ملیحه ابراهیمی‌یزدی | شهرآرانیوز - در کتاب «عیون‌الاخبار» نوشته شیخ صدوق، احادیث زیادی درباره زندگی، آثار و روایات امام هشتم نقل شده است. در یکی از این روایات این‌چنین آمده است: «مسلمان کسى است که مردم از دست و زبان او آسوده باشند و از ما نیست آنکه همسایه‌اش از شر او در امان نباشد.»
رعایت حق همسایگی ازجمله موارد مهمی است که در سیره رضوی بسیار به آن تأکید و اشاره شده است؛ موضوعی که ممکن است تاکنون خیلی ساده از کنار آن گذشته باشیم. فراموش نکنیم وقتی عنوان مشهدی‌بودن را با خود یدک می‌کشیم، به همسایگی با امام رضا (ع) به خود می‌بالیم، اما در عمل کمتر شهروند مشهدی را می‌توان پیدا کرد که به‌دنبال ابعاد مختلف خصوصیات رفتاری امام رضا (ع) رفته باشد و آن‌ها را سرلوحه رفتار‌های شهروندی‌اش قرار داده باشد. در ادامه به برخی ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری امام رضا (ع) که این روز‌ها در روزمرگی‌های ما گم شده‌اند و کمترکسی به آن‌ها توجه دارد، اشاره خواهیم کرد.
کافی است در جایگاه شهروند رضوی رفتار و کردارمان را سنگین و سبک کنیم؛ اینکه در داشتن روابط حسنه و برخورد شایسته در همسایگی امام هشتم تا چه اندازه توانسته‌ایم به جنبه‌های مهم زندگی ائمه علیهم‌السلام، سیره آن‌ها در بعد رفتار‌های اجتماعی و نحوه تعامل با دیگران جامه عمل بپوشانیم، سؤالی است که باید پاسخش را در رفتار‌های فردی مان جست‌وجو کنیم.
حتما برای شما هم اتفاق افتاده است که در صف پمپ‌بنزین انتظار می‌کشید تا نوبتتان شود، اما ناگهان از پشت سر خودرویی بدون رعایت نوبت در جایگاه حاضر می‌شود. درست که حق تقدم را رعایت نکرده است، اما به‌جای پرخاشگری و بدگویی می‌توان با او مدارا کرد و با مهربانی مشکل او را به زبان آورد.
گاهی ممکن است در پی یک سوءتفاهم اتفاقات ناگواری ازجمله اشتباهاتی در نزاع‌های زبانی و فیزیکی بروز پیدا کند که در برخی موارد جبران‌ناپذیر هستند.
بی‌تردید حق صددرصد با شماست. در چندسالی که در آپارتمان زندگی می‌کنید، بیش از ۲۰ مرتبه و با هر مدلی به همسایه‌تان گوشزد کرده‌اید که حتی برای چنددقیقه هم خودروش را روی پل جلو منزل پارک نکند. گاهی با چنددقیقه گفتگو و طرح مسئله و پرداختن به ابعاد متعدد آن، مثل این موضوع که فرزند بیمار دارید و ممکن است وقت و بی‌وقت احتیاج به مراکز درمانی پیدا کند، مشکل حل‌وفصل می‌شود و کار به جای باریک نمی‌رسد.
درست است همکار تازه‌وارد شماست، اما دلیل نمی‌شود برای آنکه زودتر از حریم شخصی‌اش سر دربیاورید، از هر راهی وارد شوید تا بیشتر درباره زندگی شخصی‌اش بدانید. گاهی جست‌وجوی بیش از اندازه زمینه بدگویی، تهمت‌زدن و غیبت‌کردن را فراهم می‌کند و با افشاگری و به‌اصطلاح روکردن دست همکار جدید که جای پست پیشنهادی شما نشسته است، عواقب سویی را به‌دنبال دارد. حتما درباره برچسب‌هایی که خیلی از همکاران از روی عناد و دشمنی به یکدیگر می‌زنند، داستان‌های زیادی شنیده‌اید.
