بوفه‌های بدون نظارت

لیلی رحمانی - «بوفه‌های مدارس تنقلات و مواد غذایی محدودتری نسبت به سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی دارند تا بر مصرف مواد غذایی مضر برای دانش آموزان کنترلی صورت گرفته و آن‌ها را که در سن رشد قرار دارند از ابتلا به مسائلی، چون چاقی بازدارد. از این رو لزوم نظارت جدی بر مواد غذایی عرضه شده در مدارس احساس می‌شود، اما برخی شهروندان معتقدند این نظارت آن طور که باید و شاید جدی نیست.» این را مادر یکی از دانش آموزان دوره دبستان می‌گوید. به گفته او در سال‌های گذشته مدیر مدرسه دخترش سخت گیرتر بوده و اجازه نمی‌داده هیچ خوراکی غیرمجاز یا مضری در مدرسه شان به فروش برسد، اما امسال هیچ منعی برای فروش اقلام خوراکی در مدرسه وجود ندارد و از انواع ساندویچ گرفته تا نوشابه، دوغ و دلستر در مدرسه شان در دست دانش آموزان دیده می‌شود. می‌گوید: خیلی وقت‌ها چاشتی را که توی کیف دخترم می‌گذارم، همان طور باقی می‌ماند و به خانه برمی گرداند. دغدغه این شهروند کافی است تا در برنامه «سرزده» این هفته مان به تعدادی از بوفه‌های مدارس سرک بکشیم.

۱۸ قلم خوراکی غیرمجاز
زنگ‌های تفریح و بوفه‌های مدرسه خاطرات به هم پیوندخورده ذهن بسیاری از ماست که لحظات شیرینی را به یادمان می‌آورد. از خوراکی‌هایی که ناچار بودیم پنهان از چشم معلم بهداشت بخوریم، تا ساندویچ‌هایی که مادر در کیسه پلاستیکی برایمان پیچیده بود. شاید آن زمان‌ها موضوع به اندازه حالا پیچیده نبود و دانش آموزان جز مواقعی اندک، هوس خوردن تنقلات غیرمجاز به سرشان نمی‌زد، اما امروز با فراگیر شدن مواد غذایی کارخانه‌ای مضر، لزوم نظارت و دقت بر این موضوع بیشتر احساس می‌شود. برای همین سال ۹۳ دستور العمل ممنوعیت فروش اقلام خوراکی مضر (پایگاه تغذیه سالم مدارس) به تصویب وزارتخانه‌های بهداشت و آموزش وپرورش رسید. این دستورالعمل به امضای وزرای آموزش وپرورش و بهداشت رسید و به تمام مدارس کشور ابلاغ شد. بنا‌بر‌این دستورالعمل، عرضه مواد غذایی در بوفه مدارس باید دارای پروانه ساخت از وزارت بهداشت، علامت استاندارد، نام و نشان کارخانه، تاریخ تولید و انقضای معتبر، ترکیبات تشکیل دهنده، ارزش غذایی و پوشش سالم و تمیز باشند و همچنین کارشناسان تغذیه در معاونت‌های بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور نیز آن را تأیید کرده باشند.
همچنان که سیدهادی دلبری، معاون هماهنگی اقتصادی و نظارت بر امور استان‌های سازمان دانش آموزی، سال گذشته در گفتگو با خبرگزاری ایسنا ۱۸ قلم خوراکی را به عنوان اقلام غیرمجاز خوراکی در مدارس فهرست کرده و آن‌ها را اقلامی با ارزش غذایی پایین نام برده بود که شامل فراورده‌های غلات حجیم شده با هر نام تجاری انواع چیپس سیب زمینی و ذرت، انواع یخمک، نوشابه‌های گازدار و ماءالشعیر، دوغ گازدار، آدامس‌های حاوی مواد قندی، سوسیس، کالباس، تمام فراورده‌هایی که در آن‌ها سوسیس و کالباس وجود دارد، انوع سالاد الویه، انوع لواشک،  آلو و آلوچه بدون بسته بندی و مجوز‌های بهداشتی وزارت بهداشت، آبنبات‌هایی که به دندان می‌چسبند، انواع آب میوه‌هایی که قند افزوده  دارند، فلافل، سمبوسه، انواع اشترودل گوشتی و غیرگوشتی بدون بسته بندی و مجوز، انواع پیراشکی و دونات، بستنی یخی، پاستیل، خیارشور و انواع سس هاست.

