فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ «فصل سوم: حقوق حیوانات»، فهرست مطالب را با تعجب نگاه می‌کنی. تعجبت وقتی بیشتر می‌شود که نام سرپرست محققان درج شده بر روی جلد کتاب را به یاد می‌آوری؛ نام یک عالِم سرشناس دینی. عنوان‌هایی که در فهرست کتاب آمده، درست همان چالش‌هایی است که دنیای به اصطلاح متمدن امروز با آن دست به گریبان است.
برای خواندنش کنجکاو شده ای. تا به خودت بیایی صفحه‌های مورد نظر را پیدا کرده‌ای و سطر به سطر را از نظر گذرانده ای. می‌خواهی بدانی اسلام درباره حقوق حیوانات دقیقا چه گفته است یا مثلا کدام یک از معصومان در کدام منبع روایی و با چه عبارتی از آلوده کردن منابع آب نهی و بر احیای زمین‌های موات، بهداشت محیط زیست، ایجاد فضای سبز و... تأکید کرده اند. نه اینکه از جامع بودن اسلام چیزی نشنیده باشی، اما شنیدن کلیات با دیدن نمونه‌های عینی و به روز، آن هم در موضوعات پرچالشی مثل محیط زیست، از زمین تا آسمان فرق دارد.
راستش را بخواهید این قبیل اخبار برای ما اهالی خبر تازگی چندانی ندارد؛ اینکه بدانی فلان ساختار جدید، ایجاد شده یا فلان رونمایی صورت گرفته و فلان مسئول در مراسم مربوط سخنان جذابی درباره باید‌ها و نباید‌ها گفته است. تازگی ندارد، چون حافظه مان پُر است از خبر‌هایی که مثل شهاب در آسمان شب می‌درخشند و نگاه‌ها را به خود جلب می‌کنند و پس از مدتی هم خاموش و به فراموشی سپرده می‌شوند. افتتاح دبیرخانه ملی اسلام و محیط زیست در مشهد از همین دست خبر‌ها است؟
محمد مهدی توکلی این طور فکر نمی‌کند. او مسئول اداره آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی است، جایی که برای حل و فصل کار‌های دبیرخانه مسئولیت مستقیم را دارد. توکلی تردیدمان برای آینده طرح را که می‌بیند، این استدلال را بیان می‌کند: راه اندازی دبیرخانه ملی اسلام و محیط زیست، موافقت سازمان حفاظت محیط زیست کشور را دارد. کار ما قائم به شخص نیست که بگوییم اگر فلانی و فلانی باشند، دنبال می‌شود و اگر نباشند، فراموش می‌شود.
او مشهد را خاستگاه ایجاد چنین دبیرخانه‌ای بیان می‌کند و از قدم‌هایی که تا به حال برداشته شده است تا این جنبه از آموزه‌های اسلام به یاری محیط زیست بیاید، این طور می‌گوید: این را می‌دانستیم که احادیث و روایات متعددی درباره محیط زیست داریم. از کتاب‌ها و مقاله‌های زیادی که در این زمینه کار شده است هم اطلاع داشتیم. این‌ها جمع بندی نشده بود، یک جور بانک اطلاعات تا اگر کسی نیاز به پژوهش داشت یا علاقه‌مند بود در دوره آموزشی شرکت کند، با یک سایت و منبع جامع کمکش کنیم. این‌ها بخشی از اهداف راه اندازی دبیرخانه بود. برای ایجاد چنین ساختاری، چه جایی بهتر از مشهد که دومین کلان شهر مذهبی جهان و پایتخت معنوی جهان اسلام است؟
ایده را مربوط به اواخر پارسال می‌داند و ادامه می‌دهد: گام نخست اجرایی اش که خیلی هم طول کشید تا موافقت‌ها و مجوز‌های لازم را کسب کند، ایجاد سایت دبیرخانه به نشانی islamzist.ir بود. خوشبختانه این قدم برداشته شد و سایت بالا آمده است. برنامه این است که تا آخر امسال سایت با بارگذاری انبوه مقالات و مطالب کار شده در زمینه اسلام و محیط زیست، پر بار شود.
راه اندازی رادیو اسلام و محیط زیست، تولید موشن گرافی‌ها و کلیپ‌های مرتبط با نگاه اسلام به محیط زیست، راهنمایی دانشگاه‌ها برای تولید پایان نامه‌های مرتبط با نیاز‌های پژوهشی در این زمینه، برگزاری دوره‌های آموزشی مجازی و هماهنگی با سایر دستگاه‌ها گام‌های بعدی‌ای است که نام می‌برد، البته بدون اشاره به برنامه زمان بندی.
آن طور که می‌گوید ساختار دبیرخانه برای تصویب به تهران ارسال شده است و در آن بخش‌های دولتی مرتبط، سمن‌های محیط زیستی، اساتید دانشگاه و حوزه علمیه عضو خواهند بود.
