اساس فناوری اینترنت ماهواره‌ای، همان‌طور که از اسمش پیداست، ماهواره‌ها هستند و علت سر زبان‌ها افتادنش، البته در کشور ما، اقدامی است مشابه پرت‌کردن دیش‌ها از روی پشت‌بام‌ها. برویم تا با اینترنت ماهواره‌ای بیشتر آشنا شویم.
الهه توانا | شهرآرانیوز - این‌روز‌ها هربار نام طرح
«صیانت از فضای مجازی» را می‌شنویم، بلافاصله بعدش عبارت «اینترنت ماهواره‌ای» به گوش می‌خورد. برای نسلی که خاطره پرت‌شدن دیش‌های ماهواره همسایه‌ها از روی پشت‌بام را در ذهن دارد، ترکیب اینترنت ماهواره‌ای در برخورد شنیداری اول، همان بشقاب ممنوعه و حواشی‌اش را به ذهن می‌آورد. البته بعدش فوری به خودمان نهیب می‌زنیم که «نه بابا، این کجا و آن کجا؟»، اما تقارن و تداعی بیراهی هم نیست. اساس این فناوری، همان‌طور که از اسمش پیداست، ماهواره‌ها هستند و علت سر زبان‌ها افتادنش، البته در کشور ما، اقدامی است مشابه پرت‌کردن دیش‌ها از روی پشت‌بام‌ها. برویم تا با اینترنت ماهواره‌ای بیشتر آشنا شویم.
درخواست اتصال به فضا
اگر جزو خوره‌های فناوری هستید، خیلی پیش‌تر از این از چندوچون اینترنت ماهواره‌ای سر در آورده‌اید. اگر هم اخبار طرح صیانت از فضای‌مجازی حسابی غافل‌گیرتان کرده است، در روز‌های گذشته درباره این فناوری اطلاعاتی به‌دست آورده‌اید. اما اگر به‌هر دلیلی هنوز چیز زیادی درباره‌اش نمی‌دانید، من برایتان می‌گویم ماجرا از چه قرار است. اینترنت ماهواره‌ای نوعی اتصال بی‌سیم است که دریافت و انتقال داده‌ها در آن از طریق ارتباط بین یک دیش ماهواره زمینی با ماهواره‌ای مستقر در مدار کره‌زمین انجام می‌شود که یک روتر این ارتباط دوطرفه را برقرار می‌کند. راه‌اندازی این مجموعه نیازی به کمک‌گرفتن از فرد متخصص ندارد و ساده‌تر از چیزی است که به‌نظر می‌رسد.
دیش زمینی به تنظیم نیازی ندارد و به‌صورت خودکار روی ماهواره مدنظر قرار می‌گیرد. به زبان ساده‌تر بگویم؛ شما با هر وسیله هوشمندی که دارید، مثل لپ‌تاپ، درخواست اتصال می‌دهید. روتر که دستگاهی شبیه مودم‌های خانگی است، سیگنال را از لپ‌تاپ شما دریافت می‌کند و به دیش زمینی می‌فرستد. این دیش سیگنال را برای ماهواره‌های موجود در فضا می‌فرستد و در پاسخ، همه این فرایند به‌طور معکوس طی می‌شود تا شما به فضا متصل شوید؛ فضای لایتناهی وب!
همیشه پای «ایلان ماسک» در میان است
گرچه خیلی‌هایمان به‌تازگی از فناوری اینترنت ماهواره‌ای خبردار شده‌ایم، اما همین الآن تعدادی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی، نوع ماهواره‌ای اینترنت را در اختیار مشترکانشان قرار می‌دهند. درواقع حدود ۲۰ سال از زمانی می‌گذرد که ۲ شرکت آمریکایی «ویاست/ViaSat» و «هیوزنت/HughesNet» اولین سرویس اینترنت ماهواره‌ای را ارائه کردند. اگر برایتان سؤال شده که پس چرا خبرش به‌تازگی آن‌هم با اسم «
ایلان ماسک» داغ شده است، باید بگویم، چون این‌بار هم مثل بسیاری دیگر از اتفاقات جذاب دنیای فناوری در سال‌های گذشته، پای آقای ماسک و طرح‌های جاه‌طلبانه‌اش در میان است.
