از انگیزه زیادش برای آزادی زندانیان بعد از مطالعه پرونده آن‌ها می‌گوید و ادامه می‌دهد: مشخصات افراد را در گروه خیریه‌مان گذاشتم و با موافقت آن‌ها این پول صرف آزادی سه زندانی‌ای شد که خودمان انتخاب کرده بودیم. بعد از واریز وجه، باز هم پیگیر بودم و دیدم عین ۱۰ میلیون بدون هیچ کم و کاستی، به حساب شاکیان واریز شده است. نامه قانونی آزادی سه زندانی مدنظرمان را هم دیدم و در گروه گذاشتم. دیگر اعتماد اعضا هم جلب شد. از آن موقع تا الان، با کمک‌های اطرافیانمان، چند زندانی دیگر نیز آزاد شده‌اند.

خانواده خودمان هم در حالی که ۳۰ سال بود برای سالگرد مادربزرگم مهمانی می‌داد، امسال هزینه آن را صرف آزادسازی زندانیان کرد. نمی‌دانید این سالگرد برای همه ما چقدر معنوی‌تر از همیشه بود. احساس می‌کنیم با این کار، روح مادربزرگمان را بیش از پیش شاد کرده‌ایم و نوعی خیر ماندگار برایش فرستاده‌ایم. این کار باعث شد افراد دیگری هم در بین اقوام، هزینه‌های مراسم ترحیم عزیزانشان را به ستاد دیه اهدا کنند و زمینه آزادی چندین زندانی فراهم آید.

حسن قائنی، از شهروندان محله آزادشهر، از دیگر کسانی است که در پویش خیر ماندگار شرکت داشته است. چنین توضیح می‌دهد: شهریور سال گذشته پدرم را در پی ابتلا به کرونا از دست دادیم. نمی‌خواستیم با گرفتن مراسم باعث بیمار شدن دیگران شویم. دیدیم کاری قشنگ‌تر از این نیست وقتی خودمان پدرمان را از دست داده‌ایم، برای شادی روحش، پدری را به جمع خانواده‌اش برگردانیم.

این شهروند معتقد است کاری که او و خانواده‌اش کرده‌اند خیر ماندگار است و تا پایان عمر هر خدمت و منفعتی که آن پدر در حق خانواده‌اش انجام دهد، ثوابش به روح پدرشان می‌رسد.

او چند بار تأکید می‌کند امسال هم حتما علاوه بر شرکت در جشن گلریزان، هزینه مراسم سالگرد پدرشان را صرف آزادسازی زندانیان می‌کنند.

نیکوکاران از مالشان می‌گذرند، شاکیان از حقشان

این گفته‌ها ما را راهی ستاد دیه استان در محله تربیت کرد تا ضمن گفتگو با مدیر آن، اطلاعات بیشتری درباره روند آزادسازی زندانیان و پویش «خیر ماندگار» به دست آوریم. جواد غفاریان طوسی که به دلیل گلریزان‌های ماه رمضان روز‌های شلوغی را پشت سر می‌گذارد، می‌گوید: هم‌اکنون ۶۰۰ زندانی در زندان‌های استان به دلیل مشکلات مالی و جرائم غیرعمد در بند هستند.

به گفته او، سال گذشته با کمک نیکوکاران، ۲۱ میلیارد تومان جمع‌آوری شده است و به این وسیله ۵۵۰ زندانی آزاد شده‌اند.

او شاکیان را بزرگ‌ترین نیکوکاران می‌داند و توضیح می‌دهد: کنار ۲۱ میلیاردی که از سوی خیران جمع‌آوری شد، شاکیان هم از ۴۳ میلیارد تومان حق خود گذشت کردند. به همین دلیل، می‌توان آن‌ها را بزرگ‌ترین خیران دانست.

به گفته طوسی، بیشتر زندانیان جرائم غیرعمد به دلیل مشکلات مالی، چک برگشتی، ضمانت و ... به زندان افتاده‌اند و بیشتر آن‌ها پدران سرپرست خانواده هستند.

مدیر نمایندگی ستاد دیه خراسان رضوی ادامه می‌دهد: با مساعدت نیکوکاران، در نیمه شعبان امسال، بیش از ۶۰ زندانی آزاد شدند. از ابتدای ماه رمضان هم گلریزان‌های مختلفی انجام شده است. از جمله، گلریزان صنف طلا، جواهر و نقره را داشتیم که با کمک آن‌ها سه میلیارد تومان جمع‌آوری شد. هم‌چنین هیئت‌های مذهبی و باستانی‌کاران ۱۵۰ میلیون تومان اهدا کردند.

