سال‌هاست که پروژه‌ها و طرح‌های مختلفی در وزارت آموزش و پرورش برای هوشمندسازی مدارس تدوین و هر‌چندوقت‌یک‌بار وعده‌هایی از طرف مسئولان در این زمینه داده می‌شود.
وفایی‌نیا
در دنیایی که همه‌چیز شکل مدرن و جدید به خود گرفته، فناوری به مدارس هم راه پیدا کرده است. سال‌هاست که پروژه‌ها و طرح‌های مختلفی در وزارت آموزش و پرورش برای هوشمندسازی مدارس تدوین و هر‌چندوقت‌یک‌بار وعده‌هایی از طرف مسئولان در این زمینه داده می‌شود. به عنوان نمونه مرداد سال ۹۰ شیوه‌نامه‌ای در زمینه هوشمندسازی مدارس در وزارت آموزش و پرورش تدوین شد. سال ۹۳ تفاهم‌نامه‌ای بین وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و ارتباطات با عنوان «طرح هوشمندسازی مدارس» منعقد شد که قرار بود خدماتی مانند ایجاد ایمیل دانش‌آموزی و امکان اتصال مدارس به اینترنت از سوی وزارت ارتباطات فراهم شود. حتی در ماده ۶۹ از برنامه پنج‌ساله ششم توسعه هم به وزارت ارتباطات تکلیف شده است که با همکاری وزارت آموزش و پرورش در مسیر هوشمندسازی مدارس شهر‌های زیر ۲۰ هزار نفر و روستا‌ها و حاشیه شهر‌های بزرگ گام‌های مشخصی بردارد. اما با وجود تمام این موارد، به نظر می‌رسد که این برنامه‌ها در مرحله اجرا خیلی کم عملیاتی شده‌اند. در این گزارش به سراغ «حمیدرضا کاظمی»، رئیس اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی، رفتیم تا از وضعیت اجرای پروژه هوشمندسازی مدارس و شرایط مدارس مشهد در این حوزه مطلع شویم.
نبود بودجه، پاشنه آشیل هوشمندسازی مدارس
نقش کم‌رنگ وزارت ارتباطات در هوشمندسازی مدارس اولین نکته‌ای بود که رئیس اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی به آن اشاره کرد و گفت: تفاهم‌نامه سال ۹۳ و دیگر برنامه‌های وزارت ارتباطات با عنوان «هوشمندسازی مدارس» مطرح است، اما در عمل تنها مربوط به ایجاد زیرساخت دسترسی مدارس به شبکه ملی اطلاعات می‌شود. در واقع این کار برای این است که مدارس بتوانند با کمک یک شبکه داخلی که وزارت ارتباطات ایجاد می‌کند، با هم و دیگر ادارات در ارتباط باشند و محتوا دریافت کنند.
کاظمی درباره اینکه آیا در آموزش و پرورش دستورالعمل خاصی برای هوشمندسازی مدارس وجود دارد هم اظهار کرد: به صورت کلی از چندین سال پیش موضوع هوشمندسازی و تهیه تجهیزات مورد نیاز آن برای مدارس در دستور کار وزارت آموزش قرار دارد. در این دستورالعمل مدارس به ۴ گروه «نیمه‌الکترونیک»، «الکترونیک»، «نیمه هوشمند» و «هوشمند» تقسیم می‌شوند. مدارس با توجه به میزان امکاناتی که دارند در یکی از این ۴ دسته قرار می‌گیرند و برنامه و بودجه معینی برای پیشرفت آن‌ها پیش‌بینی می‌شود. در گذشته بودجه مشخصی در آموزش و پرورش برای تجهیز کلاس‌ها و هوشمندسازی مدارس اختصاص پیدا می‌کرد. اما تازگی‌ها به علت مشکلات اقتصادی کشور و کمبود بودجه، طرح هوشمندسازی مدارس دیگر از بودجه معینی برخوردار نیست و تنها ممکن است هر چندسال یک‌بار بودجه‌ای به این موضوع اختصاص پیدا کند. در واقع اکنون بخشی از فرایند هوشمندسازی مدارس را مدیران مدرسه با کمک پدر و مادر‌ها و خیران به پیش می‌برند و سعی می‌کنند فضای آموزشی را در حوزه هوشمندسازی توسعه دهند.
