مرتضی محمدپور | شهرآرانیوز؛ تغییر در ظاهر شهر و سبک زندگی مردم، حس غریبی است که با حرکت از مناطق مرکزی شهر به سمت حاشیه رخ می‌دهد و درواقع، محصول تخصیص بودجه‌های نامتوازن و بی توجهی به حوزه نوسازی و بهسازی شهری در سال‌های گذشته است، با این حال روند پیشرفت مناطق حاشیه شهر مشهد حدود یک سال است که در وضعیتی بسیار امیدوارکننده قرار گرفته و به موازات اهمیت دادن به اصلاح وضعیت بافت شهری، ضرورت‌های اجتماعی و فرهنگی ساکنان این مناطق نیز محل توجه قرار گرفته و موضوع توانمندسازی ساکنان حاشیه شهر، توجه مسئولان را به خود جلب کرده است.
حقیقت این است که همه اقدامات در جهت بهبود فضای شهری در مناطق حاشیه‌ای باید با محوریت مردم باشد و تا زمانی که به مشکلات و نیاز‌های ساکنان مناطق حاشیه شهر توجه نشود، نمی‌توان انتظار داشت که تنها با بازسازی بافت شهری و نوسازی ساختمان ها، گام مؤثری در راستای رفع مشکلات و نابسامانی‌های این مناطق کم برخوردار برداشته شود.
مدیرعامل سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری مشهد در گفتگو با خبرنگار شهرآرا، با تایید این موضوع می‌گوید: این یک واقعیت است که امروز مردم در مناطق حاشیه شهر در وضعیت اقتصادی و معیشتی مناسبی نیستند، اما این موضوع می‌تواند به خودی خود در حکم یک فرصت برای شتاب گرفتن بازآفرینی و نوسازی فضا‌های شهری در این مناطق باشد؛ به این معنا که اگر مردم در حوزه‌های اقتصادی توانمند شوند و در عرصه اشتغال، برنامه ریزی‌های دقیق برای رونق کسب وکار‌ها در این مناطق انجام بگیرد، می‌توان شاهد بود که علاوه بر شهرداری، مردم خودشان هم برای نوسازی محلات خود اقدام کنند و لذا شاهد تحقق اهداف سازمان در بازه زمانی کوتاه تری باشیم.
استاندارد شهری با استقرار و اسکان حداکثر ۱۰۷ خانوار در هر هکتار تعریف می‌شود و این سرانه در بدترین مناطق شهری کشور به ۱۶۸ خانوار می‌رسد. بد نیست بدانید که در این شرایط، در مناطق حاشیه شهر مشهد، به طور متوسط ۲۴۰ خانوار در هر هکتار اسکان یافته اند، آن هم در منازل مسکونی ۴۰ یا ۵۰ متری در طبقات متعدد بدون اینکه از فضا‌های زیرساختی، آموزشی و رفاهی بهره‌ای داشته باشند.
علی رضازاده همدانی با تاکید بر لزوم بازآفرینی محله محور در فضا‌های حاشیه شهر تصریح می‌کند: طبق قانون، همه نهاد‌ها مکلف شده اند ۳۰ درصد بودجه خود را بر حاشیه شهر متمرکز کنند و بر همین اساس، سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری، نقشه جامع توسعه و توانمندسازی محلات را با محور قرار دادن ۶۸ محله در ۱۱ منطقه حاشیه شهر، به گونه‌ای تدوین کرده است که دیگر همچون گذشته، به طور مطلق به بهسازی ساختمان‌ها توجه نمی‌شود و در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای بازآفرینی این فضا‌ها اقدام می‌شود.
وی می‌افزاید: به منظور بهسازی مناطق حاشیه شهر از منظر بافت شهری، دو سیاست کلان در دستورکار قرار گرفته است؛ نخست کمک به نوسازی از طریق تسهیلات ساختمانی در حوزه پروانه ساخت و گواهی پایان کار و دوم مذاکره با مالکان اراضی بزرگ مقیاس در سایر مناطق شهر و همچنین دولت تا آن دسته از مالکانی که توانایی مالی کافی برای نوسازی ملک خود را ندارند، در واحد‌های مسکونی دیگر ازجمله مسکن مهر و نهضت ملی مسکن اسکان یابند؛ البته همه چیز بر همین بخش متمرکز نیست و مثلا به کمک دفاتری که در محلات مختلف مشهد ایجاد شده، طرح‌های زودبازده‌ای شناسایی و تعریف شده است و با مشارکت شورای اسلامی شهر مشهد، بودجه کافی برای به ثمر رساندن این طرح‌ها نیز اختصاص پیدا کرده است و امیدواریم تا پایان تابستان، شاهد نتایج مثبت این طرح‌های زودبازده باشیم.
