شعر رضوی، سیره رضوی

در زیرمجموعه شعر آیینی که به مدح و ستایش و مرثیه آل ا... (ع) اختصاص دارد، در کنار شعر نبوی، شعر علوی، شعر فاطمی و شعر مهدوی، شعر رضوی نیز بخش مهمی از این گونه شعری را دربرمی گیرد. شعر رضوی به دلیل وجود بابرکت حرم امام رضا (ع) در مشهد از دیرباز در میان شاعران ایرانی چه به لحاظ شمار شاعران و چه به لحاظ شمار اشعار، سهمی درخور در شعر فارسی دارد و در کنار جشنواره‌ها و سوگواره‌های فراوانی که با این موضوع برگزار شده، کتاب‌های زیادی نیز چاپ شده است.

البته مدح و رثای اهل بیت (ع) پیشینه بیشتری دارد و شاید نگاهی به این پیشینه ما را با پرسشی روبه رو کند که به راستی چرا برخی اشعار با موضوع رضوی در یاد‌ها مانده است و چه باید کرد تا مضمون و محتوا به گونه‌ای پیش برود که شعر از سطح به عمق کشیده شود. به ویژه شعر رضوی که می‌تواند محمل گفتگو و دانشورزی باشد.

هنوز وقتی از شعر رضوی می‌گوییم، نام دعبل خزاعی به ذهن می‌رسد. شاعر نامدار شیعی مذهب که سال ۱۴۸ ق درکوفه به دنیا آمد. شهرت دعبل بیشتر به دلیل قصیده بلند «تائیه» یا «مدارس آیات» است که یکی از شاهکار‌های ادب شیعی است و در ۱۳۰ بیت – و به روایت علامه مجلسی در ۱۲۴ بیت – سامان یافته است.

علاوه بر دعبل، از ابونواس اهوازی، شاعر ایرانی تبار عرب (زاده ۱۹۶ ق)، و از یَعْقوب بن اِسْحاق دورَقی اَهْوازی معروف به اِبْن سِکّیت (زاده ۱۸۶ ق) که در مدح و منقبت حضرت علی بن موسی الرضا (ع) شعر گفته اند، باید نام برد؛ و بودند شاعران بزرگ دیگری مانند: سنایی غزنوی، خاقانی، جامی، بابا فغانی شیرازی، طالب آملی و وصال شیرازی که اشعاری در ستایش امام رضا (ع) سرودند و مهم‌ترین آن‌ها «سنایی» بود با چکامه استوار آمیخته با حکمت و معرفت و مطلع:

دین را حرمی است در خراسان
دشوار تو را به محشر آسان
و این بیت که به حدیث معروف «سلسله الذهب» اشاره دارد:
از جمله شرط‌های توحید
از حاصل اصل‌های ایمان
خاقانی شروانی (زاده ۵۲۰ ق، شَروان) نیز در دو قصیده دارد:
چه سبب سوی خراسان شدنم نگذارند
عندلیبم، به گلستان شدنم نگذارند
عبدالرحمن جامی زاده (۸۱۷ ق) شاعر و نویسندۀ سنی مذهب قرن نهم با الهام از مضمون زیارت آل یاسین شعری ماندگار دارد:
سلامٌ علی آل طه و یاسین
سلامٌ علی آلِ خَیْر النبیّین

شعر رضوی بعد از انقلاب نیز کارنامه خوبی دارد و شعر برخی شاعران همچنان در خاطر اهل ادب و بلکه عموم مردم مانده است؛ شاعرانی، چون طاهره صفارزاده، موسوی گرمارودی و قیصر امین پور.

از سیدعلی موسوی گرمارودی، «درود بر تو/‌ای هشتمین سپیده/ اگر از سایه ساران درود می‌پذیری...» به یادگار مانده است و از طاهره صفارزاده، «طبیب این همه بیمار/ گره گشای این همه مشکل/ هرگز غریب نیست/ غریب ما هستیم...» و شاید از ماندگارترین آن‌ها غزل معروف زنده یاد قیصرامین پور است که همچنان در گوش خراسان زمزمه می‌شود:

چشمه‌های خروشان تو را می‌شناسند
موج‌های پریشان تو را می‌شناسند
پرسش تشنگی را تو آبی جوابی
ریگ‌های بیابان تو را می‌شناسند
نام تو رخصت رویش است و طراوت
زین سبب برگ و باران تو را می‌شناسند

سخن بر سر این است که در آسیب شناسی شعر رضوی یک نکته مهم باید مدنظر قرارگیرد و آن اینکه شعر آیینی با موضوع پیامبر اکرم (ص) و خاندان بزرگوار ایشان و از جمله شعر رضوی، نباید در سطح احساسات صرف بماند. شعر که روزگاری هنر اول و رسانه برتر فرهنگ ایرانی و اسلامی بود، امروز نیز می‌تواند، سهمی درخور در بازتاب اندیشه ولایی داشته باشد.

سیره این بزرگواران مهم‌ترین عنصر مضمون یابی برای شاعران است. شاعری که با مطالعه، آگاهی و دانش کافی از سیره امام رضا (ع)، شعر رضوی بسراید بی گمان، ذهن او گام‌هایی فراتر از احساس صرف را خواهد پیمود. در شعر این شاعران علاوه بر عناصری چون: گنبد، گلدسته، ضریح و...، مفاهیمی چون: مناظره، گفتگو، مهربانی، مدارا، رواداری، آگاهی، گذشت، درایت، خیرخواهی و... که در سیره حضرت رضا (ع) به فراوانی یافت می‌شود نیز دیده می‌شود و این کلید واژه‌ها هم جای خود را در شعر رضوی خواهد یافت.