ضرورت تغییر در محتوای کتاب‌های درسی
حرف از هوشمندسازی مدارس که می‌شود، ذهن خیلی از ما ناخودآگاه این حوزه را تنها در وجود رایانه و اینترنت و تجهیزات سخت‌افزاری در کلاس‌ها خلاصه می‌کند، اما هوشمندسازی مدارس تنها تهیه برخی ابزار‌ها نیست. رئیس اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات اداره کل آموزش و پرورش خراسان‌رضوی با اشاره به این موضوع گفت: متأسفانه چیزی که عملا در کشور ما با عنوان هوشمندسازی مدارس اتفاق می‌افتد، همان تجهیز مدارس به رایانه و اینترنت و ابزار‌های این‌چنینی است. اما اصل قضیه هوشمندسازی مدارس در واقع دسترسی ساده دانش‌آموزان به اطلاعات و ایجاد محیط آموزشی خلاقانه است. برای ایجاد این شرایط، هم دانش‌آموزن باید تا حدودی با مفاهیم تازه آشنا شوند و کار کنند و هم کادر آموزشی مانند معلمان باید روش تدریسی مبتنی بر فناوری ارتباطات را در پیش بگیرند.
کاظمی با بیان اینکه در واقع کل سیستم هوشمندسازی مدارس به لحاظ زیرساختی ۲ بخش دارد، گفت: بخش اول تهیه تجهیزات سخت‌افزاری مانند رایانه و ویدئوپرژکتور و... است و بخش دیگر هم در حوزه نرم‌افزاری است و شامل سامانه‌های مختلف و تولید محتوا‌هایی است که قرار است با سخت‌افزار‌های تهیه‌شده در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد. مدارس کشور از نظر سخت‌افزاری به مراتب توسعه بیشتری داشته‌اند و در زمینه نرم‌افزاری با کمبود‌های بیشتری روبه‌رو هستیم. از نظر فرهنگی هم خیلی رشد نداشته‌ایم و در حوزه آموزش به دانش‌آموزان و معلمان برای کار در فضای جدید و هوشمند خیلی خوب عمل نکرده‌ایم. کتاب‌ها و موارد آموزشی هم متناسب با فرایند هوشمندسازی تغییر نکرده است و هنوز همان کتاب‌های درسی قدیمی با محتوا‌های گذشته در حال استفاده است.
غیرانتفاعی‌ها موفق‌تر بودند
بنا بر آمار‌های اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی، در این استان حدود ۷۰ درصد کلاس‌ها دارای حداقل یک سیستم رایانه هستند. در چندسال گذشته با توجه به کم بودن بودجه‌های دولتی در این زمینه، بخش زیادی از اقدامات انجام‌شده در این حوزه با کمک خیران صورت گرفته است. با توجه به وضعیت موجود، هنوز نمی‌توان برنامه زمان‌بندی مشخصی برای هوشمند شدن تمام مدارس مشهد تدوین کرد.
در زمینه هوشمندسازی، مدارس غیرانتفاعی نسبت به دولتی‌ها عملکرد خیلی بهتری داشته‌اند. برخی از این مدارس حتی نرم‌افزار مخصوص به خود دارند که در نوع خود پیشرفت بسیار خوبی است، اما این مسائل عمومیت ندارد و در کشور به یک موضوع به اصطلاح «لاکچری» تبدیل شده است، درحالی‌که طبق برنامه ششم توسعه، مدارس هوشمند و کارکرد‌های آن باید همگانی و حتی در روستا‌ها صورت بگیرد.