قسم زمین و آسمان را می‌خورد که نوربالایی را که از پشت سر داده‌اید، ندیده است. تا مسیر طولانی پشت سرش بوق می‌زنید و سپربه‌سپر نورتان را در آینه وسط خودرو جلویی می‌اندازید یا وقتی از کنار خودروش سبقت می‌گیرید، جوری با ویراژ میلی‌متری از کنارش می‌گذرید که باد خودروتان را می‌گیرد. بعد شیشه خودرو را پایین می‌دهید و هر آنچه را نباید، در حضور کودکی که کنار دستتان نشسته است، به زبان می‌آورید. بهتر نیست با یک تذکر به او یادآور شوید که برای کندراندن لاین یک مناسب نیست؟
ناخواسته تصادفی در دور میدان رخ می‌دهد و پی برخورد کوچک، خسارتی به بار نمی‌آید. لازم نیست به محضی که با یک دست دستی ترمز خودرو را می‌کشید و با دست دیگر کمربند را باز می‌کنید، خودتان را آماده گفتن بدترین الفاظ و درگیری‌های فیزیکی کنید. حتما آن راننده طرف مقابل هم از این وضعیت ناراحت است. لطفا خود را حق‌به‌جانب نگیرید. گاهی با سرعت جمله «عذر می‌خواهم»، «ببخشید» یا «شرمنده، چیزی نشد؟!» موضوع ختم‌به‌خیر می‌شود.
مثلا کاسب چندساله هستید. چرا چند مشتری که هم‌زمان پا به مغازه‌تان می‌گذارند، کنترل اعصابتان را از دست می‌دهید و تحمل سؤال‌کردن را ندارید؟ چه اشکالی دارد خریدار جنس را زیرورو کند و دست‌آخر خرید نکند؟ حتما در ذهنش دلایلی برای خریدنکردن دارد. چرا فکر می‌کنید از روی بیکاری برای شما مزاحمت ایجاد کرده است؟ با خوش‌رویی می‌توانید به کسب‌وکارتان رونق ببخشید. فراموش نکنید رعایت اخلاق در کاسبی، شما را در حرفه‌تان موفق‌تر می‌کند.
مشاور رسانه مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان
مفهوم شهروندی با این توصیف که هر شهروند از حق و حقوقی برخوردار است تفاوت دارد؛ حقی که از حاکمیت می‌تواند مطالبه کند، به‌عنوان نمونه آموزش، بهداشت، آزادی فردی و... و حقوقی که باید به آن پایبند و درباره آن پاسخگو باشد، مثل رعایت قوانینی که قانون‌گذار وضع کرده است و همچنین حقوقی که هر شهروند در قبال هم‌نوع خود دارد.
قرآن کریم حق کرامت را برای افراد قائل است و تأکید کرده که انسان‌ها با کرامت آفریده شده‌اند. «شهروند رضوی» از شهروند به معنا و مفهومی که به آن اشاره شده است، جدا نیست وتن‌ها خارج از نگاه اجتماعی باید رفتار و عقایدش را با امامت منطبق کند. در تعریف شهروند رضوی بودن مشروعیت و حقانیت بر اساس مردم نیست، بلکه پیروی از یک فرایند الهی است. شهروند رضوی باید در یک بستر فکری و در یک کالبد شهری از تعاریف جدیدی از شهروندی با محوریت سیره امام رضا (ع) بهره ببرد.
زمانی می‌توانیم عنوان شهروند رضوی را به همسایگان بارگاه منور رضوی نسبت بدهیم که در یک کالبد در سنت فکری‌اعتقادی زیست اجتماعی سیره رضوی را بپذیرند. به‌هرحال وقتی کسی را قبول داریم، به این معناست که رفتار او باید در ما تجلی پیدا کند و خصلت‌های رفتاری و کرداری‌اش را الگو قرار دهیم. فردی که می‌پذیرد در این بستر زندگی کند، باید به‌دنبال شاخصه‌های الگو برود.