بازآفرینی و بهسازی حاشیه شهر همواره برای بازه‌های زمانی طولانی مدت تعریف شده و برای سنجش نتایج هر طرح، صبر مهم‌ترین عامل بوده است، اما یکی از برنامه‌های امیدوارکننده مدیریت شهری جدید، احصا و به ثمر رساندن برنامه‌های زودبازده یک ساله در عرصه بازآفرینی فضا‌های شهری در حاشیه شهر مشهد بود.
عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر مشهد در گفتگو با شهرآرا می‌گوید: یکی از نخستین طرح‌های مصوب در شورای ششم، تخصیص بودجه مشخص تا سقف ۱۰میلیارد تومان به هرکدام از محلات حاشیه شهر بود تا آن دسته از پروژه‌های زودبازده که به صورت مردمی و براساس نیاز‌های ساکنان آن محلات تعریف شده اند، به طور ویژه و به قید فوریت در دستورکار شهرداری‌های مناطق قرار بگیرند. بر همین اساس، تاکنون ۳۹۷پروژه را شورا‌های اجتماعی محلات، امامان جماعت و دفاتر تسهیلگری مشخص کرده اند و ۳۰۴پروژه از این تعداد نیز به تایید کمیته‌های نظارتی شورا رسیده اند تا در سال جاری اجرا شوند.
حسین حسامی، محله محور بودن بودجه ۱۴۰۱ را نقطه عطف تغییر در دیدگاه مدیریت شهری درباره احیای بافت حاشیه شهر می‌داند و تصریح می‌کند: یکی از اهداف رویکرد محله محور بودن در طرح‌های جدید بهسازی حاشیه شهر، این است که مردم با پروژه‌ها احساس بیگانگی نکنند و خود در بهسازی شهر نقش مؤثر داشته باشند. این هدف در شرایطی محقق می‌شود که از مرحله ضرورت سنجی برای آغاز یک پروژه تا مرحله بهره برداری آن، مردم در مدیریت محلات خودشان، مشارکت داده شوند. شورای ششم برای حل این دوگانگی‌ها به گونه‌ای برنامه ریزی کرده است که بودجه‌ها به محلات اختصاص پیدا کند و در ادامه، بنا به صلاحدید مردم و طبق نیازسنجی از اهالی همان محله، در پروژه‌های مختلف هزینه شود.
استانداردسازی شهری، رویکرد همگن و همسان ساز دارد؛ به این معنا که بازآفرینی به دنبال بهسازی بافت مناطق حاشیه شهر است تا تفاوت‌های موجود میان محلات حاشیه نشین با محلات مرکزی شهر با هدف گسترش عدالت شهری برطرف شود؛ ولو اینکه ارزش‌های ذاتی و ظرفیت‌ها برای توسعه در این محلات متفاوت باشد. آنچه اهمیت دارد، توجه به زیرساخت‌های مؤثر در هر محله است و از این نظر، شاید در پاره‌ای از مصادیق، مناطق حاشیه شهر مشهد که امروزه «کم برخوردار» نامیده می‌شوند، حتی از محلات مرکزی شهر نیز برای توسعه مستعدتر باشند؛ به طور مثال حضور هم وطنان بلوچ، عرب زبان و همه همشهریانی که حتی از سایر کشور‌ها در مناطق حاشیه شهر مشهد اسکان و استقرار یافته اند، ظرفیت کم نظیری از نظر بوم گردی و گردشگری ایجاد کرده است که می‌تواند تمرکز صرف هزینه زائران و گردشگران در مناطق ییلاقی را به سمت خود جلب و در این حوزه، توازن معقولی ایجاد کند.