محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ جنگ پایانی برایشان نداشته است، حتی دور از گلوله ها، انفجار بمب‌ها و سر بریدن ها. روزی برای زنده ماندن در وطنشان جنگیدند؛ روز دیگر برای دل کندن از وطن؛ دیگر روزی برای پناه آوردن به اینجا و پیوستن به جمع مهاجران؛ روز‌هایی بی انتها برای یک لقمه نان شب و.... انگار جنگ همیشه در میدان زندگی شان می‌تازد، هر روز به یک شکل و حالا چیزی به بوی ماهِ مهر نمانده، باز مشکلات ثبت نام مدرسه و جنگیدن برای تحصیل...
برای شنیدن حرف هایشان، به دفاتر کفالت اتباع آمده ایم؛ دفاتری که این روز‌ها مراجعانشان یکی درمیان پدر و مادر‌هایی هستند که به دنبال راهی برای ثبت نام کودکانشان در مدارس به اینجا آمده اند. دفتر کفالت اتباع در خیابان آبکوه مشهد، شلوغ‌تر از هر زمان دیگر است. درست در روز‌هایی که وضعیت کرونا در مشهد قرمز است، مراجعان شانه به شانه صف بسته اند. در میانه این صف، کرونا کمترین نگرانی شان است. شرایطشان اگر به بند‌های بخشنامه ابلاغی به دفاتر کفالت نخورد، کودکشان رنگ مدرسه را نخواهد دید. این نگرانی را زهره، مادر پنج فرزند مدرسه ای، سال قبل هم تا مرز جاماندن فرزندانش از تحصیل درک کرده است و امسال هم همان آش و همان کاسه.
این مادر افغان می‌گوید:
سال گذشته چهار بچه مدرسه‌ای داشتم که ثبت نام دو فرزندم در ابتدایی سخت‌تر از مقطع راهنمایی بود. با کارت حمایت تحصیلی توانستم ثبت نامشان کنم. امسال دختر کوچکم هم کلاس اولی می‌شود و حالا ثبت نام او سخت‌تر از بچه‌های دیگرم است. بیشتر از ۱۰ مدرسه در منطقه طبرسی رفته ام، اما ثبت نامش نکردند. می‌گویند یا باید ازطریق اداره اتباع ثبت نامش کنم یا ازطریق دفاتر کفالت.
زهره کودک کلاس اولی اش را به همراه دو کودک کلاس سومی و کلاس پنجمی همراه خودش آورده است. کودکان کنار مادر ایستاده اند و زل زده اند به دهان کارمند دفتر کفالت. نوبتشان که می‌رسد، آن‌ها جزو ۹ گروه تعیین شده اتباع در بخشنامه ابلاغی نیستند و جزو اتباعی هستند که باید تعهد بدهند. برای پیگیری ثبت نام هم به اداره کل اتباع ارجاع داده می‌شوند. براساس بخشنامه، ۹ گروه شامل ۱- دانش آموزان اتباع دارای مدارک معتبر، ۲- گذرنامه معتبر، ۳- روادید معتبر، ۴-گذرنامه خانوار، ۵-دفترچه پناهندگی، ۶-دفترچه اقامت ویژه، ۷-کارت‌های آمایش، ۸- کارت‌های هویت و ۹-برگه تردد، دارای اعتبارند.
زهره نیمکت‌های خونی مدارس افغان را نمی‌تواند فراموش کند، حوادثی که هنوز داغش برای هم وطنانش تازه است؛ آن‌ها که کودکانشان را صبح به مدرسه فرستادند و ظهر جنازه شان را پس گرفتند. او قدردان امنیت در مدارس مشهد است، اما یک جمله اش خالی از درد نیست؛ اینکه نیمکت‌های درس کودکان او اینجا غرق خون نمی‌شود، اما دلشان در این سنگ اندازی و جنگیدن برای ورود به مدرسه، چرا.
تعداد اتباعی که مثل زهره ناامید و دست خالی از دفتر کفالت بیرون می‌روند، کم نیستند. یک دوگانگی و تناقض بین گفته‌های مسئولان آموزش و پرورش و وزارت کشور وجود دارد که از یک طرف قول جانماندن از ثبت نام اتباع را می‌دهند و در سویی دیگر، بخشنامه‌های ابلاغی دربرگیرنده تمام گروه‌ها با شرایط مختلف حضور اتباع نیست. این شرایط در سال‌های گذشته هم بوده است، چنان که ملیحه، یکی از مادران افغان، می‌گوید: دو سال قبل، از ترس و ناامنی همراه با خانواده پنج نفره مان از ولایت دایکندی افغانستان به مشهد آمدیم و در منطقه قرقی ساکن شدیم.
