معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ بازنشستگی و -پس از آن- سالمندی سبب می‌شود از حجم تعاملات اجتماعی ما در مقایسه با دوره جوانی و میان‌سالی قدری کاسته شود. البته این موضوع برای همه و به یک اندازه صادق نیست، زیرا برخی پرشورتر از قبل روزگار می‌گذرانند و برای روز‌هایی که همه عمر انتظارش را کشیده‌اند، لحظه‌به‌لحظه برنامه‌ریزی می‌کنند. در این بین کم نیستند، سالمندانی که درست مانند مسافری که به انتهای مسیر رسیده باشد، همه‌چیز را رها کرده و به انتظار مرگ نشسته‌اند.
برخی هم این مسئله را غنیمت می‌شمارند و به دنبال دل‌مشغولی‌های به‌جامانده از دوره جوانی خود می‌روند و در کنج خلوت سالمندی خودشان را به‌تنهایی سرگرم می‌کنند، مسئله‌ای که در هر صورت سالمندان را به انزوا و گوشه‌گیری بیشتری در مقایسه با گذشته سوق می‌دهد و کم‌کم پویایی و امید به زندگی را در آن‌ها ازبین می‌برد. حالا به این وضعیت، شرایط کرونایی این یک سال و اندی را هم اضافه کنید که ناخواسته سبب شده است سالمندان از جامعه فاصله بگیرند و برای حفظ سلامتی جسمی، سلامت روحی‌شان را قربانی کنند.
این موضوع زنان سالمند را بیش از مردان سالمند درگیر کرده است، زیرا سطح تعاملات اجتماعی در زنان به‌مراتب بیشتر و قوی‌تر از مردان است، دلیلی که سبب افزایش امید به زندگی در آنان هم می‌شود. برای همین، امروز می‌خواهیم به مناسبت هفته سالمند و به کمک زهرا مهرآبادی، کارشناس مسئول دبیرخانه شورای استانی سالمندان، قدری دراین‌باره با سالمندان عزیز و اطرافیان آنان بیشتر صحبت کنیم تا حساسیتشان به این موضوع بیشتر شود.
اینکه شما چه دیدگاه یا تعریفی درباره سالمندی داشته‌باشید، به طور حتم بر کیفیت زندگی شما در این سن تأثیر خواهد گذاشت. اگر از من بپرسید، به شما می‌گویم: سالمندی فقط یک فرایند فیزیولوژیک است که گریزی هم از آن نیست. شاید براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، شما با رسیدن به شصت‌وپنج‌سالگی وارد دوره سالمندی شوید، ولی به طور حتم سالمند نخواهید بود. یعنی تا زمانی که احساس نشاط و سرزندگی بکنید، شما سالمند نیستید. پس خیلی مهم است که چه نگاه و حسی به این دوره از زندگی‌تان داشته‌باشید: سال‌های تنهایی و ازکارافتادگی و بیماری یا سال‌های استراحت و شادکامی و بهرهمندی از زندگی؟
خب، ابتدا باید تعریفمان را از شادکامی در زندگی مشخص کنیم، بعد به این نکته بپردازیم که چرا سالمندان باید چنین حسی را در زندگی خود داشته‌باشند. شادکامی یک علامت درونی مثبت است که به ما می‌گوید فرد چه‌قدر از زندگی خود لذت می‌برد و از زنده بودنش رضایت دارد. شادکامی مولد انرژی، شور و نشاط و حرکت و پویایی در زندگی است و مانند سپری، فرد را در برابر آسیب‌های ناشی از اضطراب‌های روزانه و مشکلات حفظ و سلامت جسمی و روانی‌اش را تضمین می‌کند.
شادکامی در زندگی با افزایش سن، وضعیت اقتصادی، سلامت جسمی و روحی، رضایت از زندگی و احساس عزت نفس رابطه‌ای مستقیمی دارد و انتظار می‌رود با پیشرفت چشمگیر فناوری و تأمین بیشتر آسایش بشر، این شادکامی افزایش هم بیابد. این در حالی است که این روز‌ها به‌ویژه در این شرایط کرونایی، خلاف آن رقم خورده است، زیرا این فناوری‌ها سبب دورشدن بیشتر انسان‌ها از یکدیگر می‌شود و این امر در سالمندان که با فضای مجازی آشنایی هم ندارند، انزوای بیشتری ایجاد کرده و حس رضایت از زندگی و مفیدبودن و شرکت در فعالیت‌های گروهی را از آن‌ها گرفته است.
سالمندان برای افزایش احساس شادی و نشاط در خود، باید بتوانند در جایگاه سالمندی فعال و پویا در امور جامعه نقش ایفا کنند. با این کار، تصویر زیبایی از توانایی‌های خود همراه با تجارب ارزنده‌ای که دارند، در جامعه به منصه ظهور می‌گذارند و امید به آینده‌ای بهتر را در جوانان ایجاد می‌کنند. سالمندی باید دوره بالندگی و ارتقای مهارت و توانمندی برای فرد باشد، نه دورانی که فرد نیازمند و وابسته به دیگران شود.
