زمین‌های رها و بدون‌استفاده آستان‌قدس در منطقه ۶ مشهد مشکلات بسیاری را برای شهروندان به وجود آورده است
سعیده ساجدی نیا - وجود اراضی رها شده آستان قدس در مناطق حاشیه‌ای، در مقابل کمبود فضا‌های تفریحی و ورزشی قصه قدیمی حاشیه شهر مشهد است که گاهی با پیشنهاد برخی مسئولان شهرداری مبنی بر تبدیل موقت اراضی به فضا‌های تفریحی سر این قصه دوباره باز می‌شود، اما ظاهرا هنوز «کلاغ این قصه‌ها به به خانه‌اش نرسیده و این در حالی است که در هر محله‌ای که این دیوار‌ها قرار دارد، پا می‌گذاریم و پیگیر مشکلات مردم می‌شویم، اولین و مهمترین دغدغه اهالی برداشتن این دیوار‌ها به دلیل درد و رنجی که برایشان رقم زده، هست. منطقه ۶ شهرداری مشهد که بیشترین آمار حاشیه‌نشینی را به خود اختصاص داده است درعین‌حال از جمله محدوده‌هایی است که تعداد زیادی از زمین‌های بدون استفاده آستان قدس در آن قرار دارد. این مسئله در ناحیه ۲ این منطقه از شهرداری نیز شدت بیشتری دارد. محدوده‌ای که با فقر سرانه فضای سبز به نسبت جمعیت و در سایه این کم‌توجهی با افزایش آسیب‌ها و بزه اجتماعی مواجه است. به همین دلیل یک روز با رئیس ناحیه ۲ شهرداری منطقه ۶ همراه می‌شویم و از زمین‌های بدون استفاده آستان قدس بازدید می‌کنیم که همگی به محل امن افراد معتاد و کارتن‌خواب تبدیل شده‌اند.
معبر ۴۴ متری را باز کنید
به محدوده بولوار بصیرت نزدیک می‌شویم که فاز نخست آن سال ۹۶ به بهره‌برداری رسیده است. مسیری که پیش از این بن‌بست بوده و حالا به همت مدیریت‌شهری بازگشایی شده است. اما این مسیر تازه آغاز راه است و هنوز نیاز است معبری به این فضا اضافه شود تا برخی مشکلات موجود ازجمله ترافیک سرسام‌آور کمی سبک‌تر شود. دیوار‌های اراضی ۲۷ هکتاری آستان قدس در انتهای بولوار بصیرت به چشم می‌خورد و مشکلی که در این میان وجود دارد، این است که این معبر از داخل این اراضی می‌گذرد. معبری که اهالی و کسبه به بازگشایی آن اصرار دارند و می‌گویند: در صورت اجرا و بهره‌برداری، کاهش بار ترافیکی بولوار حر، کاهش زمان سفر شهروندان و مصرف سوخت و رشد اقتصادی را در پی خواهد داشت و خدمت بزرگی به مردم می‌شود.
وعده‌های بی‌سرانجام
در ادامه مسیر به سمت مهریز می‌رویم، به سمت یکی دیگر از زمین‌های آستان قدس به مساحت ۳.۹ هکتار که از یک‌طرف به مهریز ۲۳ و از طرف دیگر به شهید معقول ۴۲ می‌رسد و کاربری مختلفی آموزشی، درمانی، ورزشی و...) برای آن پیش‌بینی شده است. ساکنان این محدوده نیز از برخی بی‌توجهی‌ها گله دارند. مادر جوانی که در حال بردن دخترانش به مدرسه است، می‌گوید: اینجا نه فضای آموزشی درستی داریم و نه یک مرکز درمانی! این در حالی است که بار‌ها شاهد بوده‌ایم مسئولان مختلف از شهرداری، مجلس و حتی آستان قدس برای بازدید از این اراضی آمده‌اند و وعده و وعید‌هایی به اهالی مهریز داده‌اند، اما در نهایت چیزی جز چشم‌انتظاری عاید ما و بچه‌هایمان نشده است. به عمر ما که قد نداد، خدا کند برای بچه بچه‌هایمان، این پیگیری‌ها به سرانجام برسد.
