معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ «یه لیوان شربت بهارنارنج یا بادرنجبویه بریز، بده دستش. بعدش هرچی دلت خواست غر بزن.» خدا بیامرز ننه‌جون همیشه این نصیحت را به نوعروس‌های فامیلی می‌کرد که از هفت روز هفته، شش روز آن را با شوهرهایشان بحث‌وجدل داشتند. آن زمان‌ها نمی‌فهمیدم که این توصیه ننه‌جون برای تأخیر انداختن در شروع مشاجره چه تأثیری در حل مشکل آن‌ها دارد. یعنی یک لیوان شربت خنک می‌تواند تا این‌اندازه کارساز باشد!
بعدها، یعنی زمانی که برحسب وظیفه کاری‌ام با روان‌شناسان و کارشناسان زیادی در حوزه سلامت روان و اخلاق حشرونشر پیداکردم، متوجه شدم آدم‌ها وقتی گرسنه هستند، بداخلاق و عصبی می‌شوند. همچنین خوردن برخی غذا‌ها یا نوشیدنی‌ها خلق آن‌ها را تنگ یا باز می‌کند. خلاصه مطلب اینکه آنچه ما می‌خوریم ارتباط مستقیمی با اخلاق ما دارد، برای همین پزشکان طب‌سنتی تأکید زیادی بر رعایت تغذیه متناسب با مزاج هر فرد دارند؛ مسئله‌ای که افزون‌بر سلامت تَن، سلامت روان و اخلاق ما را هم تضمین می‌کند. موضوعی که امروز میخواهیم کمی درباره آن با هم صحبت کنیم.
همه موجودات زنده مزاج دارند و ما انسان‌ها هم از آن مستثنا نیستیم.
مزاج مسیری را که باید در زندگی هم‌راستا با طبیعت سپری کنیم تا سلامتی‌مان حفظ شود، مشخص می‌کند. به‌عبارت ساده‌تر، مزاج به ما می‌گوید از آنچه طبیعت به ما ارزانی داشته‌است، چه‌چیزی را باید بخوریم و چه‌چیزی را نباید بخوریم. باید و نباید‌هایی که به‌جز تضمین سلامتی که مقوله‌ای کیفی و نسبی برای همه ماست، ارتباط مستقیمی هم با خلق‌وخویمان دارد.
همه آفرینش از چهار مزاج اصلی تشکیل شده‌اند؛ سودا (سرد و خشک)، صفرا (گرم و خشک)، بلغم (سرد و تر) و دم (گرم و تر) که متعادل نگه داشتن هرکدام از آن‌ها به‌معنای حرکت کردن روی خط سلامتی است، بنابراین، تا زمانی که نتوانیم اطلاعات لازم را درباره مزاج‌ها پیدا کنیم و مزاج خودمان و آنچه را که در اطرافمان وجود دارد، نشناسیم، امکان این هماهنگی بین بدنمان و طبیعت هم وجود نخواهد داشت.
شناخت مزاج براساس ویژگی‌های ظاهری و خلقی کار چندان سختی نیست. باوجود این بهتر است که از یک متخصص طب‌سنتی برای این منظور کمک بگیریم. پس از آن هم با دانستن مزاج هر خوراکی به‌راحتی می‌توان در مسیر متعادل نگه‌داشتن مزاج حرکت کرد، یعنی اگر مزاجی سرد داریم، باید خوراکی‌های گرم و اگر مزاجی خشک داریم، خوراکی‌هایی با طبیعت‌تر را انتخاب کنیم. درغیر این صورت با غلبه مزاج روبه‌رو هستیم که به‌جز بیماری‌های جسمی، سبب بروز بیماری‌های روحی و خلق نامناسب هم می‌شود، برای نمونه اگر فردی که مزاج گرم و خشکی دارد، زیاد ادویه مصرف کند، عصبی و پرخاشگر می‌شود، چون مزاج بیشتر ادویه‌ها گرم و خشک است.
از بحث مزاج خوراکی‌ها که بگذریم، به ترکـیـبات تشـکیل‌دهــنده آن‌ها می‌رسیم، موضوعی که بر عملکرد دستگاه‌های مختلف در بدن تأثیر مستقیمی می‌گذارد، برای نمونه خوردن خوراکی‌هایی مانند بادام، اسفناج، تخمه کدو تنبل، تخمه آفتابگردان، سویا، لوبیا، ماهی آزاد و غلاتی مانند جو دوسر و برنج قهوه‌ای به‌علت داشتن منیزیم، سبب افزایش ترشح هورمون‌های شادی‌آور در بدن می‌شود یا خوردن یک لیوان شیرگرم با دارا بودن سطح مناسبی از پروتئین و کربوهیدرات سبب احساس نشاط خواهد شد.