پروژه «استارلینک» شرکت «اسپیس‌ایکس/spacex» متعلق به ماسک، در مسیر پیشگامان این عرصه قدم می‌گذارد، اما طرحی کامل‌تر و وسیع‌تر در نظر دارد که قرار است ایراد‌های ویاست و هیوزنت را برطرف کند. استارلینک با پرتاب ۱۲ هزار و در مرحله بعد ۴۲ هزار ماهواره به فضا، دسترسی همه مردم جهان را به اینترنت فراهم خواهد کرد. معنی این وعده آن است که اینترنت به منطقه جغرافیایی محدود نخواهد بود و ساکنان دورافتاده‌ترین مناطق هم بدون نیاز به زیرساخت‌های هزینه‌بر مثل کابل و فیبر نوری می‌توانند به فضای وب دسترسی داشته باشند. تا الان حدود ۱۸۰۰ ماهواره استارلینک به فضا پرتاب شده است، اما چرا این‌همه روی تعداد ماهواره‌ها تمرکز می‌شود؟ دلیلش آن است که تعداد بیشتر ماهواره به‌معنای پهنای باند بیشتر و پوشش‌دادن کاربران بیشتر است، اما این تنها امتیاز استارلینک نسبت به همتایانش نیست. ماهواره‌های شرکت‌های اینترنتی کنونی، در مدار «زمین ثابت» و در ارتفاع ۳۵ هزار کیلومتری قرار دارند، اما ماهواره‌های استارلینک علاوه بر آنکه از نظر تعداد بسیار پرشمارترند، از مدار پایینی زمین یعنی ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری سر در آورده‌اند و این فاصله کمتر یعنی سرعت بیشتر و تأخیر کمتر.
خوب و بد اینترنت فضایی
اینترنت ماهواره‌ای به‌نظر می‌رسد به‌طور وسیع و بدون محدودیت در دسترس خواهد بود و قیمت کمتری خواهد داشت، اما قضیه به این سادگی نیست، دست‌کم در شروع. برای بسته راه‌اندازی سرویس اینترنت ماهواره‌ای، هزینه‌ای ۵۰۰ دلاری در نظر گرفته شده و این رقم بدون احتساب هزینه اشتراک ۱۰۰ دلاری ماهانه است که سرجمع به پول ما و با دلار ۲۷ هزار تومانی می‌شود به‌عبارتی ۱۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان! ازسوی دیگر استفاده از این سرویس بدون همراهی دولت‌ها به‌سادگی امکان‌پذیر نخواهد بود، چون اسپیس‌ایکس گرچه روی درآمدزایی عجیب‌وغریب این پروژه حساب کرده است، قصد ندارد بدون اجازه قانونی دولت‌ها اینترنت ماهواره‌ای را در خدمت مردمشان قرار بدهد.
وقتی تأثیرپذیری این سرویس از شرایط جوی را به این موارد اضافه کنیم، چندان جای دل‌خوشی باقی نمی‌ماند. درست است که در اینترنت ماهواره‌ای، به‌شرط ورود به کشور، کابلی نیست که تصادفی زیر لنگر کشتی برود و دکمه قرمزی وجود ندارد که دست‌برقضا کسی آن را فشار بدهد، اما برف و رعدوبرق و توفان و حتی ساختمان‌ها و برج‌های بلند می‌توانند روی کیفیت اتصال به اینترنت تأثیر بگذارند یا حتی باعث قطعی‌اش بشوند. بااینحال، بزرگ‌ترین نقطه‌قوت اینترنت ماهواره‌ای، یعنی جهانی‌بودنش، نویددهنده آینده روشنی در عرصه ارتباطات است؛ تعداد زیاد ماهواره‌ها کار دستگاه‌های ارسال‌کننده پارازیت را دشوار می‌کند و آن‌ها دیگر نمی‌توانند مسیر حرکت امواج را ردیابی کنند. به‌علاوه اگر یک مسیر ارتباطی مسدود شود، دیش زمینی با چرخش اتوماتیک روی ماهواره دیگری سوییچ می‌شود و امواج را از آن دریافت می‌کند. به‌این‌ترتیب هیچ‌چیز نمی‌تواند مانع دسترسی آزاد به اطلاعات شود.