۱۳ هکتاری که پاتوق معتادان شده است
بر اساس مشکلات و دغدغه‌های ساکنان مهم‌تر از زمین مهریز، اراضی ۱۳ هکتاری آستان قدس در شهید معقول ۶۴ است که به زباله‌دانی و پاتوقی برای معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌های زن و مرد تبدیل شده است. نیاز به تاریکی شبانه نیست، حتی در روز روشن هم به‌راحتی ستون‌های برق را پله کرده‌اند و خود را به بالا و در نهایت به آن سوی دیوار‌ها می‌رسانند تا یک‌بار دیگر نشئه دورهمی را تجربه کنند. همسایگان روبهروی اراضی ۱۳ هکتاری از مشکلاتی که کارتن‌خواب‌های معتاد برایشان به‌وجود آورده‌اند، نالان‌اند و می‌گویند: روزی نیست که موقع پایین آمدن، لوازم داخل خودرو‌ها یا حتی خانه‌های اطراف را خالی نکنند. بوی تعفن زباله‌هایی که در آن طرف دیوار انباشت شده نیز مسئله آزاردهنده‌ای است که خانم‌های خانه‌دار و کودکان گزارش می‌دهند و بار‌ها رسانه‌ای هم شده است.
کاش اینجا پارک می‌شد
مقصد پایانی‌مان انتهای حر ۱۳.۶۴ است که به «آل‌رسول» معروف است. ۲ مدرسه به نام‌های «محسنین» و «امام جعفر‌صادق (ع)» همان حوالی است که به گفته اهالی ۷۰۰ تا ۸۰۰ دانش‌آموز در ۲ شیفت این مدارس مشغول به تحصیل‌اند و در این میان حدود ۱۴ هزار مترمربع از زمین‌های آستان قدس هم بلوکه‌گذاری شده است که بیشتر محلی امن برای معتادان بی‌خانمان شده و جز ناامنی حاصلی برای زن و بچه مردم نداشته است. روی دیوار‌های ملک چسبیده به آن نوشته شده است: «با دستور مقام قضایی ناحیه مقاومت سپاه مسلم و به دلیل توزیع موادمخدر پلمب شد.»
از روزنه‌ای به داخل اراضی سرک می‌کشیم. چادری برپاست و مرد جوان ژولیده‌ای در گوشه‌ای از دیوار در حال مصرف مواد است. در حال بازدید از داخل اراضی و پشت بلوکه‌های بلندقامت هستیم که پسربچه‌ای جلو می‌آید و با خوش‌حالی می‌گوید: بالأخره قرار است اینجا پارک بشود؟
زمین با کاربری مصوب فضای سبز نداریم
برای پیگیری مسائل مطرح‌شده و گله‌های ساکنان حاشیه شهر به سراغ معاون املاک و اراضی آستان قدس می‌رویم. مرتضی حقیقی صحبت‌های خود را با این توضیح شروع می‌کند که «مردم بدون در نظر گرفتن ضوابط و مقررات شهری و حقوق موقوفه، اراضی را تقسیم و تفکیک و بین خودشان به صورت قولنامه‌ای خرید‌وفروش و شروع به ساخت‌و‌ساز کرده‌اند. به این ترتیب هیچ‌یک از خانه‌های این محدوده سند ندارد و این واحد‌های قولنامه‌ای بر روی زمین‌های تصرفی بنا شده‌اند. برای حل این مسئله مساعدت‌هایی قائل شدیم و ۷۰ درصد حق تقدیمی را مشمول بخشودگی کردیم، یعنی گفتیم برای سند خانه‌ها اقدام کنند و ۷۰ درصد قیمت زمین مورد بخشش و باقی را ۱۰ ساله پرداخت کنند که الان ۳ سال از این بخش‌نامه گذشته و تنها ۷ سال باقی‌مانده است.»
او ادامه می‌دهد: وقتی شهروندان بدون در نظر گرفتن الگو‌های شهرداری ساخته‌اند، بی‌تردید در چنین فضایی بوستان و فضای تفریحی در نمی‌آید و مقصر اصلی کسانی هستند که بدون ضوابط شهری اقدام به تصرف پلاک‌ها، سپس قطعه‌بندی آن‌ها کرده و ساخته‌اند. بااینحال برای حل مشکلات مردم، آستان قدس رضوی ۲، ۳ کار مهم انجام داد. بعد از خیابان حر ۳۱، زمین بوستان رجا به طور کامل مربوط به آستان قدس بود که در اختیار شهرداری قرار داده شد. یکی از مجهزترین مجموعه‌های آبی مشهد، استخر آستان قدس، روبهروی حر ۶۶ احداث و همچنین فضای سبز شهرک انصار شکل گرفته است، یعنی هرچه را داخل بافت خالی دارای کاربری فضای سبز بوده است با هماهنگی مدیریت شهری در اختیار قرار داده‌ایم و دیگر زمینی وجود ندارد که به فضای سبز اختصاص یابد.