خوراکی‌های غیرمجاز در دستان دانش آموزان ابتدایی
با بلند شدن صدای زنگ مدرسه‌ای در خیابان فلسطین، دانش آموزان حیاط مدرسه را پر می‌کنند. خیلی از آن‌ها با میوه یا ساندویچ خانگی به دست در محوطه راه می‌روند، اما چند دقیقه‌ای نمی‌گذرد که صفی از دانش آموزان در گوشه حیاط مدرسه شکل می‌گیرد. بچه‌ها پشت سر هم می‌ایستند و چند لحظه تا آمدن بابای مدرسه صبر می‌کنند. سرانجام دریچه بوفه باز می‌شود و دانش آموزان با اسکناس‌هایی در دست به سمت دریچه می‌روند و هر کدام با بسته‌ای در دست بازمی گردند. تنوع زیادی در خریدهایشان نیست. توجه من بیشتر به بسته‌هایی جلب می‌شود که شبیه به بسته بندی چیپس و پفک هستند، اما نام و نشان آشنایی برای من ندارند. داخل بسته‌ها غلات حجیم شده و از فراورده‌های ذرت و البته جزو همان ۱۸ قلم غیرمجاز است.
ظاهرا دانش آموزان دوره ابتدایی که لزوم توجه به تغذیه آن‌ها در این سن به شدت احساس می‌شود، در این مدرسه بدون هیچ محدودیتی می‌توانند از این خوراکی‌ها استفاده کنند. مادر یکی از دانش آموزان که در مدرسه حضور دارد، در این باره می‌گوید: ما به مدارس اعتماد می‌کنیم. درست است که این خوراکی‌ها در سوپرمارکت نزدیک خانه هم یافت می‌شود و ما گاه مجبوریم برای فرزندمان بخریم، اما انتظار داریم مدارس با محدود کردن اقلام غیرمجاز دانش آموزان را مجاب به استفاده از غذا‌های سالم کند. وجود خوراکی‌های غیرمجاز در مدرسه سبب شده تا ما هم نتوانیم فرزندمان را کنترل کنیم؛ چراکه در پاسخ به ما می‌گویند: از مدرسه می‌خرم!
در دبستان بعدی به جز سرایدار پیر مدرسه، کسی در محوطه نیست. به عنوان فروشنده مواد غذایی خانگی سر صحبت را با او باز می‌کنم و از او می‌خواهم اقلام خوراکی من را به فروش برساند. سرایدار این دبستان خیابان علیمردانی می‌گوید: اگر می‌خواهی قراردادی ببندی، باید بروی اداره و با تأیید آن‌ها خوراکی‌ها را بفروشی. می‌گوید: به نظر من سمت دبستان‌ها نرو. دانش آموزان دبستانی پولی همراهشان ندارند، اما در دبیرستان‌ها بهتر می‌توانی مواد غذایی را عرضه کنی.
در یک مدرسه ابتدایی دیگر در محدوده رسالت پیشنهاد عرضه مواد غذایی خانگی را به سرایدار می‌دهم که می‌گوید:‌حرف خوراکی‌هایی مثل پیراشکی و ناگت مرغ را نزنید که در سال گذشته چند مدرسه را به دلیل فروش همین چیز‌ها توبیخ کردند. در یکی دیگر از مدارس ابتدایی در بولوار نبوت ۲ بوفه وجود دارد. یکی از دانش آموزان می‌گوید: در یکی از بوفه‌ها کیک و آب میوه می‌فروشند و آن یکی که انتهای مدرسه قرار دارد، همه چیز برای فروش دارد؛ چیپس و پفک و لواشک هم دارد. او ادامه می‌دهد:من که چیپس و پفک دوست ندارم، اما لواشک‌های بوفه مدرسه خیلی خوش مزه است.

