الهام ظریفیان
شپش یعنی همان حشره شش‌پایی که با شنیدن اسمش یاد زندان‌های تاریک و نمور یا بی‌خانمان‌هایی که آلودگی از سرورویشان می‌بارد، می‌افتیم. شپش از قدیمی‌ترین موجودات زنده کره زمین است که تقریبا از ابتدا در کنار انسان زندگی کرده است. خیلی‌ها ممکن است فکر کنند، علم پزشکی آن‌قدر پیشرفت کرده و بهداشت در شهر‌ها و روستا‌ها آن‌قدر گسترش یافته است که دیگر اثری از شپش نیست. اما خبر بد این است که این انگل خون‌خوار نه تنها در هیچ‌جای دنیا ریشه‌کن نشده است، بلکه به علت انتقال از طریق محیط‌های انسانی عمومی حتی به سراغ افرادی که از نظر بهداشت فردی هم در شرایطی پذیرفتنی قرار دارند می‌رود.
کمیته مشترک پیشگیری از پدیکولوز
شروع سال تحصیلی هرسال مصادف است با شیوع ناگهانی این بیماری در بین دانش‌آموزان مدارس و مهدکودک‌ها. در همین رابطه رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار «مدرسه زندگی» می‌گوید: هرسال کمیته مشترکی بین آموزش و پرورش و معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی به منظور هماهنگی بین این ۲ نهاد برای شناسایی، آموزش و درمان این بیماری تشکیل می‌شود. امسال نیز این کمیته تشکیل شده و دستورالعمل‌های جدیدی را در خصوص رعایت موارد آموزشی و بهداشتی برای جلوگیری از شیوع بیماری پدیکولوز یا شپش سر، طی بخش‌نامه‌ای به مدارس ارسال کرده است.
رضا کشتی‌دار تأکید می‌کند: این کمیته همچنین جلسات آموزشی‌ای در قالب دوره‌های ضمن خدمت و کارگاه‌های دانش‌افزایی ویژه مدیران، مجریان و اولیا و دانش‌آموزان برگزار می‌کند. در این دوره‌ها مدرسانی از مراکز بهداشت حضور پیدا می‌کنند و فرایند شناسایی، درمان و مسائل بهداشتی را به افراد آموزش می‌دهند. این کمیته در سال گذشته نیز علاوه بر برگزاری کارگاه‌های آموزشی، اقدام به تهیه بروشور و سی‌دی‌های آموزشی در خصوص آموزش کامل پیشگیری و درمان شپش سر و ارسال آن به تمام ۴۷ منطقه استان
کرد.
وی با بیان اینکه اغلب دانش‌آموزان مدارس ابتدایی در صورت رعایت نکردن بهداشت، درگیر انگل شپش سر می‌شوند، می‌گوید: در این مدارس مراقبان سلامت در طول سال کار غربالگری را انجام می‌دهند و در صورت مشاهده، دانش‌آموز مبتلا را به مراکز جامع خدمات بهداشتی معرفی می‌کنند تا در این مراکز مداخلات درمانی و آموزش برای دانش‌آموز و خانواده وی آغاز شود، زیرا این بیماری به راحتی از یک شخص به شخص دیگر در خانواده منتقل می‌شود و بنابراین لازم است دوره درمانی هم‌زمان برای دانش‌آموز و خانواه وی صورت بگیرد.
نیازی به تراشیدن مو‌ها نیست
این مسئول تأکید می‌کند: در فرایند درمان نیازی نیست که دانش‌آموز مبتلا به شپش سر از دیگر دانش‌آموزان جدا شود بلکه فقط باید دقت و نظارت کرد که دانش‌آموز حتما بهداشت فردی خود را رعایت کند. همچنین تراشیدن مو‌ها تأثیری در درمان قطعی بیماری ندارد و بنابراین نباید دانش‌آموزان را مجبور به تراشیدن موهایشان کرد. بلکه صرفا باید توجه کرد که کوتاه کردن مو‌ها به شناسایی و درمان بیماری کمک می‌کند.
وی اعلام می‌کند: هرسال دانشگاه علوم پزشکی شامپو‌های مخصوص درمان شپش سر را برای دانش‌آموزان محروم تهیه می‌کرد و به صورت رایگان در اختیار خانواده آن‌ها قرار می‌داد. اما امسال در جلسه کمیته هماهنگی اعلام شد که احتمالا به دلیل کمبود اعتبارات شامپوی رایگان در اختیار این خانواده‌ها قرار نمی‌گیرد. بلکه فقط دانش‌آموزان آلوده شناسایی و فرایند درمان به آن‌ها آموزش داده می‌شود و خانواده‌ها باید این شامپو‌ها را از بازار آزاد تهیه کنند.
