باغ خونی یا به قول اهالی محله عنصری باغ روس‌ها میراثی ارزشمند برای علاقه‌مندان به تاریخ و هویت شهر مشهد است. در آلبوم خاطرات این باغ اتفاقات بسیاری ثبت شده و افراد و ارگان‌های مختلفی در آن ساکن شده‌اند.
سعید جلائیان | شهرآرانیوز؛ باغ خونی یا به قول اهالی محله عنصری باغ روس‌ها میراثی ارزشمند برای علاقه‌مندان به تاریخ و هویت شهر مشهد است. در آلبوم خاطرات این باغ اتفاقات بسیاری ثبت شده و افراد و ارگان‌های مختلفی در آن ساکن شده‌اند. ۲۱ سال پیش وقتی که این باغ در میراث ملی به ثبت رسید علاقه‌مندان به تاریخ امیدوار شدند نیروی انتظامی که در اوایل دهه ۷۰ در آن مستقر شده بود باغ را تخلیه می‌کند و سرانجام در‌های آن به روی مردم شهر گشوده می‌شود، اما این سرانجام، هنوز تحقق پیدا نکرده است.
آذر ماه سال گذشته پس از توافق شهرداری با بانک کشاورزی و نیروی انتظامی، عملیات مرمت در بخشی از باغ خونی توسط شهرداری آغاز شد. عملیاتی که این روز‌ها به‌طور موقت برای پیش‌برد کار‌های اداری متوقف شده است. برای اطلاع از چندوچون این مرمت به سراغ این مکان هویتی رفتیم. همراه با وحید فانی، استاد مرمت بنا‌های تاریخی و پیمانکار مرمت این بنا که در کارنامه فعالیت خود بازسازی و مرمت کاروان‌سرای باباقدرت را دارد از این باغ بازدید کردیم. علاوه بر این با همسایگان نیز گفتگو کردیم. آنان از مشکلی صحبت کردند که بر سر فروش منازلشان پیش آمده است.
مالکیت باغ خونی
اولین سند موجود از باغ خونی مربوط به سال ۱۲۴۸ است. فانی درباره تاریخچه مالکیت این باغ می‌گوید: اولین مالک باغ حاج محمد مهدی تاجر قندهاری بوده و پس از آن این باغ در اختیار سفارت روسیه قرار گرفته است. در دوره پهلوی سند باغ به نام اداره مالیه و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به بانک کشاورزی منتقل شده است. البته کشور روسیه به‌تازگی درباره باغ مطالبی مطرح کرده که شهرداری مشهد از طریق وزارت امور خارجه مشغول پیگیری آن است.
فانی اضافه می‌کند: متأسفانه اطلاعات کمی درباره گذشته و شکل ظاهری این باغ که در پشت دروازه شهر قرار داشته در اختیار داریم، اما در اسناد تاریخی شاهد این هستیم که بار‌ها درباره آن مطالبی ذکر شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به ناصرالدین شاه قاجار و مک گرگر اشاره کرد.
حریمی که شکسته شده
فانی درباره چگونگی عملیات مرمت این بنای تاریخی توضیح می‌دهد: پیگیری‌های زیادی توسط شهرداری در طی چند سال اخیر انجام شد تا ما توانستیم به این باغ ورود و برای مرمت آن اقدام کنیم. وقتی ما اراده شهردار را درباره این باغ دیدیم تصمیم گرفتیم کار را گام به گام پیش ببریم. در ابتدا اطلاعات اولیه باغ را به دست آوردیم تا وقتی آن را به‌طور کامل تحویل گرفتیم کار را جلو ببریم. ضمن اینکه شرایطی فراهم کنیم تا شهروندان نیز بتوانند هم‌زمان با کار ما از این باغ بازدید کنند و با نحوه مرمت بنا‌های تاریخی آشنا شوند. هم‌چنین ما توانستیم با کمک یک تصویر هوایی از سال ۱۳۳۵ معابر قدیمی باغ را پیدا کنیم.
محمدرضا نوروزی، رئیس شورای اجتماعی محله عنصری، درباره دیدگاه ساکنان محله عنصری درباره باغ خونی می‌گوید: باغ خونی یک میراث ارزشمند برای محله عنصری و شهر مشهد است. شهروندان این محله نیز قدر این باغ را می‌دانند، البته تعدادی از اهالی به‌خاطر وجود این باغ، امکان دریافت تراکم را ندارند و این میراث فرهنگی را مانع و مزاحمتی بر سر ساخت‌وساز و فروش منزل خود می‌دانند.
میراث باغ برای همسایه‌ها
باغ خونی اگر برای بیشتر مردم مشهد یک میراث ارزشمند است برای همسایه‌های آن که حتی اجازه بازدید از آن را ندارند دردسر به حساب می‌آید. ده‌ها منزل مسکونی امروز به امید دریافت تراکم هستند تا بتوانند ملک خود را بفروشند. زهرا خانم ۵۷ ساله که نمی‌خواهد فامیلش را بگوید دیوار به دیوار باغ خونی زندگی می‌کند. او خاطرات زیادی از گذشته این باغ به ویژه روز‌هایی که روس‌ها در آن حضور داشتند دارد. اما او امروز درباره همسایه خود حس خوبی ندارد چرا که چندین سال است می‌خواهد ملک قدیمی‌اش را که شباهت زیادی به ساختمان کوشک باغ خونی دارد بفروشد، اما کسی خریدارش نیست. این شهروند قدیمی محله عنصری می‌گوید: باغ خونی برای اهالی اینجا چیزی به جز دردسر ندارد. به خاطر همین باغ نمی‌توانیم خانه‌مان را بسازیم یا بفروشیم.
میراث فرهنگی مانده در پشت در‌های باغ
مرجان اکبری، معاون اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان، در پاسخ به درخواست تعدادی از اهالی محله عنصری برای دریافت تراکم و آینده باغ خونی توضیح می‌دهد: هدف اول بافت‌های تاریخی کشور بهبود شرایط مجاوران آن است، اما وقتی شخصی تنها با درخواست‌های اقتصادی جلو می‌آید از پاسخی که دریافت می‌کند راضی نمی‌شود. درباره آینده این باغ نیز باید بگویم که در پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) شاهد کمبود فضای سبز هستیم. باغ خونی می‌تواند این کمبود را برطرف کند. ضمن اینکه تا امروز در‌های باغ به روی مردم شهر بسته بوده و شهروندان لزوم وجود این مجموعه را احساس نکرده بودند. در صورتی که در‌های باغ به روی مردم گشوده شود دیگر شاهد هیچ نقطه منفی در آن نخواهیم بود.