گلریزان‌های محسن چاووشی

او به گلریزان‌های محسن چاووشی، خواننده کشورمان، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: این خواننده انسان‌دوست در یک سال گذشته چندین گلریزان داشته است. ابتدای ماه رمضان هم با گلریزان او ۱۰۰ میلیون تومان جمع‌آوری شد که صرف آزادی زندانیان نیشابوری شد. در انتهای رمضان هم گلریزان دیگری برپا کرد. براساس توضیحات طوسی، امسال برای اولین بار گلریزان دانشجویان هم راه افتاده است و چهار تا از کانون‌های دانشگاه فردوسی برای ستاد دیه بیش از ۵۰ میلیون تومان کمک جمع‌آوری کرده‌اند.

به گفته او امسال، شهرداری مشهد بیش از سال‌های قبل با ستاد دیه همکاری داشته و با تبلیغ برای این کار خداپسندانه در مترو، بیل‌بورد‌ها و ... زمینه جمع‎آوری ۱۰۰ میلیون تومان را فراهم آورده است. در شهرداری‌های مناطق هم از طرف ستاد دیه دستگاه‌های کارت‌خوان گذاشته شده است تا در برنامه‌هایی که اجرا می‌شود، کمک‌های مردمی را جمع‌آوری کنند. البته هنوز این مبالغ جمع‌بندی نشده است.

طوسی به گلریزان بانوان صنف آرایشگر اشاره می‌کند و می‌گوید: امسال قرار است این صنف هم برای آزادی زنان زندانی سرپرست خانواده گلریزان داشته باشند.

مدیرکل زندان‌های استان نخستین گام را برداشت

به نظر جواد غفاریان طوسی، با تبلیغاتی که شده است، امسال شهروندان بیشتری با ستاد دیه آزادی زندانیان جرائم غیرعمد آشنا شده و مشارکت خوبی در پویش «خیر ماندگار» داشته‌اند. او توضیح می‌دهد: پویش «خیر ماندگار» فروردین سال گذشته شروع شد و با توجه به همه‌گیری کرونا گفتیم در این شرایط که مردم نمی‌توانند برای عزیزان ازدست‌رفته‌شان مراسم ترحیم بگیرند، فرهنگ‌سازی کنیم که این هزینه‌ها را صرف آزادی زندانیان کنند. اولین نیکوکار این پویش دکتر جان‌فدا، مدیرکل زندان‌های استان، بود که هزینه مراسم ترحیم مادر خود را به آزادی زندانیان اختصاص داد. از آن موقع تاکنون، به پویش صدوهفتم رسیده‌ایم و ۱۰۷ خانواده مشهدی هزینه‌های مراسم ترحیم عزیزانشان را به آزادی زندانیان استان خراسان اختصاص داده‌اند.

طوسی به تأثیر مثبت این اقدام خیر اشاره می‌کند و می‌گوید: متأسفانه بعضی افراد گمان می‌کنند هر فردی به زندان افتاده است حتما مجرم بسیار بد و خطرناکی است. این در حالی است که خیلی از این افراد خانواده‌دار هستند و به دلیل مشکلات و گرفتاری‌های ناخواسته‌ای که ممکن است برای هر کدام از ما پیش آید، به زندان افتاده‌اند.

آزادشده‌ای که به جمع نیکوکاران پیوست

او به ذکر خاطراتی دراین‌باره می‌پردازد: یک زندانی داشتیم که فرد آبرومند و مؤمنی بود. دو سال پیش با کمک نیکوکاران آزاد شد و از آن زمان تاکنون خودش جزو خیران ثابت ماست. یک زندانی دیگر هم داشتیم که علاوه بر بدهی مالی، قتل غیرعمد مرتکب شده بود. خانواده مقتول رضایت داده بودند، اما بابت بدهی مالی، حدود ۲۰ سال از جوانی‌اش را در زندان سپری کرد. وقتی نیکوکاران مبلغ بدهی‌اش را تأمین کردند، مددکار ما با او تماس گرفت و پرسید چه آرزویی دارد. در این ۲۰ سال زندانی بودن آن‌قدر مستأصل شده بود که هیچ آرزویی نداشت و ذره‌ای گمان نمی‌کرد آزاد شود. وقتی گفتند بدهی‌اش تأمین شده است و آزاد است، چنان گریه می‌کرد که همه ما تحت تأثیر قرار گرفتیم.