اینترنت سریع به ایران می‌رسد؟
باتوجه‌به آنچه گفته شد و با درنظرگرفتن نقش تحریم‌ها، از لحاظ منطقی دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای فعلا در کشور ما امکان‌پذیر به‌نظر نمی‌رسد، به‌علاوه آنکه در سایر کشور‌ها هم این سرویس همچنان در دست بررسی است و به‌صورت آزمایشی دراختیار تعداد معدودی از کاربران قرار گرفته است. بااینحال خبر‌هایی از ورود اینترنت ماهواره‌ای به ایران به گوش می‌رسد. خبرگزاری ایلنا حدود ۳ ماه پیش (۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۰) اعلام کرده بود: «با جاگیری و عبور ماهواره‌های استارلینک از فراز ایران، رسما کشور ما زیرپوشش اینترنت پرسرعت ماهواره‌ای استارلینک قرار گرفت. براساس اخبار منتشرشده از چند روز قبل عراق و مرز‌های غربی ایران زیرپوشش اینترنت ماهواره‌ای قرار گرفته‌اند و امکان خرید اشتراک برای این مناطق فعال است.
فعال‌شدن امکان خرید اینترنت ماهواره‌ای برای بخشی از ایران درحالی است که هنوز نهاد‌های ذی‌ربط مباحث مربوط به این اتفاق مهم را کلی مطرح می‌کنند و هیچ برنامه مشخصی برای استفاده از فرصت‌های آن و برخورد با تهدید‌ها اعلام نکرده‌اند.» ایرنا از قول محمدحسن انتظاری، عضو شورای‌عالی فضای‌مجازی، می‌نویسد: «ما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم که نحوه سیگنال‌دهی، ارتباط شبکه روی زمین و ارتباط بین‌شبکه‌ای روی زمین در این نوع از پوشش اینترنت به چه شکل است. قرار است که یک پروژه دقیق فنی درباره اینترنت ماهوره‌ای انجام شود.» کارشناسان حوزه فناوری معتقدند آنچه در خبر‌ها با عنوان اینترنت ماهواره‌ای در ایران مطرح می‌شود، صرفا امکان پیش‌ثبت‌نام است و تا راه‌اندازی وسیع آن در کشور راه درازی در پیش است. بااینحال دیر یا زود، از مبادی قانونی یا به‌کمک ترفند‌هایی که قوانین را دور می‌زنند، ایران هم مثل سایر کشور‌ها از این فناوری تازه برخوردار خواهد شد و کاربران، اینترنتی سریع و بدون محدودیت را تجربه خواهند کرد؛ اما چقدر سریع و چه زمانی؟
اینترنت سریع دقیقا یعنی چی؟
درباره زمان دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت ماهواره‌ای نمی‌شود گمانه‌زنی دقیقی کرد، اما درباره سرعت این سرویس جدید پیش‌بینی‌های جالبی وجود دارد. مثل اینکه گفته می‌شود سرعت اینترنت به ۳۰۰ مگابیت‌برثانیه خواهد رسید و با افزایش تعداد ماهواره‌ها یک‌گیگابیت‌برثانیه را هم پر خواهد کرد. سرعت کنونی اینترنت ماهواره‌ای ۵۰ تا ۱۵۰ مگابیت‌برثانیه است که نه‌تن‌ها عدد درخورتوجهی نیست، بلکه درحدود میانگین سرعت اینترنت در جهان است و کمتر از سرعتی است که کاربران خیلی از کشور‌ها تجربه می‌کنند. وب‌سایت «اسپیدتست» در تازه‌ترین گزارشش اعلام کرده است میانگین جهانی سرعت اینترنت موبایل ۵۳/۵۴مگابیت‌برثانیه و میانگین جهانی سرعت اینترنت ثابت ۱۵/۱۰۵مگابیت‌برثانیه است.