آمار دقیقی از دانش‌آموزان مبتلا نداریم
رئیس اداره سلامت و تندرستی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در پاسخ به این سؤال که چه میزان از دانش‌آموزان مبتلا به شپش سر هستند، می‌گوید: آمار دقیقی از شیوع این بیماری در مدارس نمی‌توان اعلام کرد. گزارش‌هایی از شیوع این بیماری در مدارس مشهد رسیده است، اما این گزارش‌ها حاکی از طغیان این بیماری نیست. با‌این‌حال خیلی زود غربالگری انجام و فرایند درمان شروع شده است. کشتی‌دار می‌افزاید: این ذهنیت که شپش تنها در مناطق محروم شیوع دارد، درست نیست و در مدارس مناطق برخوردار نیز این انگل در بین دانش‌آموزان دیده می‌شود؛ بنابراین لازم است که دانش‌آموزان و خانواده‌های آن‌ها و همچنین اولیای مدارس با شپش و روش‌های مبارزه با آن آشنایی داشته باشند و به رعایت بهداشت فردی اهمیت دهند. موی سر دانش‌آموزان باید به طور مرتب توسط مراقبان سلامت و پدر و مادر‌ها بازدید شود و در صورت شناسایی دانش‌آموز مبتلا بلافاصله کار‌های درمانی بر روی وی انجام شود.
محیط‌های عمومی، محل انتقال شپش
«مجید جلالی»، کارشناس ارشد حشره‌شناسی پزشکی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نیز در‌این‌باره می‌گوید: شپش سر حشره‌ای کوچک، بدون بال، خون‌خوار و انگل خارجی بدن انسان محسوب می‌شود. این حشره در اغلب نقاط دنیا وجود دارد و ابتلا به آن یکی از بیماری‌های شایع در سنین مدرسه است و در محل‌هایی که افراد به‌صورت دسته‌جمعی زندگی می‌کنند، به راحتی از شخصی به شخص دیگر انتقال پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: تخم شپش، رشک نام دارد و بیضی‌شکل، سفیدرنگ و به اندازه ته سنجاق است که محکم به ساقه مو می‌چسبد و به راحتی دیده می‌شود. افراد به علت رعایت نکردن بهداشت فردی ممکن است مبتلا به شپش شوند. شپش سر پوست را سوراخ و از این طریق با مکیدن خون تغذیه می‌کند و بزاق خود را نیز در محل تزریق می‌کند که این کار باعث خارش شدید پوست می‌شود. شپش سر و رشک‌های آن عمدتا در ناحیه پشت گوش و پشت سر دیده می‌شوند.
وی در مورد راه‌های انتقال شپش سر توضیح می‌دهد: این انگل از ۲ طریق مستقیم و غیرمستقیم انتقال‌پذیر است. در انتقال مستقیم تماس مستقیم با فرد یا افراد آلوده رخ می‌دهد. این آلودگی به خصوص در مدارس ابتدایی ممکن است همه‌گیر شود. همچنین آلودگی به این شپش نزد دختران بیشتر از پسران و در کودکان شایع‌تر از افراد بالغ است. انتقال غیر مستقیم عمدتا در اثر تماس با اشیای آلوده همچون حوله، شانه، برس سر، کلاه، روسری، مقنعه و چادر نماز، بالش، لباس‌های خواب و... که به طور مشترک مورد استفاده قرار می‌گیرند، صورت می‌گیرد؛ همچنین به وسیله صندلی‌های سالن اجتماعات، کلاس، وسایل نقلیه عمومی، کمد‌های لباس، حمام‌های عمومی، رخت‌کن استخر‌ها و....
به طور مداوم مو‌ها را بررسی کنید
وی می‌گوید: رعایت بهداشت فردی، حمام کردن و شانه کردن روزانه مو‌های سر و تمیز کردن همه‌روزه برس و شانه، معاینات مکرر مو‌ها توسط خانواده، مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی در صورت مشاهده موارد مشکوک، استفاده نکردن از برس و شانه دیگران، تعویض، شست‌وشو و اتو کردن مرتب لباس‌ها موجب پیشگیری از انتقال این بیماری می‌شوند.
وی در خصوص درمان این انگل می‌گوید: استفاده از شامپو ضدشپش سر براساس دستور پزشک معالج، استفاده از حوله آغشته به سرکه برای ماساژ مو‌های سر برای از بین بردن تخم شپش، شانه کردن مو‌ها در طول روز به دفعات و به طور مرتب، درمان افراد خانواده فرد آلوده، کوتاه‌کردن مو‌های سر، اتو کردن لباس‌ها به خصوص درز لباس‌ها و استفاده مرتب از جاروبرقی برای جمع‌آوری شپش‌های سرگردان در محیط منزل ضروری
است.