کارشناسان تغذیه معتقدند اگر بدن ما از نظر شیمیایی و ترکیبات طبیعی متعادل باشد، خلق‌وخو و رفتار ما هم متعادل خواهد شد. از آنجا که عوامل زیادی می‌توانند تعادل بدن ما را به‌هم بزنند، لازم است که همیشه حواسمان به دریافتی‌های روزانه‌مان باشد، برای نمونه کمبود منابع آهن سبب بروز کم‌خونی می‌شود. این موضوع هم در بروز افسردگی و خستگی زودرس در فرد موثر است یا افراد سالمند معمولا با کمبود ویتامین‌های گروه B روبه‌رو هستند که روی سیستم عصبی و رفتاری آن‌ها تأثیرگذار است.
از آنجایی که آموزه‌های دینی برمبنای ساختار وجودی انسان شکل گرفته‌است، بخش زیادی از آن‌ها به باید‌ها و نباید‌هایی اختصاص می‌یابد که ما آن‌ها را فقط در قالب حلال و حرام یا مستحب و مکروه می‌شناسیم، بدون آنکه برای بسیاری از آن‌ها دلیل علمی بشناسیم، زیرا این توصیه‌ها مربوط به زمانی می‌شود که مردم از نظر علمی رشد زیادی نکرده‌بودند و با بسیاری از مقوله‌ها و توضیح‌های علمی آشنایی نداشتند.
توصیه‌هایی که امروزه و پس از گذشت بیش از ۱۴۰۰ سال از بیان آن‌ها، کم‌کم علت‌های آن‌ها مشخص می‌شود. هرچند بدون دانستن علت آن‌ها هم، می‌توانیم از آن‌ها به‌عنوان برنامه‌ای جامع برای حفظ سلامت جسمی و روحی و اخلاقی‌مان کمک بگیریم، برای نمونه در کتاب اطعمه و اشربه امام‌خمینی (ره) دراین‌باره می‌خوانیم.
رسول گرامی اسلام (ص):
بر شما لازم است که از زیت (روغن زیتون یا هرگونه روغن مایع دیگر) استفاده کنید، زیرا صفرا را از بین مى‌برد و اخلاق انسان را نیکو مى‌کند یا «به» قلب را تقویت و ترسو را شجاع مى‌کند.
امام صادق (ع):
کسى که دوست دارد خشم او کم شود، گوشت درّاج (نوعی پرنده کوچک شبیه کبک) را بخورد یا خداوند خوردن خون را حرام کرده است، چون سبب جنون و سنگدلى و کمبود رأفت و مهربانى مى‌شود.
رسول گرامی اسلام (ص):
غذاى اضافى سه پیامد سوء دارد: قساوت مى‌آورد، انسان را در انجام عبادت و طاعت تنبل مى‌کند و گوش شنوا را در برابر موعظه از او مى‌گیرد.
اگر به موضوع گزارش امروزمان علاقه‌مند شدید و می‌خواهید اطلاعاتتان را دراین‌باره افزایش دهید، حتما چند کتاب با موضوع تأثیر غذا بر اخلاق پیدا و مطالعه کنید. کتاب «تأثیر تغذیه بر اخلاق» تألیف رحمت پوریزدی و
«اطعمه و اشربه» تألیف فرحناز زندی زند، از این جنس کتاب‌هاست که ما خواندن آن‌ها را به شما توصیه می‌کنیم.
مؤلف در این کتاب‌ها به‌مرور احادیث و روایات ائمه‌اطهار (ع) درباره اثر خورد و خوراک‌ها بر روحیات انسان و رفتار او می‌پردازد. برای نمونه در کتاب تأثیر تغذیه بر اخلاق در حدیثی به نقل از امیرمؤمنان‌علی (ع) می‌خوانیم: «مَنْ تَرَکَ اللَّحْمَ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً سَاءَ خُلُقُهُ؛ کسی که چهل‌روز گوشت را ترک کند، اخلاق او بد می‌شود.» یا در حدیث دیگری از رسول گرامی اسلام (ص) می‌خوانیم: «طَعَامُ السَّخِیِ دَوَاءٌ وَ طَعَامُ الشَّحِیحِ دَاءٌ؛ غذای آدم سخاوتمند برای انسان دوا و شفاست و غذای آدم خسیس، درد و مرض است.»