رکوردداران پرسرعت‌ترین اینترنت تلفن‌همراه
۱. امارات متحده عربی | ۰۴/۱۹۴مگابیت‌برثانیه
۲. کره‌جنوبی | ۵۸/۱۹۲مگابیت‌برثانیه
۳. قطر | ۸۱/۱۷۹مگابیت‌برثانیه
۴. عربستان سعودی | ۴۰/۱۶۰ مگابیت‌برثانیه
۵. چین | ۹/۱۵۳ مگابیت‌برثانیه
...
۷۹. ایران| ۷۹/۳۰ مگابیت‌برثانیه
**نکته کنکوری: حالا که تا اینجا آمدید، جایزه شما یادگرفتن یک ترفند برای سنجیدن میزان سرعت اینترنتتان است. وب‌سایت «speedcheck.ir» به‌طور مستقل و بدون ارتباط با اپراتور‌های اینترنتی این کار را برای شما انجام می‌دهد تا متوجه شوید سرعت دانلود و آپلودی که شرکت ارائه‌دهنده سرویس اینترنت شما در اختیار شما قرار داده است با سرعت اصلی آن تفاوت دارد یا خیر و درصورت پی‌بردن به مشکل، آن را از طریق شرکت مدنظر یا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی پیگیری کنید.
نکته‌های تکمیلی برای کنجکاو‌ها
شما اینک کلیات بحث اینترنت ماهواره‌ای و پروژه استارلینک را می‌دانید و می‌توانید تصمیم بگیرید که در برابر شایعات این روز‌ها بادی به‌غبغب بیندازید و اطلاعاتتان را به‌رخ دیگران بکشید یا جمع را با لبخند کجکی به‌نشانه «من یه چیزایی می‌دونم، ولی حال ندارم بگم!» ترک کنید. اگر همچنان پرسش‌هایی در ذهنتان چرخ می‌زند و کنجکاوید که بیشتر درباره این موضوع بدانید، این مطلب برای شماست.
اینترنت ماهواره‌ای به‌کار گیمر‌ها می‌آید؟
در سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای کنونی، به‌دلیل مسافتی که داده‌های اینترنت ماهواره‌ای باید تا فضا طی کنند، تأخیر (latency) اجتناب‌ناپذیر است و اجرای بازی‌هایی که نیاز به پاسخ سریع دارند، مثل «Call of Duty»، «Apex Legends» و «Fortnite» و حتی ارتباطات صوتی‌تصویری با مشکل روبه‌رو می‌شود، اما یکی از نقاط قوتی که استارلینک نسبت به رقبا دارد، این است که با کم‌کردن فاصله ماهواره و گیرنده، تأخیر را کاهش خواهد داد، در حدی که گفته می‌شود اینترنت ماهواره‌ای برای بازی و تماس‌های ازراه‌دور کاربرد بیشتری خواهد داشت تا استفاده‌های روزمره‌ای مثل ایمیل‌فرستادن که تأخیر در آن‌ها تأثیر چندانی ندارد.