با همه این‌ها و با توجه به شرایط کنونی‌ای که جامعه دارد و همه مجبور به استفاده از ارتباطات مجازی هستند، لازم است پویشی همگانی با شعار «من می‌توانم؛ هیچ‌وقت برای یادگیری دیر نیست» برای آموزش یک مهارت دیجیتالی به سالمندان راه بیندازیم. چنانچه شعار ملی روز جهانی سالمند امسال نیز به همین مسئله مربوط می‌شود: «بهرهمندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال»
از این رو، به همه سالمندان عزیز توصیه می‌کنیم یک بار دیگر فعل‌های «خواستن» و «توانستن» را صرف کنند و در یادگیری فناوری‌های دیجیتال روز کوشا باشند، هرچند اندک باشد، تا افزون بر افزایش اعتمادبه‌نفس خود و احساس ارزشمند بودن، بتوانند با عضویت در گروه‌های مختلف، تجربه‌های ارزشمند خود را بادیگران به اشتراک بگذارند و شادی و احساس مفید بودن بیشتری را تجربه کنند.
کشور ما با ۸۵ میلیون نفر جمعیت، یکی از جوان‌ترین کشور‌های جهان است، ولی از آنجایی که نرخ باروری در ایران عزیزمان بسیار پایین و درحدود ۱.۷ درصد است، خیلی زود جزو کشور‌های پیر دنیا خواهیم شد، البته اگر بخواهیم با همین رویه پیش برویم. براساس آخرین سرشماری رسمی کشور در سال ۹۵ جمعیت سالمند ایران ۹.۱ درصد بوده است که تخمین زده می‌شود در سال ۱۴۰۴ تعداد افراد بالای ۶۰ سال به ۱۲.۳ درصد برسد. این در حالی است که حدود نیم قرن پیش، یعنی سال ۱۳۴۵، جمعیت سالمند ایران ۶.۴ درصد بود.
دکتر حسین سلیمان‌پور| روان شناس؛ در روان‌شناسی رشد، مرحله آخر بزرگ‌سالی را سالمندی می‌گویند که از هفتادسالگی شروع می‌شود. هم‌چنین به آن دوره انسجام خود در مقابل ناامیدی هم گفته می‌شود، به این معنا که وقتی افراد در چنین سنی به زندگی خود نگاه می‌کنند، پستی و بلندی‌های زیادی را در آن می‌بینند، شیرینی‌ها و تلخی‌هایی که در کنار هم آن‌ها را چشیده‌اند. این نگاه که زندگی مخلوطی از همه این‌هاست، احساس خوبی به آدم می‌دهد.
در مقابل، افرادی هم هستند که در این سن تازه به این نتیجه می‌رسند که زندگی خود را تباه کرده و نباید این‌طور زندگی می‌کرده‌اند. این حس در آن‌ها ناامیدی ایجاد می‌کند. این در حالی است که فراموش کرده‌اند زندگی هم طول دارد و هم عرض، و به جای دویدن در طول آن، می‌توان در عرض آن و باکیفیت زندگی کرد و از دوره سالمندی هم نهایت بهره را برد.
سالمندی ۳ تغییر مهم با خود به‌همراه دارد: تغییر در بعد جسمی که سبب ضعف در سیستم‌های بدن می‌شود و سالمند را مستعد انواع بیماری‌ها می‌کند، تغییر در بعد شناختی که با ضعف در حافظه و پردازش مغز همراه است و تغییر در بعد هیجانی اجتماعی که میزان امیدواری فرد به زندگی را تعیین می‌کند. برای همین، نمی‌توان برای همه سالمندان شرایط یکسانی قائل شد. سطح رضایت از خود و کیفیت و امید به زندگی در برخی بسیار پایین است. عده‌ای نیز مانند دوران جوانی مشغول کار، فعالیت، ورزش و تفریح هستند و شاد زندگی می‌کنند. بنابراین، نوع نگاه سالمند به زندگی است که کیفیت زندگی او را مشخص می‌کند.
زندگی یک موج سینوسی است. هم روز‌های خوب دارد و هم روز‌های بد، و سالمند باید افزون‌بر نگرش مثبت به زندگی، خودپنداره مثبتی هم داشته باشد. مهم‌تر از آن، همواره تعاملات اجتماعی‌اش را با دوستان و همکارانش مانند گذشته حفظ کند. اطرافیان سالمند هم باید در کیفیت‌بخشی به این نوع نگاه، به او کمک کنند. برای نمونه:
با پایان واکسیناسیون عمومی و تثبیت شرایط، ان‌شاءا... شاهد بازگشت جامعه به حالت عادی خواهیم بود. سالمندان باید بتوانند تعاملات اجتماعی خود را از سر بگیرند و زندگی شادتری را در مقایسه با قبل برای خود رقم بزنند. این‌کار هیچ سخت نیست و با کمی برنامه‌ریزی، به‌راحتی می‌توانند به آن دست یابند. در ادامه، چند نمونه از این فعالیت‌ها را که سبب ایجاد احساس شور و نشاط و سرزندگی در سالمندان خواهند شد، با هم مرور می‌کنیم.
بسیاری از این فعالیت‌ها را به شرط آشنایی کافی با فضای مجازی، می‌توان از این طریق دنبال کرد. برای نمونه، می‌توان با دوستان تماس تصویری برقرار کرد یا خاطرات و تجربه‌های شیرین خود را از این طریق با دیگران به اشتراک گذاشت یا کلیپ‌های آموزشی از توانایی‌ها و مهارت‌های خاص خود تهیه و آن‌ها را درفضای مجازی منتشر کرد.