یلدا مهدوی | شهرآرانیوز - جامعه سازی دینی باهدف تمدن سازی؛ مسیری که در منظومه دینی و بر پایه قرارگرفتن در جبهه حق است و در این راستا با آزادی جستن، در مقابل زورگویان ایستادگی می‌کند. این خلاصه‌ای از گفته‌های دکتر عادل پیغامی، دانشیار دانشگاه امام صادق (ع)، است در جلسه‌ای که دفتر نمایندگی حفظ آثار و نشر حضرت آیت ا... خامنه‌ای با موضوع الزامات جامعه سازی و جامعه پردازی در مشهد برگزار کرده است.
پیغامی دارای مدرک دکتری علوم اقتصادی است. از جمله سوابق کاری او می‌توان به معاونت آموزشی دانشکده معارف اسلامی، مدیرکلی دانشجویی و فرهنگی، معاونت پژوهشی، عضویت کمیته برنامه ریزی علمی و تدوین رسالت دانشگاه امام صادق (ع) و نیز ریاست انجمن مدرسان اقتصاد مقاومتی اشاره کرد.
دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) در شروع صحبتش درباره جامعه سازی و جامعه پردازی اشاره‌ای به بیانیه رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب دارد. او می‌گوید: رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم تأکید کردند که خودسازی، جامعه سازی، جامعه پردازی به منظور نظام سازی و تمدن سازی در چهل واره دوم انقلاب با جدیت ادامه داده شود.
او توجه به این امر را مستلزم اندیشه اسلامی می‌داند و اضافه می‌کند: در اندیشه‌های غربی، انسان را فردگرا لحاظ می‌کنند؛ در این اندیشه انسان را فقط در قالب جسم قرار می‌دهند. در آن سو اندیشه جمع گرا نیز وجود دارد که تمامیت فرد در قالب جمع لحاظ می‌شود و به نوعی هویت فردی افراد منحل می‌شود. در این نگاه دوم حقوق و کرامت فردی محترم نیست، مگر آنکه در قالب جمعی لحاظ شود.
پیغامی در ادامه نگاهی به اندیشه اسلامی دارد و بیان می‌کند: در اندیشه اسلامی نظیر فلاسفه قدیمی و اندیشه‌های استاد مطهری، علامه طباطبایی و رهبر معظم انقلاب نگاه به جامعه برگرفته از جایگاه فردی و اجتماعی افراد است. در همه این نظرات یک فصل مشترک وجود دارد، آن هم حوزه مدنی و هویت اجتماعی است.
به گفته او در نگاه مدنی، بدون هویت اجتماعی یک فرد انسان ناقص است. در همین راستا انسانی که بتواند باهویت فردی خود به هویت جمعی برسد، می‌تواند خلیفه ا... شود.
او به ضعف اندیشه‌های غربی در لحاظ دوگانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: اندیشه غربی دوگانه‌ها را می‌سازد، اما نمی‌تواند آن‌ها را در کنار هم در نظر بگیرد. این در حالی است که در اندیشه توحیدی و اسلامی به جز دوگانه حق و باطل، سایر موارد به صورت توأم و کنار هم در نظر گرفته می‌شود.
این دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) ادامه می‌دهد: اندیشه توحیدی و اسلامی به جز حوزه حق و باطل که قابل اجماع نیست، سایر دوگانه‌ها را به وحدت می‌رساند.
پیغامی تفاوت مالکیت در اندیشه‌های جمع گرا و اسلامی را این گونه شرح می‌دهد: به عنوان مثال در اندیشه جمع گرا و نگاهی که سوسیالیست‌های تندرو دارند کتی که یک فرد پوشیده، فقط در بهره برداری اوست، اما او مالک نیست. در اندیشه توحیدی، اما مالکیت فردی و خصوصی فرد قابل احترام و مورد تأکید است؛ ضمن اینکه به این موضوع نیز اشاره دارد که فرد نمی‌تواند به نحوی پوشش خصوصی داشته باشد که در نگاه جمعی سبب ناراحتی یا به عبارتی سوزاندن دل جمعی شود.
او اضافه می‌کند: اگر فرد چیزی خرید او مالک آن است و مالکیت فردی او مورد تأکید و مشروع است، اما اندیشه اسلامی می‌گوید در جمع دیگر افراد که توان خرید آن وسیله را ندارند مانور نده، زیرا حق نداری با مالکیت خصوصی و مشروع خود این کار را انجام دهی و سبب ناراحتی جمع شوی.
این دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) استفاده متعدد از «بَعضهم من بعض» را در آیات قرآن نمونه و شاهدی برای توجه به هویت جمعی ذکر و بیان می‌کند: قرآن با همین عبارت به تشکیل یک پیکره واحد اشاره دارد و می‌گوید در این کالبد منفرد فردی خود، قائل به هویت جمعی نیز باشیم.
