امروز می‌خواهم قدیمی‌ترین یخچال‌های ایران را با نام یخدان معرفی کنم.
در گذشته مهندسان منطقه بیابانی و کویری کشورمان برای خودشان یخدان می‌ساختند. این یخچال قدیمی از 3 بخش دیوار بلند و سایه‌انداز، حوضچه‌های تولید یخ و مخزن یخ تشکیل میشد.
کاربرد این سازه‌ی قدیمی نگهداری یخ و سرد نگهداشتن آب بوده است. معمولا هر یخدان دارای یک استخر و یک دیوار بلند (حصار) و یک مخزن گنبددار بود.
خوب است بدانید تاریخچه‌ی ساخت یخدان‌ها به دوره‌ی صفویّه برمی‌گردد. حصار یخدان‌ها طوری ساخته میشد که سراسر روز سایه‌ی آن بر استخر می‌افتاد و از گرم شدن آب جلوگیری می‌کرد.
تابستان که میشد، مردم، یخی را که در زمستان در استخر یخچال درست میشد می‌شکستند و در خزانه انبار می‌کردند و در هوای گرم آن را به کار می‌بردند.
اگر می‌خواهید با مواد سازنده این یخدان‌ها آشنا شوید، باید بگویم خشت و گل مهم‌ترین موادّ ساختمانی یخچال‌ها را تشکیل می‌داد زیرا نه‌تنها به‌آسانی تهیّه میشد و در دسترس بود که بهترین عایق نفوذ گرما از بیرون و خروج سرما به بیرون شمرده میشد.
حالا که از یخدان‌ها گفتیم، بیایید با یک یخدان استانمان آشنا شویم: «یخدان خلیل‌آباد» در شهر خلیل‌آباد در استان خراسان رضوی قرار دارد.
این اثر تاریخی در دوره‌ی قاجاریّه و به دستور محمدرضا ضیایی ساخته شده است. در ضلع شمالی یخدان خلیل‌آباد 2 اتاقک گلی که در گذشته یکی انبار کاه و دیگری اتاق یخدان‌بان بوده است به بنا چسبیده است.
این یخدان با پلان دایره و مخزنی به قطر خارجی ۱۲ متر و ارتفاع ۱۲ متر ساخته شده است. ضخامت جداره مخزن ۵/۱ متر است که هرچه به سمت بالا می‌رود از ضخامت آن کم می‌شود.
این اثر ارزشمند تاریخی در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت و از سوی وزارت میراث فرهنگی مرمّت شده است.
امیدوارم پس از همه‌گیری کرونا به خلیل‌آباد سفر کنید و با این اثر زیبا و تاریخی آشنا شوید.
امین صادق‌پور
15ساله
از فیض‌آباد مه‌ولات