به دردسرش می‌ارزد؟
خب از لحاظ استفاده کوتاه‌مدت کاربران، اینترنت کابلی کنونی سرعت دانلود و آپلود قابل قبول و هزینه کمتری دارد، اما فراهم‌کردن زیرساخت‌های مورد نیاز برای اینترنت زمینی، هزینه زیادی می‌برد و در بسیاری از نقاط جهان امکان‌پذیر نیست. تخمین زده می‌شود که همین الآن حدود ۳ میلیارد نفر یعنی ۴۰ درصد جمعیت دنیا از دسترسی به اینترنت محروم‌اند و از ۴/۵ میلیارد نفر مشترک کنونی هم خیلی‌هایشان به اینترنت پرسرعت، ارزان و باکیفیت دسترسی ندارند؛ بنابراین اگرچه ایلان‌ماسک اهداف نیکوکارانه‌ای برای استارلینک در نظر ندارد، اما نتیجه کار در آینده بلندمدت احتمالا به‌نفع ساکنان مناطق دورازدسترس خواهد بود. سؤال اینجاست که مگر فرستادن ماهواره به فضا کار آسان و کم‌هزینه‌ای است؟ البته که نه، اما ماسک فعلا رقیب جدی در این زمینه ندارد و تنها شرکتی است که فناوری موشک‌های قابل استفاده مجدد را در اختیار دارد و هزینه‌ای را که بابت طرحش می‌پردازد، به‌زودی به‌جیب خواهد زد؛ پس بله، گویا به دردسرش می‌ارزد! به‌ویژه آنکه اینترنت ماهواره‌ای، راه را برای مقاصد فناورانه دیگر باز خواهد کرد.
در آسمان بالای سرمان مشکلی پیش نمی‌آید؟
مدتی پیش شرکت «آمازون» از کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) درخواست کرد تا زمان تکمیل بررسی‌های بیشتر درباره افزایش تعداد ماهواره‌ها در فضا، برای ماهواره‌های اسپیس‌ایکس محدودیت ارتفاع در نظر گرفته شود و خطر برخورد بین ماهواره‌ها و تداخلات رادیویی بررسی شود. این اظهارات ازسوی طرف‌داران استارلینک و خود این شرکت به‌پای احساس خطر آمازون از منافعش گذاشته شد؛ به‌ویژه آنکه سخنگوی آمازون، اقدامات اسپیس‌ایکس را «ضدرقابت و انحصارگرایانه» خواند، اما منجمان که اساسا در این قضیه ذی‌نفع نیستند نیز هشدار‌هایی در این باره داده‌اند. آن‌ها می‌گویند فعالیت ماهواره‌ها در مدار زمین می‌تواند کیفیت انجام رصد‌های نجومی با نور طبیعی و نور مادون‌قرمز از سطح زمین را کاهش دهد و طراحی بد در جای‌گذاری ماهواره‌ها در مدار زمین، اثر مخربی بر برنامه‌های نجومی خواهد داشت. غیر از احتمال آلودگی بصری، مشکل ایجاد زباله‌های فضایی، خطر دیگری است که کارشناسان نجومی درباره‌اش هشدار داده‌اند.
خطرات زیست‌محیطی ندارد؟
در دهه ۸۰ میلادی، سامانه‌های ماهواره‌ای از قانون «سیاست ملی محیط‌زیست» معاف شدند. کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا در بررسی‌هایی به این نتیجه رسید که فرستادن ماهواره به فضا تأثیر مستقیمی بر محیط‌زیست ندارد، با این حال تبصره‌ای برای این قانون در نظر گرفت؛ می‌شود به‌طور موردی از این سازمان درخواست کرد که اقدامات فضایی شرکت‌ها را از لحاظ پیامد‌های زیست‌محیطی بررسی کند و این کاری است که رقیب استارلینک، «ویاست» انجام داد. این شرکت گلایه کرده است که قانون معافیت قدیمی، امروز دیگر کارآمد نیست و می‌تواند آثاری منفی بر ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و اقتصاد داشته باشد؛ از جمله آنکه احتمال دارد ترکیب‌های شیمیایی پرتابگر‌ها باعث تخریب لایه ازن شود. این هشدار‌ها البته باز به‌حساب احساس خطر در بازار رقابت گذاشته شد. ایلان‌ماسک در توییترش در پاسخ به خطرات احتمالی پروژه‌اش، نوشت: «استارلینک خطراتی برای سود Viasat خواهد داشت.» با این حال پرسش‌ها و ابهام‌ها درباره تأثیر ماهواره‌های پرشمار و نزدیک‌به‌زمین استارلینک همچنان به‌قوت خود باقی است و علاقه‌مندان به اینترنت ماهواره‌ای منتظر پاسخ‌گویی آقای ماسک و شرکتش هستند.