در این دو سال هنوز نتوانسته ایم مشکل ثبت نام فرزندانمان در مدارس عادی را حل کنیم. او می‌گوید: سه کودک مدرسه‌ای دارم که یکی از آن‌ها قرار است امسال به کلاس اول برود و دوتای دیگر به کلاس پنجم و هفتم. برای سال تحصیل ۹۹-۱۴۰۰ خیلی به دفاتر کفالت رفتم تا کارت حمایت تحصیلی برای رفتن بچه‌ها به مدرسه را بگیرم، اما نشد و مجبور شدم بچه‌ها را در مدرسه خودگردان ثبت نام کنم. ما به عنوان مهاجر بدون مدرک، سرشماری نشدیم و، چون هیچ مدرکی نداریم، بچه‌ها را در مدرسه دولتی ثبت نام نمی‌کنند. اگر مدرسه خودگردان در قرقی نبود، بچه‌های من نمی‌توانستند درس بخوانند.
ملیحه این روز‌ها دربه در دنبال مجوزی برای ثبت نام کودکانش در مدارس است تا مهرماهی که می‌آید دوباره مجبور نباشد آن‌ها را به مدارس خودگردان بفرستد. به قول خودش راه مدرسه برای کودکان او هموار نیست و مشکلات این راه را همچنان باید به جان بخرد.
برخی از خانواده‌های اتباع درکنار مشکلات ثبت نام فرزندانشان برای مدرسه، از محدودیت مکانی و محدودیت در رشته‌های پرطرفدار هنرستان نیز گلایه می‌کنند. محمد دانش آموز نخبه و شاگرد اول کلاس بین دانش آموزان مدرسه اش در منطقه طلاب بوده است. او امسال می‌خواهد وارد هنرستان شود و در رشته برق و الکترونیک ادامه تحصیل دهد. مادرش سواد ندارد و خودش کار‌های ثبت نام مدرسه اش را دنبال می‌کند. همراه مادرش به چندین هنرستان دولتی مشــهد رفـــتــه است، اما ثبت نامش نکرده اند، با اینکه از کلاس اول تاکنون را در مدارس مشهد با معدل نزدیک به ۲۰ درس خوانده است. این دانش آموز اتباع می‌گوید که بعضی مدارس به او گفته اند که رشته‌های پرطرفدار پُر شده است و جا برای ثبت نام اتباع ندارند.
محمد این روز‌ها هم کنار پدر به بنّایی می‌رود تا خرج خانواده را دربیاورند و هم به امید آموختن حرفه و شغلی است که بتواند تا چند سال دیگر کمک خرج پدر و مادر پیرش باشد. از مدیران و مسئولان آموزش و پرورش تقاضا دارد که او را از تحصیل در رشته مورد علاقه اش محروم نکنند. محدودیت ناحیه‌ای هم در ثبت نام اتباع وجود دارد که محمد هم با این محدودیت در همه سال‌های تحصیلی اش روبه رو بوده است. فقط در نواحی محدودی مجوز تحصیل به آن‌ها داده شده که ویژه اتباع بوده است؛ این نواحی بیشتر در مناطق محروم و کم برخوردار بوده است.
از یک طرف وزارتخانه آموزش و پرورش و اداره کل اتباع عنوان می‌کنند که به دنبال تأکید و فرمان رهبر معظم انقلاب تلاش می‌کنند هیچ کودک اتباعی پشت در‌های مدرسه نماند و از سویی دیگر بخشنامه‌های ابلاغی شان نقص دارد و شامل تمام شرایط اتباع و سهمیه موردنیاز آنان در مدارس دولتی و مدارس فنی و حرفه‌ای نمی‌شود.