دبیرستان‌های اهل نوشابه
مقصد بعدی ام را دبیرستانی پسرانه انتخاب می‌کنم تا به عنوان فروشنده مواد غذایی خانگی، با سرایدار که صاحب بوفه مدرسه هم هست، صحبت کنم. از او می‌پرسم: چه چیز‌هایی در اینجا می‌فروشید؟ شاید بتوانم کیک‌ها و کلوچه‌های خانگی ام را اینجا بگذارم تا بچه‌ها بخرند. در همان لحظه یکی از دانش آموزان اشاره‌ای به سرایدار می‌کند و یک شیشه نوشابه تحویل می‌گیرد.‌
می‌گوید: پسر‌ها بیشتر اهل نوشابه هستند، علاقه زیادی به کیک و این طور چیز‌ها ندارند.
به سمت دیگر شهر می‌روم. در خیابان امت دبیرستان دخترانه‌ای قرار دارد. ورودم هم زمان با زنگ تفریح مدرسه است. یکی از دانش آموزان با کیسه پلاستیکی ذرت بوداده در دست می‌گوید بوفه مدرسه شان کیک‌های خوش مزه‌ای هم دارد که پس از بازدید از بوفه متوجه می‌شوم بسته بندی ندارند و معلوم نیست کجا تولید
شده اند.
دانش آموز دیگری می‌گوید: اطراف مدرسه هم پر از سوپرمارکت و اغذیه فروشی است. برای همین اگر از این جور چیز‌ها هم بخواهیم، سرایدار برایمان می‌خرد و می‌آورد!

با کمبود مراقبان بهداشت مواجهیم
رئیس اداره سلامت و بهداشت آموزش وپرورش با بیان اینکه مسئولیت اجرا و ارائه مجوز‌های لازم به بوفه‌ها با سازمان دانش آموزی است می‌گوید: مسئولیت نظارت بر بهداشت محیط و مواد توزیع شده بوفه بر عهده اداره سلامت و بهداشت است. رضا کشتیدار با اشاره به حضور مراقبان سلامت در مدارس بیان می‌کند: یکی از وظایف مراقبان سلامت، نظارت بر پایگاه تغذیه سالم است که به دلیل کمبود نیروی انسانی، این مراقبان در دبیرستان‌های دوره اول و دوم حضور ندارند. با این حال نظارت بر این بوفه‌ها بر عهده مدیران مدارس و کارشناسان سلامت نواحی آموزش و پرورش است که بوفه‌ها را بازدید می‌کنند و نتایج را از طریق فرم‌های موجود در سامانه ارزیابی سلامت به ما اعلام می‌کنند.
به گفته او اگر در این زمینه خلافی شناسایی شود، در مرحله اول با تذکر و جمع آوری مواد غیرمجاز و در مرحله بعدی به صورت قانونی با متخلفان برخورد خواهد شد. او ادامه می‌دهد: سال گذشته گروهی به عنوان نظارت بر تغذیه سالم استان شکل گرفت و به تبع آن در هر ناحیه نیز گروهی با همین عنوان فعالیت می‌کنند. امسال از آن‌ها خواسته ایم تا دوره‌های آموزشی نیز برای متصدیان بوفه‌ها برگزار کنند. این گروه هر سال دستور العمل‌هایی برایمان می‌فرستند و در آن موارد ممنوع را مشخص می‌کنند. در ادامه برای دریافت آمار، تعداد مجوزها، تخلفات احتمالی و همچنین موضوع تامین نیروی مراقبان بهداشت سراغ سازمان دانش‌آموزی می‌رویم، اما با وجود پیگیری‌های مکرر موفق به دریافت اطلاعات از این سازمان نمی‌شویم.