تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ همین دارو‌هایی که امروز به آسانی عرضه می‌شوند و بیشترشان را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنیم، روزی تلاش‌های بسیاری برای کشف آن انجام گرفته است؛ دارو‌هایی که گاه، جان افراد را نجات می‌دهد و گاه با کاهش اثر باقی مانده بیماری، کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشد. افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های آندمیک (بومی) که در یک منطقه شایع اند، دچار مشکلات پس از آن می‌شوند، چشم به راه دارو‌های جدید و مؤثرتر هستند.
سالک یا لیشمانیاز پوستی، یکی از بیماری‌های شایع در ایران و همچنین در خراسان است که هرسال تعداد زیادی مبتلای کودک و بزرگسال دارد. بیماری‌ای که حتی درصورت مداوا و بهبودی، زخم ناشی از آن، تا پایان عمر باقی می‌ماند. علاوه بر درمان رایج سالک، محققان برای کشف دارو‌های دیگر، سال‌ها پژوهش کرده اند؛ مجید ذوقی کاخکی یکی از آن هاست که حالا داروی پیشنهادی خود را به مرحله تست انسانی رسانده و امیدوار به تولید انبوه آن است. گفت وگوی ما درباره انگیزه تولید این دارو، مراحل ثبت اختراع و مشکلات کنونی اش، پیش روی شماست.
متولد۱۳۶۲ در شهرستان گناباد، کارشناس ارشد مدیریت است. هیچ یک از این ویژگی ها، به ظاهر، ارتباطی با کشف و تولید دارو پیدا نمی‌کند. اما برای مجید ذوقی، فرزند یک پدر و مادر علاقه‌مند به گیاهان دارویی و تهیه آن برای درد‌های مختلف کافی بود تا بخواهد با ثبت داروی سالک، راه پدرش را علمی‌تر و تخصصی‌تر دنبال کند و افراد بیشتری از آن درمان‌ها بهره ببرند.
خودش درباره شروع راه تولید تا به امروز چنین می‌گوید: از زمانی که کارم را به طور جدی برای ثبت اختراع و انجام آزمایش‌ها شروع کردم، نزدیک به ۶سال می‌گذرد. مهم‌ترین دلیلم شیوع این بیماری در منطقه خراسان و البته ایران بود که خانواده‌های زیادی را درگیر می‌کرد. سالک یک بیماری انگلی مشترک بین انسان و حیوان است که سازمان جهانی بهداشت آن را جزو ۱۰ بیماری اول شناسایی کرده و از کشور‌ها درخواست کرده است که برای آن درمانی پیدا کنند.
ذوقی، روش درمان موجود را کافی و کامل نمی‌داند. او می‌گوید: این بیماری در هیچ جای جهان درمان خاصی ندارد؛ البته درمان‌های موقتی همچون تزریق آمپول گلوکانتیم و سرمادرمانی به بهبودی زخم کمک می‌کند، اما اثر زخم سالک تا پایان عمر بیمار روی پوست باقی می‌ماند.
وی طرح خود را به دانشگاه سپرد تا استادان درباره آن اظهارنظر کنند. ۱۵ مرداد سال گذشته پس از تلاش‌های بسیار، طرح «بررسی اثر پودر بلوط جنگلی برای درمان زخم سالک» در کمیته اخلاق دانشگاه آزاد مشهد تصویب شد و پس از دریافت کد اخلاق در پژوهش، تأییدیه بین المللی IRCT (کارآزمایی بالینی) را هم دریافت کرد.
«تاکنون مراحل مختلفی مطابق با سرفصل سازمان غذا و داروی ایران انجام شده است. ابتدا در دانشگاه نتیجه مثبت دارو گزارش شد و براساس این گزارش تست آن روی مدل حیوانی (موش) در دانشکده شاهین فر انجام گرفت که به صدور مجوز ثبت اختراع منجر شد.» مخترع داروی سالک با بیان اینکه این روز‌ها همه نگرانی اش اتمام مرحله آزمایش در فاز انسانی است، اضافه می‌کند: آخرین مرحله بررسی نتیجه دارو در بیماران واقعی است که در این مرحله برای تست انسانی نیاز به ۳۰ بیمار داوطلب داریم. در ابتدا پیش بینی کردیم که این مرحله حدود ۶ یا ۸ ماه طول بکشد، اما متأسفانه به دلیل شیوع کرونا دسترسی به بیماران سخت‌تر شده است. البته همان چند بیمار داوطلب با موفقیت درمان شدند.
