آزیتا حسین زاده عطار
جشنواره بین المللی سیمرغ با رویکرد اصلی احیای هنر های حماسی و نقالی، پرده خوانی، شاهنامه خوانی و دیگر هنر های کهن ایران زمین برگزار می شود. مهلت ارسال آثار برای شرکت در آن تا 15فروردین1404 است و پس از آن در سال آینده در دو فصل اجرا خواهد شد. این جشنواره با وجود ظرفیت های غنی کشور در این زمینه، به دنبال معرفی بیشتر این هنر ها به ویژه برای نسل نوجوان و جوان است و هدف دیگرش، حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی است. با دبیران اجرایی، علمی و هنری این جشنواره بین المللی درباره تمام جوانب آن و چالش هایی که این روزها هنرمندان این هنر آیینی سنتی با آن روبه رو هستند، به گفت و گو پرداخته ایم.
رشد نقالی در تلفیق آن با رسانه ها، امروزی است
محمد جهانپا، دبیر اجرایی جشنواره بین المللی نقالی و پرده خوانی سیمرغ، درباره نحوه اجرای این رویداد می گوید: «سیمرغ» در دو فصل در سال1404 برگزار می شود. فصل اول آن با موضوعات نقالی و شاهنامه خوانی و مرشدی یا سردم خوانی در ایام اردیبهشت، هم زمان با سالروز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی برگزار می شود. بعد از داوری اولیه، شرکت کنندگان به جشنواره دعوت می شوند و در مدت سه روز به رقابت می پردازند. رقابت ها طوری است که در ایستگاه های مختلف در سطح شهر اجرا خواهند داشت، به نحوی که زائران و مجاوران مشهد بتوانند از این برنامه ها بهره مند شوند. یکی از ایستگاه های دائمی ما نیز در آرامگاه فردوسی است که در طول جشنواره فعال است.
او زمان برگزاری فصل دوم جشنواره را در ماه صفر بیان می کند و می افزاید: این فصل نیز مربوط به پرده خوانی عاشورایی، علوی و رضوی است. برگزیدگان در این فصل، در روزهای نزدیک به شهادت حضرت رضا(ع) در مشهد و به ویژه میدان شهدا که قرارگاه اصلی زائران و مجاوران در آن روزهاست، مراسم روایت های عاشورایی، علوی و رضوی و همچنین حماسه های معاصر در جبهه های مقاومت را اجرا خواهند کرد که در دو اختتامیه مجزا از اردیبهشت تا شهریور سال بعد برگزار می شود.
جهانپا درباره بین المللی بودن سطح این جشنواره تخصصی توضیح می دهد: یکی از حسن های جشنواره این است که کشورهای فارسی زبان اطراف مانند تاجیکستان، افغانستان و هند را در جشنواره مشارکت داده ایم و آن ها نیز آثاری را به جشنواره می فرستند.
وی با اشاره به اینکه جشنواره با حمایت معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد برگزار می شود، ادامه می دهد: سال هاست که شورای شهر در حوزه فرهنگی منطقه توس که شامل آرامگاه فردوسی است، نگاه دقیق و مؤثری دارد. بازگشت به این کهن الگو ها می تواند درجهان امروز بسیار راهگشا باشد. بحث های وطن و عرق به آن، دلاوری و دلیری و جان فشانی برای وطن، خردورزی دربرابر دشمنان، موضوعی است که جوامع ما مبتلا به آن هستند، فردوسی با زیبایی رویش کار کرده است و می شود از آن استفاده مؤثر کرد. رستم نماینده ایران است که در برابر آزمایش ها و پلیدی ها و زشتی ها می ایستد و موفق بیرون می آید. بر الگوهای شاهنامه، رهبر معظم انقلاب هم تأکید کرده و فرموده اند: «حکمت شاهنامه یک حکمت قرآنی است و خود فردوسی یک حکیم شیعه است که تمام تلاشش را می کند که جایگاه انسانی مردم ایران را ارتقا دهد».
دبیر اجرایی جشنواره بین المللی نقالی و پرده خوانی سیمرغ، درباره روند برگزاری جشنواره بیان می کند: سایتی به نام سیمرغ ایونت داریم که مخاطبان ما در آن ثبت نام اولیه می کنند و کد رهگیری می گیرند. آثار از طریق این سایت و دبیرخانه در فضای مجازی به جشنواره می رسد. به گفته جهان پا: بیش از 100اثر تا امروز به دبیرخانه رسیده است که در مرحله اول این کارها داوری می شود: برای آثار نقالی، شاهنامه خوانی، ضرب و زنگ و پرده خوانی در دو بخش بزرگ سال و کودک و نوجوان به صورت مجزا در هر بخش، تا پانزده نفر انتخاب می شوند. در پایان حدود پنجاه هنرمند از دو فصل اجرا در مرحله نهایی برنامه خواهند داشت.
او درباره چگونگی ارزیابی های جشنواره توضیح می دهد: داوران جشنواره پس از داوری فایل های اجرایی ارسال شده، شرکت کنندگان را کیفیت سنجی و مجالس نقلشان را نقد و بررسی می کنند و برگزیدگان را برای اجرای حضوری دعوت می کنند.