پیغامی به نمونه‌ای از روایات با موضوع توجه به هویت جمعی در کنار هویت فردی اشاره و تأکید می‌کند و می‌گوید: در روایات آمده است که فرد با ازدواج دینش کامل می‌شود. حال این نکته مطرح است که فرد تا قبل ازدواج مسلمان بوده و تمام امور دین مانند نماز و روزه بر او واجب است و اگر فوت کند در قبرستان مسلمانان دفن می‌شود؛ بنابراین چگونه این موارد در کنار این نکته که با ازدواج دین شما کامل می‌شود قرار می‌گیرد؟ این همان توجه به هویت فردی توأم با هویت جمعی است.
او ادامه می‌دهد: یک فرد در کنار دین فردی و احکامی که با مسلمان شدنش بر او واجب می‌شود باید موارد جمعی دین را نیز احراز کند. فردی که شهادتین گفته است، نماز می‌خواند و همه امور دینی فردی را انجام می‌دهد، اما امام خود را که در رأس یک جامعه دینی است، نمی‌شناسد به مرگ جاهلیت مُرده است. این اشاره به همان نگاه توأمان دین فردی و دین جمعی دارد.
این استاد دانشگاه به روایت دین از محشور شدن افراد در قیامت اشاره می‌کند و در توضیحاتی می‌گوید: فردی که از لحاظ فردی مسلم است، اما در قامت بستن هایش در جمع، خم و راست شدن‌ها در مقابل دیگران و تنظیم سبک زندگی، پیرو جریان استکباری است، روز قیامت ذیل گروه دیگری غیر از مسلمانان محشور می‌شود.
پیغامی اضافه می‌کند: رهبر معظم انقلاب در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی مکرر به این نکته اشاره می‌کنند که چه بسا در یک جامعه آحاد و افرادش نمازخوان باشند، اما جامعه نمازخوان نباشد یا آنکه فردی از لحاظ هویت فردی، مسیحی باشد، اما از نظر هویت جمعی در مسیر جامعه اسلامی و ساختار اسلامی و شبکه ولایت قرار گیرد و در این مسیر نقش آفرینی مثبتی داشته باشد. او به یقین از یک فرد مسلمان مسلم‌تر است.
دانشیار دانشگاه امام صادق (ع) مفهوم اجتماع مسلمانان را در حالت ابتدایی به خانواده مسلم مربوط می‌داند و در نگاه فراتر آن را امت مسلم می‌داند. او می‌گوید: همه ما مکلفیم که به هویت جمعی دین خود توجه داشته باشیم و هویت جمعی را بسازیم؛ بنابراین وقتی از جامعه سازی صحبت می‌شود به این معناست که مسلمانِ فردی، مسلمان کامل نیست.
پیغامی دراین باره به جمله «دیانت ما عین سیاست ماست» از شهید مدرس اشاره می‌کند و می‌گوید: این سیاست به معنای سیاستی نیست که اکنون در کنار اقتصاد، جامعه شناسی و... قرار می‌گیرد. این سیاست به معنی حکمت عملی است؛ به عبارتی به معنای اقامه مطلوب در جهت هویت جمعی است.
این استاد دانشگاه امام صادق (ع) این طور ادامه می‌دهد که «طبق نظر حضرت امام (ره) برپایی حکومت دینی و مقوله ولایت فقیه از بدیهیات است و در این راستا تصورش نیز موجب تسلاست. این گفته‌های امام راحل (ره) به این تعریف تأکید دارد که حاکمیت دینی بدون فرایند جامعه سازی و جامعه پردازی امکان پذیر نیست.»
او قبل از پرداختن به مفهوم جامعه سازی به مفهوم جامعه می‌پردازد و می‌گوید: واژه سوسایتی، به معنای جامعه، واژه‌ای مدرن است. در منظر اندیشه دینی، اما واژه اجتماع سازی و امت سازی مطرح است.
پیغامی اضافه می‌کند: جامعه سازی یک مفهوم جهت دار است. آنچه که در جامعه سازی دینی مطرح می‌شود این است که کنار هم قرار گرفتن‌های افراد در یک جهت مشخص باشد؛ جهتی که با لحاظ کردن فلسفه آفرینش در مسیر تمدن سازی است؛ بنابراین جامعه سازی بدون تمدن سازی مدنظر نیست.
پیغامی از تأکید رهبر معظم انقلاب بر «خودسازی، جامعه سازی و تمدن سازی» بهره می‌گیرد و در پایان صحبت هایش می‌گوید: رهبر معظم انقلاب خودسازی، جامعه سازی و تمدن سازی را به عنوان سه گانه‌ای کنار هم قرار می‌دهند؛ بنابراین جامعه سازی باید به تمدن سازی برسد و در جهت صلاح باشد. این بدان معناست که در منظومه حق و باطل، خودش را در جبهه حق معرفی کند؛ بنابراین این جامعه در مسیر آزادی و استقلال است و اسیر حرف زورگویان نخواهد شد.