از ترکیبات درمانی داروی اختراعی خودش که به صورت پماد تهیه شده است، با اطمینان حرف می‌زند و تأکید می‌کند که بدون عارضه است؛ «این داروی گیاهی دوره درمانی حدود ۱۰ تا ۱۲ روزه دارد و برای هر دونوع بیماری خشک و مرطوب سالک مؤثر است. هیچ درد و عارضه‌ای به بیمار وارد نمی‌کند و نکته خیلی مهم این است که بیماران قلبی و زنان باردار نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.»
این مخترع جوان در ادامه گفتگو به اثر درمانی دیگری از این دارو هم اشاره می‌کند؛ «با مراجعه به چند دام پزشک متوجه شدم اگر حیوانی مثل سگ به این بیماری مبتلا شده باشد، معدوم می‌شود که خیلی غم انگیز است؛ خوشبختانه این دارو برای درمان حیوانات خانگی هم مؤثر است.»
ذوقی امیدوار است که در زمان باقی مانده، تعداد مشخصی بیمار را درمان کند و اختراع خود را پس از دریافت مجوز سازمان غذا و دارو به مرحله تولید انبوه دارو برساند. خواسته او یک «اما» هم دارد: هرکدام از مراحل، دوره انتظار دارد و مستلزم طی شدن مراحل طولانی اداری است که بها دادن مسئولان و حمایت آنان را می‌طلبد، اما از حمایت، فقط نامی بر زبان آن‌ها باقی مانده است. این امر یکی از دلایل تأخیر در گذراندن مراحل است. وی درباره هزینه‌ها هم می‌گوید: تا این مرحله، هزینه‌های زیادی به من تحمیل شده است و ازآنجا که هیچ حمایتی از چنین طرح‌هایی نمی‌شود، همه هزینه‌ها را خودم متقبل شده ام.
ذوقی یادآور می‌شود: محل انجام فاز انسانی تست دارو، خیابان امام خمینی۱۴، پژوهشکده «نوآوری پزشکی» دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد مشهد است و شهروندان مبتلا به گزش پشه سالک می‌توانند با داوطلب شدن، به مراحل تأیید و تهیه دارو کمک کنند.
سالک یک بیماری بومی و آندمیک استان خراسان است که نوع شهری و روستایی آن همچنان شیوع دارد، اما اغلب نوع شهری و بیشتر در مبتلایان مشهدی مشاهده می‌شود. در حاشیه گفت و گوی این مخترع دارو، پای آمار‌ها و صحبت‌های محمد حسن مسعودی، کارشناس بیماری‌های واگیر و کارشناس سالک دانشگاه علوم پزشکی مشهد، می‌نشینیم که البته عدد‌ها و رقم‌هایی که بیان می‌کند، امیدوارکننده است: در ۱۲ سال گذشته، آمار ابتلا به سالک کاهش بسیار شایان توجهی داشته، به طوری که گزارش مبتلایان از ۶ هزار مورد در سال ۱۳۸۸ به ۹۰۰ مورد در سال ۹۹ رسیده است. از ابتدای سال جاری تا پایان مرداد، ۳۱۹ نفر مراجعه کرده اند که نسبت به سال گذشته، ۱۹ مورد بیشتر بوده است. همه این‌ها درحالی است که کانونی بودن استان و مشهد دراین بیماری همچنان ادامه دارد.
این کارشناس، درعین حال که وضعیت کنونی را امیدوارکننده می‌داند، می‌افزاید: این آمار نشان می‌دهد اقدامات پیشگیرانه صورت گرفته در کمیته کنترل بیماری سالک مؤثر بوده و مواردی همچون شناسایی کانون‌های مستعد بیماری، آسفالت معابر خاکی، جمع آوری زباله‌ها و نخاله‌ها مؤثر بوده است.
مسعودی، پیگیری موارد درمانی را از وظایف مرکز بهداشت می‌داند که در حال انجام است؛ «اقدامات ما، آموزش بهداشت عمومی درباره پیشگیری از بیماری، پوشاندن زخم و مراجعه بموقع برای درمان است. خدمات درمانی و داروی گلوکانتیم رایگان نیز به مقدار کافی در مراکز وجود دارد و درمان پس از تشخیص پزشک انجام خواهد گرفت.»