عادل نجفی | شهرآرانیوز؛ سال‌های سال در شهر‌ها و آبادی‌های گوشه و کنار جهان دوچرخه اصلی‌ترین وسیله حمل و نقل درون‌شهری بود. پیر و جوان از آن استفاده می‌کردند تا با گسترش شهر‌ها و تغییر نیازها، به‌سرعت خودرو‌ها جای خود را در میان اقشار مختلف باز کردند. ترافیک و آلودگی‌های صوتی و تنفسی اولین نشانه‌های تفاوت شهر‌های بزرگ و کوچک شد. تعداد خودرو‌ها و استفاده از آن‌ها آن‌قدر افزایش یافت که دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقل و دوچرخه‌سواران به گروهی اقلیت تبدیل شدند، گروهی که اگرچه برچسب‌هایی مانند بی‌پولی و تنگدستی به آن‌ها نسبت دادند، اما با گذشت زمان مشخص شد که دلسوزان واقعی محیط‌زیست و سلامتی شهروندان هستند. این در حالی است که در سال‌های اخیر به‌تدریج نگاه‌ها و رویکرد‌ها تعدیل شدند.
هرچه عوارض شهری مانند تراکم خودرو‌ها و مشکلات ترافیکی و چالش‌های سلامتی برای شهروندان به‌ویژه در کلانشهرها بیشتر مشخص می‌شود، ضرورت جایگزینی و دست‌کم استفاده بیشتر از دوچرخه به عنوان وسیله‌ای برای ایجاد یک جامعه بهتر الزامی به نظر می‌رسد.
شهروندانی که از دوچرخه برای تردد در شهر استفاده می‌کنند بیش از دیگران و شاید حتی ورزشکاران آماتور از بهبودی شرایط فیزیکی و سلامتی بهره‌مند می‌شوند. بهبود وضعیت عضلات، گردش خون و تقویت مفاصل از نخستین نشانه‌های ارتقای کیفیت سلامتی رکاب‌زنان در مقایسه با دیگر افراد است. کاهش احتمال سکته قلبی، تقویت ناحیه پشت و پیش‌گیری از عوارض دیسک کمر نیز در دوچرخه‌سواران در مقایسه با دیگر ورزشکاران گزارش شده است.
در ناحیه مغزی نیز پژوهش‌ها نشان می‌دهد به دلیل افزایش تنفس‌های عمیق، مغز اکسیژن بیشتری دریافت می‌کند و روند تصمیم‌گیری و تفکر را برای شهروندان رکاب‌زن آسان‌تر و کارآمدتر می‌سازد. براساس پژوهشی که در اسپانیا روی دانش‌آموزان انجام گرفت، آن گروهی که با استفاده از دوچرخه روزانه مسیر میان مدرسه و منزل را تردد می‌کردند در امتحانات مختلف نیز عملکرد بهتری داشتند.
هم‌چنین پژوهش‌ها درباره بزرگ‌سالان مادریدی نشان داد به دلیل تنفس عمیق‌تر و ترشح هورمون‌هایی مانند اندورفین، عملکرد مغزی، رکاب‌زنان کمتر دچار اختلالاتی مانند آلزایمر یا افسردگی می‌شوند. در سطح وسیع‌تر نیز شهروندان شهر‌ها و مناطق دوستدار دوچرخه با تنفس هوای پاک، از بسیاری عوارض آن‌ها نظیر مرگ‌های زودرس در امان خواهند ماند. به طور کلی و به توصیه متخصصان پزشکی، رکاب‌زنی مستمر و منظم به صورت میانگین ۲ ساعت می‌تواند روی پیش‌گیری از بسیاری بیماری‌ها مؤثر باشد. در ادامه به ۳ مورد بسیار رایج اشاره می‌کنیم.
افراد بسیاری گله‌مندند که با نوشیدن آب نیز چاق می‌شوند و دچار اضافه وزن هستند. دوچرخه‌سورای یکی از ساده‌ترین راه‌های کنترل و کاهش وزن است، زیرا میزان سوخت‌وساز بدن را افزایش می‌دهد و به سوزاندن چربی‌ها سرعت می‌بخشد.
البته بدون تردید، کاهش وزن از طریق رکاب‌زنی باید با یک رژیم غذایی مناسب نیز همراه باشد تا بهترین نتیجه را در کوتاه‌ترین زمان نشان دهد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد افراد به‌ویژه ساکنان کلانشهرها در هفته ۲۰۰۰ کالری انرژی را باید صرف تحرکات ورزشی کنند. رکاب‌زنی منظم می‌تواند در هر ساعت در حدود ۳۰۰ کالری بسوزاند به نحوی که اگر شما روزانه نیم ساعت دوچرخه‌سواری کنید، در طول یک سال به طور مستمر روزانه ۵ کیلوگرم چربی می‌سوزانید!
سکته‌های قلبی و فشار خون از رایج‌ترین مصادیق بیماری‌های قلب و عروق هستند. دوچرخه‌سواری منظم به تقویت ماهیچه‌های قلب، پایین آوردن شدت ضربان و کاهش سطح چربی خون کمک می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند شهروندانی که مسیر‌های ثابتی مانند منزل به محل کار را با دوچرخه طی می‌کنند، ۲ تا ۳ برابر در مقایسه با افرادی که از خودرو شخصی استفاده می‌کنند، کمتر در معرض آلودگی هوا هستند. در نتیجه عملکرد شش‌های آن‌ها بهبود می‌یابد. یافته‌های یک پژوهش چهارده‌ساله روی ۳۰ هزار دانمارکی ۲۰ تا هشتادساله نشان می‌دهد گروه رکاب‌زنان به‌مراتب کمتر دچار بیماری‌های قلب و عروق می‌شوند.