بودجه‌ای برای حاشیه شهر
با توجه به همین مسئله، کاظمی درباره برنامه‌های اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی برای تجهیز مدارس دولتی مخصوصا مدارس حاشیه شهر و مناطق کم‌برخوردار مشهد گفت: طرحی به استانداری داده‌ایم که براساس آن بخشی از بودجه مربوط به مناطق حاشیه شهر به هوشمندسازی مدارس آن مناطق اختصاص پیدا کند. همچنین با استانداری هماهنگی‌هایی انجام شده است که بخشی از بودجه مربوط به بخش پژوهش و فناوری این نهاد را به خرید تجهیزات مورد نیاز برای مدارس حاشیه شهر و مناطق کم‌برخوردارتر اختصاص دهیم.
وی ادامه داد: وزارت آموزش و پرورش هم ۲ سال پیش در این زمینه به ما بودجه‌ای اختصاص داد و با استفاده از آن گام‌هایی در راستای ایجاد زیرساخت‌های هوشمندسازی در مدارس مشهد برداشتیم. در کل سعی می‌کنیم بتوانیم با نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف مانند شهرداری یا سازمان مدیریت درباره اجرای طرح هوشمندسازی مدارس تفاهم‌نامه‌هایی داشته باشیم تا بتوانیم از بودجه آن‌ها برای پیشبرد این پروژه
استفاده کنیم.
کارنامه الکترونیک، شاید وقتی دیگر
روز‌های پایانی تیرماه امسال بود که «سید جواد حسینی»، سرپرست وقت وزارت آموزش و پرورش، از ارائه کارنامه و پرونده سلامت و بهداشت دانش‌آموزان به‌صورت الکترونیکی از اول مهرماه امسال خبر داد، اما گویا این وعده فعلا عملی نخواهد شد.
کاظمی در توضیح این مطلب و چرایی اجرایی نشدن این وعده گفت: کارنامه الکترونیکی فرایند پیچیده‌ای دارد و انجام شدن آن به‌دلیل وضعیت امنیتی کمی با چالش همراه شده است. این طرح جزو برنامه‌های حوزه فناوری وزارت آموزش و پرورش است، اما تاکنون در روند اجرای آن به نتیجه مشخصی نرسیده‌اند. البته بخشی از این طرح به لحاظ زیرساختی انجام شده است و به همین دلیل هم سرپرست پیشین وزارت آموزش و پرورش وعده اجرای آن را از اول مهر امسال داد. در واقع نمرات توصیفی دانش‌آموزان ابتدایی در سامانه دانش‌آموزی «سناد» به‌صورت الکترونیکی ثبت می‌شود، اما بخش خروجی این فرایند که قرار بود به عنوان کارنامه الکترونیکی به دست پدر و مادر‌ها برسد فعلا با مشکلاتی همراه شده و اجرای آن به تأخیر افتاده است.
«مدرسه هوشمند»، نیازمند عزم همه مسئولان
طرح «مدرسه هوشمند» از طرح‌هایی است که تاکنون در سیستم آموزش کشور فراز و فرود بسیاری را طی کرده است. کاظمی در پایان این گفتگو بیان کرد: همه دنیا به سمت هوشمندسازی مدارس و استفاده بهینه از منابع رفته‌اند. امیدواریم که کشور ما هم با فرهنگ‌سازی درست در تمام جوانب هوشمندسازی رشد کند. سیستم آموزشی ما برای هوشمندشدن علاوه بر تجهیز به سخت‌افزارها، نیاز به فرهنگ‌سازی در همه جوانب این ماجرا دارد. کتاب‌های درسی و محتوای آن‌ها باید به سمت تعاملی شدن حرکت کند. تحول در روش‌های تدریس معلمان از دیگر موارد مهم در رسیدن به آموزش هوشمند است.
او با اشاره به اینکه پروژه هوشمندسازی مدارس می‌تواند در آینده نقش تأثیرگذاری در توسعه کشور و ایجاد نیروی کار متخصص و خلاق ایفا کند، اظهار کرد: با توجه به این مسئله تنها با همکاری همه نهاد‌ها و سازمان‌های مسئول می‌توانیم عقب‌ماندگی سیستم آموزشی کشور در این سال‌ها را جبران و با سرعت بهتری به سمت توسعه و بهبود سیستم آموزش حرکت کنیم.