این مهم زمانی پاسخ قطعی خواهد داشت که با شاخص‌های کلان‌الگو که حکم چتر حمایتی را دارند، آشنایی داشته باشد.
یک شهروند رضوی باید بداند که شفقت و مهربانی ازجمله خصایص امام رضا (ع) است. این ۲ مهم اساس زندگی انسانی است. در سایه این ۲ خصلت برجسته امام هشتم، به دیگر شاخصه‌های رفتاری بارز ازجمله خوش‌اخلاقی، مودت و مهربانی، گشاده‌رویی، اهل گفت‌وگوبودن با رعایت ادب و به‌دور از تمسخر و تحقیر، مدارا با مردم و... می‌توان اشاره کرد. اگر روح انسان به‌عنوان شهروند رضوی به یکی از این فضیلت‌های اخلاقی متعهد باشد، بی‌تردید رفته‌رفته در درونش ملکه می‌شود. کسی که خود را پایبند بداند، خیانت و توهین و غیبت نمی‌کند.
با این توصیف‌ها، بروز ویژگی شفقت و مهربانی باید در ابتدا بین زن و شوهر پایه‌گذاری شود. وقتی بین زوج‌ها مودت حاکم باشد و به همدیگر احترام بگذارند، فرزندان در این محیط رشد می‌کنند و بازتابش را می‌توان در اجتماع شاهد بود. بار‌ها دیده‌ایم که کلید رفع خیلی از بداخلاقی‌ها مهربانی است. اگر این سیره در شهروندان متجلی شود، سوءظن‌ها رفع می‌شود. در سایه مهربانی است که عفو و گذشت پررنگ‌ولعاب می‌شود و زندگی راحت‌تر می‌گذرد.
اگر قرار باشد مصداقی به این موضوع اشاره کنیم، می‌توان گفت: در بحث کرونا شاهد نمونه‌هایی از رفتار‌های رضوی بودیم. کمک‌های انسان‌دوستانه و مؤمنانه زیادی به شکل‌های مختلف اتفاق افتاد. کمک و همیاری مالی توسط مردم و جانی، کاری که کادر درمان کرد، ازجمله تجلی رفتار‌های امام‌رضایی است. به‌جرئت می‌توان گفت بر اساس این شاخص، به سیره رضوی نزدیک شده‌ایم.
درست است که در برخی موارد تا حد زیادی توانسته‌ایم خود را به خصوصیات همسایه عالی‌قدرمان، امام رضا (ع)، نزدیک کنیم، اما هنوز در رفع برخی شاخصه‌ها ازجمله سوء‌ظن، غیبت، تحقیر و تمسخر و... موفقیت چندانی کسب نکرده‌ایم. البته از جای خالی فرهنگ‌سازی نمی‌توان چشم‌پوشی کرد؛ از آسیب‌هایی که اجتماع کوچکی مثل خانواده می‌تواند به جامعه بزند، غافل مانده‌ایم و از پایه آن‌چنان که باید، برنامه‌ریزی نکرده‌ایم. به‌عنوان نمونه، طلاق مصداق نداشتن عفو و گذشت است و همچنین دیگر پرونده‌های موجود در دادگستری.
به‌خاطر داشته باشیم که علمای اخلاق راهکار‌های گوناگونی را برای رسیدن به شفقت و مهربانی پیش پای ما گذاشته‌اند که نیازمند تمرین است. باید به تربیت نفس بپردازیم و در ابتدا روی خودمان کار کنیم و دست به اصلاح خود بزنیم. تهذیب نفس باید اول در خانواده رشد کند و بعد در جامعه مدیریت شود.
چندروایت از حسرت مشترک این روز‌های میهمانان و میزبانان ولایت عشق