بیماری دیابت نوع ۲ در میان افراد ساکن شهر‌ها به‌ویژه کلانشهرها در حال افزایش است. کمبود فعالیت‌های بدنی و رژیم غذایی ناسالم به نگرانی بزرگی برای مقامات حوزه بهداشت و درمان تبدیل شده است. شاید درباره تغذیه سالم و تأمین محصولات ارگانیک با نرخ‌های مناسب به همه شهروندان هنوز با مشکلاتی روبه‌رو باشیم، اما شهروندان می‌توانند با افزایش فعالیت بدنی از جمله رکاب‌زنی مستمر مانع ابتلای خود به دیابت شوند. پژوهش‌ها در فنلاند نشان می‌دهد روزانه ۳۰ دقیقه دوچرخه‌سواری تا ۴۰ درصد شانس ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد.
یکی از نکات دوچرخه‌سواری که به‌راحتی به صورت عددی و آماری قابل بیان نیست، تجربه زیستی دوچرخه‌سواران در مقایسه با دیگر گروه‌های شهروندی است. به عبارت دیگر، دوچرخه یکی از ابزار‌های درک تجربی شهر است. شهروند دوچرخه‌سوار شهر را با همه حس آن تجربه می‌کند در حالی که رانندگان خودرو‌های شخصی و عمومی بین خود و جامعه پیرامونی دیوار‌های آهنین و خط‌کشی‌های معابر را می‌بینند.
سفر شهری شما در خودرو معطوف به پاسخ این معادله است که چگونه از نقطه «الف» تا «ب» در کوتاه‌ترین و سریع‌ترین زمان تردد کنم! این در حالی که معیار دوچرخه‌سواران برای تردد می‌تواند محیط پیرامونی، محله‌هایی که شهر آن‌ها را می‌سازند و مناظری باشند که به طور کلی از نقطه‌نظر صندلی راننده ناپیدا هستند. وجود چنین دیدگاه‌ها و تصوراتی باعث شده است حتی سازمان ملل نیز از سال ۲۰۱۸ میلادی روز سوم ژوئن (۱۳ خرداد) را روز جهانی دوچرخه‌سواری اعلام کند و طرح‌هایی نوآورانه نطیر ایجاد مسیر‌های اختصاصی دوچرخه‌سواران، دوچرخه‌های اشتراکی یا استفاده از پیک‌های رکاب‌زن به جای موتوری و خودروی و نظایر آن‌ها گسترش یابند. اما تجربه و پیامد‌های چنین طرح‌هایی در همه کلانشهرها یکسان نیستند.
لندن از شهر‌هایی است که با وجود محدودیت‌های گسترده برای خودرو‌های شخصی و توسعه خطوط دوچرخه، هم‌چنان در بافت‌های مرکزی خود دچار تراکم بیش‌ازاندازه است. تجربه پایتخت انگلستان نشان می‌دهد توسعه خطوط دوچرخه هم‌زمان با ممنوعیت آمد و شد خودرو‌های شخصی در بافت‌های مرکزی این کلان‌شهر حتی با وجود توسعه خطوط حمل و نقل عمومی نتوانسته است مشکل ترافیک و آلودگی را رفع کند. هم‌چنان تاکسی‌های شهری و اینترنتی، اتوبوس‌ها و خودرو‌های حمل بار به دنبال جای پارک هستند و مسیر دوچرخه‌سواران در ساعات زیادی از روز خالی از تردد و ناکارآمد است.
کارشناسان بر این باورند که تعدد نهاد‌های تصمیم‌گیری و توجه هیجانی به مسائل زیست‌محیطی ناکارآمدی ایده‌های ترافیکی را نشان می‌دهند. آمار‌ها در لندن نشان می‌دهند مالکیت خودرو‌های شخصی از ۵۰ درصد در سال ۲۰۰۳ به کمتر از ۳۵ درصد در سال‌های اخیر رسیده است، اما افزایش جمعیت نیاز به خدمات و آمد و شد‌ها را افزایش داده است. ایده ایجاد خطوط دوچرخه‌سواری در لندن از سال ۲۰۱۵ اجرایی شده است و در مناطق بسیاری در تقاطع با اتوبوس‌ها مانع از تردد آن‌ها و افزایش آلودگی و انتظار شهروندان شده‌اند. به عبارت دیگر، ما آلودگی بیشتری تنفس می‌کنیم، چون خودروی جابه‌جا نمی‌شود! بنابراین ایجاد مسیر‌های ویژه دوچرخه به‌ویژه در بافت مرکزی کلانشهرها بررسی‌ها دقیق‌تری نیاز دارد.
منابع:
https://www.theguardian.com/politics/۲۰۲۰/feb/۱۱/how-london-got-rid-of-private-cars-and-grew-more-congested-than-ever
The Real Reason Why Bicycles are the Key to Better Cities | Smart Cities Dive
Concepts for Urban Cycling are becoming popular worldwide to make cities more liveable again. | iF WORLD DESIGN GUIDE
Cycling - health benefits - Better Health Channel
Why cities should adopt the bicycle (activesustainability.com)