جهانپا مهم ترین مسئولیت ها و چالش ها در برگزاری این قبیل جشنواره ها را مسائل مالی دانسته، می افزاید: چالش مالی، اصلی ترین مسئله است. برای این مسئله با اینکه جشنواره پیمانکاری متولی ازسوی شهرداری دارد، بازهم پیگیر هستیم تا حمایت مالی بیشتری جذب کنیم. دلیلش هم این است که جشنواره را بتوانیم با بهترین کیفیت اجرا کنیم.
وی درباره معیار های ارزیابی هنرمندان بیان می کند: سال هاست جشنواره های آیینی سنتی در کشور برگزار می شود. تعدادی معیار و هنرمند شاخص در حوزه نقالی مشهد داریم؛ بزرگانی مانند مرحوم مرشد ولی ا... طرقی که الگوهای اصیل این هنر هستند. حضور مرشد محسن میرزاعلی که در این عرصه علمی و تخصصی کار کرده اند و دبیر هنری جشنواره هستند، بسیار بر کیفیت آثار جشنواره و برگزاری آن تأثیرگذار است. قطعا هر کسی شیوه اجرایش، گویشش متفاوت است و این تنوع باعث می شود ما آثاری با ذائقه های متفاوت در جشنواره داشته باشیم. آثار کمترشنیده شده، با شکل درست اجرا و همین طور صدا، در اولویت امتیازدهی است.
دبیر اجرایی جشنواره بین المللی سیمرغ درباره کارگاه های آموزشی جنبی جشنواره می گوید: تعدادی از هنرمندان که در مرحله اول انتخاب می شوند، به استادان معرفی می شوند و استادان به صورت مجازی به آن ها نکته های لازم را می گویند و بعد از گرفتن نقص کارشان، کارها مجدد ارزیابی می شود. در حاشیه جشنواره، نمایشگاه جنبی نقاشی های پرده های شاهنامه و پرده های مذهبی را نیز برگزار خواهیم کرد. حسن آن این است که هنرمندان، نمونه های خلاق پرده خوانی سنتی را می بینند و با شکل های جدیدی از روایت و پرده خوانی آشنا می شوند. این کار هنرمندان را ترغیب می کند که به سمت این هنرها که نیاز امروز در اجرای نقالی است، بروند.
جهانپا درباره مشارکت ارگان های دیگر در زمینه ترویج این هنر آیینی تأکید می کند: حوزه هنری در کشور، وارد تولید پرده های نقالی برای دانش آموزان شده است. آموزش وپرورش هم در جشنواره های فردای خود، قسمت های مسابقه نقالی دارد و ما با نواحی مختلف صحبت کردیم که بتوانیم از برگزیدگان آن ها هم در این جشنواره بهره بگیریم.
او ایده هایی برای ترویج هنر نقالی و پرده خوانی دارد و می گوید: چیزی که من در جامعه می بینم، اقبال شاهنامه در میان خانواده ها بیشتر شده است. هرچه ما بیشتر بتوانیم در محل های پرتردد مانند مترو و دیگر محل های تجمع مردم، اجراهایی کوتاه و باکیفیت از روایتگری ها داشته باشیم، مردم بیشتر به این هنر ترغیب می شوند و حتی ممکن است خودشان هم مشتاق به آموزش این هنر شوند.
لزوم برگزاری کارگاه های آموزشی در جشنواره سیمرغ
دبیر علمی جشنواره بین المللی سیمرغ درباره شاخصه های ارزیابی آثار در جشنواره می گوید: با توجه به فراخوان جشنواره، تلاش بر این است آثاری مورد توجه قرار بگیرند که بتوانند بین داشته های تاریخی، سنتی و باستانی ما با اقتضائات امروز پیوند بهتری برقرار بکنند. بتوانند در این روزها نمود های بهتری از داشته های فرهنگی، ادبی و تاریخی ایران ارائه دهند. قطعا مسائل کیفی، استفاده از منابع معتبر تر و تکنیک های به روز تر برای ارائه مفاهیم می تواند تأثیر گذاری بیشتری در مرحله ارزیابی جشنواره داشته باشد.
مهدی سیم ریز ادامه می دهد: هر جشنواره ای بر اساس سرفصل های شورای سیاست گذاری خود یک سری محور ها را مطرح می کند که این محور ها دستمایه اصلی هیئت داوران برای سنجش آثار هستند. در کنار این مساله رعایت اصول فنی و محتوایی هم در این مساله تاثیر دارد. مدنظر ما امسال این است که موضوعات کاربردی باشد و با فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه ما همخوانی داشته باشد.