دستور رهبر معظم انقلاب درباره تحصیل همه کودکان افغانستانی، چه آن‌ها که به صورت قانونی در کشور حضور دارند و چه آن‌ها که شرایط قانونی حضور را کسب نکرده اند، ثبت نام و ورود به مدارس ایران است. وزارت کشور هم پیرو این دستور رهبرمعظم انقلاب، بخشنامه‌ای را ابلاغ کرد که براساس آن، ثبت نام اتباع برای تحصیل در مدارس کشور شامل هر دو گروه اتباع غیر ایرانی می‌شود. یعنی هم گروه دارای مدارک معتبر و مجوزدار و هم گروه اتباع خارجی فاقد مدرک که با توجه به فرمان رهبری باید ادارات اتباع و امور مهاجران با صدور نامه و مجوز و هماهنگی با ادارات آموزش و پرورش برای ثبت نام آن‌ها اقدامات مورد نیاز را انجام دهند.
برای پیگیری وضعیت ثبت نام دانش آموزان اتباع غیرایرانی ساکن در مشهد با مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفتگو می‌کنیم. قاسمعلی خدابنده به خبرنگار ما توضیح می‌دهد: در روند ثبت نام دانش آموزان اتباع برخی مشکلات، سیستمی است و مربوط به سامانه‌های پادا و سیدا، اما این ایرادات رفع خواهند شد؛ لذا خانواده‌های اتباع نگران جاماندن از ثبت نام نباشند.
وی با تأکید بر اینکه آموزش و پرورش قصد سنگ اندازی در مسیر ثبت نام دانش آموزان اتباع را ندارد، اما باید روال اداری و قانونی طی شود، می‌گوید: براساس روال قانونی دانش آموزان فاقد مدارک اقامتی باید برای ثبت نام در ابتدا به اداره اتباع و پس از اخذ تعهد و دریافت مجوز‌های لازم به آموزش و پرورش مراجعه کنند، اما برخی خانواده‌های اتباع ابتدا به مدارس مختلف سر می‌زنند و وقتی ثبت نام نمی‌شوند، گلایه می‌کنند.
خدابنده این نکته را هم به سخنانش می‌افزاید: ما نمی‌خواهیم دانش آموزان اتباع از تحصیل جا بمانند و تلاش می‌کنیم مسیر اجرای بخشنامه‌ها و ابلاغیه‌ها طی شود؛ مثل روال سال‌های گذشته که دانش آموزان اتباع درکنار سایر دانش آموزان ایرانی تحصیل کردند و برخی در مقاطع بالا درخشیدند.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی در پاسخ به این سؤال خبرنگار ما که خانواده‌های اتباع از محدودیت گذاشته شده برای ثبت نام رشته‌های پُرطرفدار هنرستان گلایه دارند، پاسخ می‌دهد: در رشته‌های پُرطرفدار فنی و حرفه‌ای به شرط داشتن ظرفیت، متقاضیان اتباع هم ثبت نام می‌شوند. به طور کلی بخشنامه‌ها در رشته‌های پرطرفدار تا ۳۰درصد ظرفیت را برای دانش آموزان اتباع در نظر گرفته اند. ما هم پیرو این بخشنامه‌ها در هنرستان‌هایی که ظرفیت داشته باشیم، محدودیتی برای ثبت نام نخواهیم داشت.
برنامه ریزی برای ثبت نام، تحصیل و امکان سنجی حضور گروه‌های مختلف اتباع در مدارس مشهد و استان، فراتر از نواقص بخشنامه ها، به دلیل جمعیت زیاد، کار سختی است. فقط آمار مقایسه‌ای جمعیت بیش از ۶۰ هزار دانش آموز اتباع غیر ایرانی در مدارس خراسان رضوی با حداقل ۱۰ استان دیگر کشور، گویای خیلی از حرف و حدیث‌ها خواهد بود.
خراسان رضوی به تنهایی بیش از ۶۰ هزار دانش آموز اتباع خارجی دارد درحالی که کل دانش آموزان استان ایلام ۹۰ هزار نفر است. یعنی جمعیت دانش آموزان اتباع استان ما به تنهایی به جمعیت دانش آموزان یک استان نزدیک است. یا استانی مثل سمنان درمجموع حدود ۱۲۰ هزار دانش آموز دارد، یعنی دانش آموزان اتباع خراسان رضوی به اندازه نصف جمعیت کل دانش آموزان استانی مثل سمنان هستند. استان‌های خراسان جنوبی، چهارمحال وبختیاری، خراسان شمالی، کهگیلویه و بویراحمد هر کدام جمعیت دانش آموزی شان در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر است.