این احادیث برایت تازگی دارد. مثلا این یکی که از پیامبر مهربانی‌ها نقل و در آن نگاه به دریا عبادت بیان شده است یا حدیث دیگر به نقل از امام صادق (ع) که در آن آب گوارا، هوای پاک و زمین مناسب برای کشت را سه گزینه‌ای برشمرده است که بدون آن‌ها خوشی در زندگی حاصل نمی‌شود. چشمت احادیث را می‌خواند و ذهنت انبوه تصاویر را مرور می‌کند؛ تصاویری از بلا‌هایی که بر سر محیط زیست آورده ایم و همه از آن باخبریم.
نمونه اش دریا‌ها و سواحل آلوده به زباله، هوایی که پاک نیست و دود و دم که در هر دم و بازدم راهی ریه هامان می‌کنیم. اگر این احادیث بخشی از اسلام است، چرا تا به حال در کتاب‌های درسی مدرسه، دانشگاه، برنامه‌های تلویزیونی، سخنرانی‌های دینی و سایر فرصت‌های تبلیغی چیزی در این باره به گوشت نخورده است؟
به سؤالمان نمونه‌های دیگری هم اضافه می‌شود. وقتی با مشاور حوزوی دبیرخانه ملی اسلام و محیط زیست صحبت می‌کنیم. حجت الاسلام ابراهیم سعدی خودش را این طور معرفی می‌کند: من یک طلبه فعال محیط زیست هستم و بالاترین افتخارم همین عنوان است. از بررسی سوابق علمی اش متوجه می‌شویم که علاوه بر تحصیل در سطوح عالیه حوزه، دانش پذیر دکتری کسب و کار است و پژوهشی مرتبط با اسلام و محیط زیست نیز داشته است.
کار را به کجا رسانده اید؟ پرانرژی و با امید سؤالمان را پاسخ می‌دهد و از فهرست بلند کار‌های انجام شده می‌گوید، از تلاش‌ها برای همسو کردن نهاد‌ها و دستگاه‌ها به نفع حاکم شدن نگاه اسلامی به محیط زیست.
«برای مدیران ارشد، مشاوران و کارشناسان محیط زیست استان دور ه‌های تخصصی با رویکرد‌های عرفانی، اخلاقی و فقهی برگزار شده است. در حال ارتباط گرفتن با پژوهشگران و متخصصانی هستیم که در این زمینه کار کرده اند. این‌ها نیروی انسانی ما برای برنامه‌های آتی خواهند بود. با آستان قدس رضوی هم برای بهره گیری از فرصت تبلیغی در حرم امام هشتم (ع) و برگزاری همایش‌های تخصصی جلسه برگزار کرده ایم.»
حجت الاسلام سعدی این‌ها را که می‌گوید، گریزی به رایزنی هایش با اداره کل تبلیغات اسلامی استان می‌زند: «ما فرصت‌های تبلیغی مثل دهه اول محرم را داریم که جمعیتی از طلاب به مناطق مختلف کشور می‌روند. این شبکه تبلیغی که کل کشور را پوشش می‌دهد، یک فرصت خوب است برای تبیین نگاه اسلام به محیط زیست. اگر یک منبرشان را هم اختصاص بدهند به مسائل مرتبط با اسلام و محیط زیست، منشأ اتفاقات مبارکی خواهد شد. گفتگو‌های اولیه را انجام داده ایم.»
رایزنی با معاونت پژوهشی حوزه علمیه خراسان و استقبال آن‌ها برای توجه به موضوع اسلام و محیط زیست در پژوهش‌های سطوح عالیه شان، رایزنی با دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد برای سوق دادن موضوع پایان نامه‌ها به این سمت وسو خبر‌های خوشی است که او با ما در میان می‌گذارد. آن طور که می‌گوید با دانشگاه ادیان و ارتباط نمایندگان ادیان ابراهیمی در کشور نیز ارتباط گرفته شده است تا مقدمات لازم برای برگزاری نخستین نشست تخصصی ادیان و محیط زیست در مشهد فراهم شود.
هر چه بیشتر می‌گوید، به این باور نزدیک‌تر می‌شویم که کار‌های بسیاری برای انجام هست؛ مثلا برگزاری نشست‌های تخصصی برای تبدیل مسائل محیط زیستی به مواد قانونی با اقتباس از منابع اسلامی، اختصاص دروس خارج فقه به مباحث اسلام و محیط زیست، ساخت ترانه و سایر آثار هنری با نگاه اسلامی به محیط زیست، تبدیل این مسئله به فرهنگ و دغدغه عمومی و .... دبیرخانه برای رسیدن به این هدف‌های بلند و اتصال حلقه‌های فعلا مجزای کنونی چقدر موفق خواهد بود؟ زمان برای قضاوت، داده‌های لازم را در اختیار خواهد گذاشت.