وی درباره برنامه های جانبی جشنواره توضیح می دهد: من معتقدم اگر جشنواره ای برگزار می شود، باید درکنارش کارگاه ها، نشست ها و محافلی با حضور استادان برجسته کشور در آن هنر برگزار شود که علاوه بر ایجاد رقابت بین هنرمندان، بر سطح علمی و محتوایی و جریان تولیدی آثار بعد از جشنواره، تأثیر بگذارد. سیم ریز درباره راهکارهایی برای شناخت بیشتر مردم از هنر نقالی و پرده خوانی بیان می کند: به نظر من در فضای رسانه ای امروز، هنرهای نمایشی جذابیت گذشته را ندارند اما اگر رسانه ها در این رسالت مهم درست استفاده شوند، علاوه بر اینکه هنوز اقبال عمومی به این هنرها وجود دارد، می تواند بستر ساز اتفاقات خوب دیگر باشد. در این قبیل جشنواره ها هم باید از محضر استادان دانشگاهی و پیشکسوتان این هنر استفاده کرد که می تواند حمایت علمی خوبی باشد.
همه باید پای کار ترویج این هنر آیینی باشیم
محسن میرزا علی ملقب به مرشد میرزاعلی، نقال ، شاهنامه خوان، پرده خوان، محقق و پژوهشگر در زمینه هنرهای آیینی و سنتی و مجری بخش هایی از هنرهای سنتی و آیینی است که این هنر را از پدر و پدربزرگش میراث دار است. مرشد میرزاعلی، دبیر هنری جشنواره بین المللی نقالی و پرده خوانی سیمرغ است. او درباره دلیل برگزاری جشنواره بین المللی نقالی و پرده خوانی سیمرغ و برنامه هایی نظیر آن می گوید: واقعیتی که الان با آن روبه رو هستیم، این است که مدیران فرهنگی ما و حتی مردم، دغدغه های قدیم را درباره روایت و فرهنگ کشور ندارند. در گذشته شاید خیلی از مردم اهل مطالعه هم نبودند. اما برای شنیدن شاهنامه به قهوه خانه ها می رفتند و مشتاق بودند که در پاتوق های خاص آن زمان نقالی بشنوند. خانه های بسیاری بودند که وقتی وارد آن ها می شدید، می توانستید صدای مسن ترها را بشنوید که قصه و شاهنامه می خوانند. ولی امروز چقدر در خانه ها شاهنامه جاری و ساری است؟ کی شده است درباره هنرمندان آیینی به ویژه آن ها که شاهنامه کار می کنند و مسئولیت ترویج فرهنگ و اصالت ایرانی را دارند، هر ساله جشن هایی بزرگ در زمانی مشخص برگزار کنیم؟ شما ببینید در سینما و تئاتر و موسیقی ما چقدر به هنرهای آیینی مانند شاهنامه و روایتگری پرداخته می شود؟ وقتی یک جشنواره برگزار می شود، باید مدیر، مردم، هنرمند و رسانه ها را با محتوایی به نام فرهنگ شاهنامه و روایتگری بیشتر انس دهد.
او توضیح می دهد: روایتگری یکی از ابزار های مهم انتقال مفاهیم ادبی به خصوص شاهنامه است. حالا زیر مجموعه این روایتگری، شاهنامه خوانی، نقالی، برخوانی شاهنامه و قصه گویی است. وقتی جشنواره ای برگزار می شود، علاقه مندان به شاهنامه و خانواده های آن ها درگیر می شوند؛ چون آن ها هم شاهنامه را می خرند و ابیات آن را می خوانند و قطعا این خوانش بر زندگی همه آن ها تأثیرات خوبی دارد و آن ها تبدیل به مبلغ فرهنگ، ادبیات و شاهنامه می شوند.
رئیس اسبق دفتر تعزیه و نمایش های آیینی حوزه هنری انقلاب اسلامی، درباره دلیل شکست برخی جشنواره ها برای ترویج فرهنگ شاهنامه خوانی می گوید: به عقیده من دلیل اصلی شکست برخی جشنواره ها، نبود آگاهی و نبود انسان های متخصص و کاربلد است. در همان زمان که مسئولیتی در حوزه هنری انقلاب اسلامی داشتم، 6دوره، جشنواره «نقالان علوی» و اولین جشنواره نقالی و شاهنامه خوانی با عنوان «نقشا» را برگزار کردیم که بسیار فعالیت موفقی بود.
مرشد محسن میرزاعلی با اشاره به پای کار بودن شهرداری مشهد برای فعالیت های فرهنگی و هنری، در بیان یکی دیگر از فعالیت های مفید شهری برای ترویج فرهنگ نقالی و شاهنامه خوانی تأکید می کند: سال گذشته به اتفاق مدیر شبکه پویا و همکارانشان در شهر مشهد در پویشی به نام «بچه مرشد»، قریب چند هزار نفر را درگیر شاهنامه کردیم. دوستان شهرداری همیشه پای کار بوده اند و امسال هم زحمات برگزاری این جشنواره تخصصی با معاونت فرهنگی واجتماعی شهرداری است. در این دنیایی که بازار مد گرم است، شهرداری مشهد و شبکه پویا شاهکاری می کنند که تا دوسه ماه شهروندان و کودکان را متمرکز بر شاهنامه نگه می دارد و نزدیک به 10هزار کودک با فردوسی و شاهنامه و آرامگاه فردوسی و روستای پاژ آشنا شده اند. این نشان می دهد که وقتی کار، دست کاردان بیفتد، بسیار تأثیر گذار است.