تبعات زندانی‌شدن سرپرست خانواده

در ادامه، سراغ دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی می‌رویم تا درباره تبعات اجتماعی زندانی شدن افراد توضیح دهد.
مجید فولادیان معتقد است زندانی شدن سرپرست خانواده بیش از هر چیز، خانواده او را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد.

او این موضوع را چنین مطرح می‌کند: هر زندانی درون یک خانواده قرار دارد و با توجه به اینکه بیشتر زندانیان سرپرست خانواده هستند، با زندانی شدن آن‌ها، اولین تبعات منفی شامل حال خانواده‌شان می‌شود، زیرا هم به لحاظ مالی دچار فشار‌های اقتصادی شدیدی می‌شوند هم به لحاظ عاطفی در شرایط سختی قرار می‌گیرند.

به نظر فولادیان، با زندانی شدن پدر خانواده، به طور معمول مادر به اشتغال طولانی‌مدت رو می‌آورد. بدین طریق، نظارت والدین به کمترین حد می‌رسد. این موضوع در کنار فشار‌های عاطفی‌ای که بر بچه‌ها وارد می‌شود، زمینه را برای رو آوردن آن‌ها به مسائلی همچون سرقت، مواد مخدر، فرار از خانه و ... فراهم می‌آورد.

این جامعه‌شناس وسیع‌تر به موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: رشد آمار زندانیان در مقایسه با رشد جمعیت بسیار بیشتر بوده است که جای تأمل و بررسی بسیاری دارد. به نظر او، یکی از دلایل افزایش تعداد زندانیان این است که جرم‌انگاری شدیدی داریم، اما در مقابل، وضعیت نابسامان اقتصادی با جرائمی مانند سرقت و حمل موادمخدر ارتباط مستقیم دارد. به عبارتی دیگر، فرد به دلیل مشکلات مالی دست به سرقت می‌زند و به زندان می‌افتد و این چرخه ادامه دارد.

او معتقد است کنار کمک‌هایی که برای آزادسازی زندانیان می‌شود، باید خیریه‌ها و انجمن‌های مردم‌نهادی باشند که کار‌های پژوهشی انجام دهند، ببینند علت این ناکارآمدی اقتصادی چیست و برای آن راهکار ارائه دهند.

برکات دعای خیر زندانیان آزادشده

حجت‌الاسلام عبدالجواد اکبریان که خودش سال‌هاست در زندان خدمت می‌کند و اکنون رئیس اداره فرهنگی تربیتی زندان‌های خراسان رضوی است، به ارزش معنوی آزاد کردن زندانی اشاره می‌کند و می‌گوید: در دین ما توصیه‌های فراوانی به این موضوع شده است و روایت‌های مختلفی داریم. برای نمونه، پیامبر (ص) می‌فرماید اگر مؤمنی بنده مؤمنی را آزاد کند، در مقابل هر عضوی از بدنش که آزاد می‌شود، عضوی از بدنش از آتش دوزخ رها می‌شود. هم‌چنین امام صادق (ع) برای شیعیان چند نشانه برمی‌شمارد که در این بین، در کنار تواضع، مهربانی، خدمت به پدر و مادر و پرداخت خمس و زکات، رسیدگی به افراد فقیر و بدهکار را هم مطرح می‌کند. در روایتی دیگر نیز گفته‌اند اگر کسی خودش سیر بخوابد، اما همسایه‌اش گرسنه باشد، مسلمان نیست.

به نظر او چنین روایاتی این تکلیف را بر دوش ما می‎گذارند که به فکر بدهکاران و آزاد کردن زندانیان باشیم. اکبریان با اشاره به سوره بقره، بر اهمیت گذشت کردن تأکید می‌کند و می‌گوید: در این سوره خداوند فرموده است قصاص را برای شما گذاشته‌ایم و مایه حیات جامعه است. بلافاصله بعدش از عفو و بخشش صحبت به میان می‌آید و خداوند می‌فرماید عفو بهتر از قصاص و انتقام است.

او که با نیکوکاران و مددکارانی که در امر آزادی زندانیان مشارکت می‌کنند ارتباط دارد، بار‌ها به چشم دیده و از زبانشان شنیده است برکاتی در زندگی‌هایشان جریان دارد که آن را نتیجه دعای خیر زندانیان آزادشده می‌دانند. برای نمونه، از یکی از مددکاران زندان یاد می‌کند که نمی‌توانسته است بچه‌دار شود، اما پس از مدتی، خداوند به او ‎فرزندی عطا می‌کند و هربار صحبت می‌شود، این بچه را فقط نتیجه دعای خیر زندانیان می‌داند.