مسئله دیگری که معاون املاک و اراضی آستان قدس اشاره می‌کند، این است: طبق توافق‌هایی که با شهرداری داشتیم، هر‌جا که کاربری مصوب اولیه آن (نه کاربری مصوبی که بعد‌ها تغییر داده باشند) فضای سبز بوده با قید پرداخت مال‌الاجاره موقوفه در اختیار مدیریت شهری قرار گرفته است.
حقیقی با بیان اینکه «در بخشی از شهرک شهید رجایی، ۵ هکتار زمین برای ساخت بیمارستان اختصاص یافت که علوم‌پزشکی استفاده نکرد»، می‌گوید: کل شهرک رجایی، ۲۴۰ هکتار است و یکی از اراضی آستان قدس که مورد پیگیری قرار گرفته در خیابان شهیدمعقول حدود ۱۳ هکتار است و دور آن را دیوارکشی کردیم. حالا اینکه برخی معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌ها از دیوار بالا می‌روند، یا مردم زباله‌هایشان را می‌ریزند تقصیر ما نیست. بااینحال اگر مدیریت شهری پیش‌قدم شود و پای کار بیاید و طرحی برای اجرای فضای سبز داشته باشد، به شرط اینکه کاربری مصوب اولیه آن در کمیسیون ماده ۵ همین باشد، مساعدت لازم صورت می‌گیرد و شهرداری باید حقوقات موقوفه را پرداخت و بعد اجرا کند.
به گفته او، هنوز طرح تفصیلی پهنه شهر مشهد ابلاغ نشده و به همین دلیل کاربری برخی زمین‌ها مشخص نیست.
معاون املاک و اراضی آستان قدس توضیحاتش درباره اراضی مورد بحث را این‌گونه به پایان می‌برد: ۴۳ درصد عرصه مشهد که اکنون توسعه پیدا کرده، موقوفه بوده است. تمام خیابان‌های بولوار احمدآباد، آزادشهر، سجاد و... بوستان ملت، کوهسنگی، دانشگاه فردوسی، فرودگاه و... موقوفه بوده که در اختیار ارگان‌های خدماتی یا آموزشی قرار گرفته است. برای نمونه معابری که به صورت رایگان در اختیار شهرداری مشهد قرار داده‌ایم، حالا شهرداری در قالب طرح الیت و یا اخذ عوارض از مغازه‌دارانی که بخشی از پیاده‌رو‌ها را میز و صندلی گذاشته‌اند، برای خودش درآمدزایی می‌کند.
پیگیری‌های منطقه ۶ درباره اراضی آستان قدس
رئیس اداره ناحیه ۲ که در این بازدید همراهی‌مان کرده بود درباره مشکلات بولوار بصریت واقع در حاشیه بزرگراه شهید بابانظر، می‌گوید: فاز نخست بولوار بصیرت سال ۹۶ به بهره‌برداری رسیده است. از سال ۹۶ تا‌کنون به دنبال افتتاح بولوار بصیرت چندین بار مکاتبه و پیگیری کردیم تا بخشی از اراضی ۲۷ هکتاری آستان قدس که در انتهای بولوار قرار دارد و کاربری مصوب آن معبری معروف به ۴۴ متری برابر با ۲۰ هزار مترمربع است به شهرداری واگذار شود. اما پاسخ مکاتبات در نهایت به اینجا ختم شد: «برای آماده‌سازی قطعات مشاور گرفته شده است، اما چنانچه برای مدیریت شهری ضرورت دارد، مبلغ ۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان به آستان قدس بپردازد تا قطعه مورد نظر در اختیار قرار گیرد.»
به گفته نجاری‌مقدم، این نرخ‌گذاری مربوط به سال ۹۶ است، در‌حالی‌که باید ۲ درصد حق تقدیمی محاسبه و به آستان قدس پرداخت شود و علاوه بر آن زیرسازی و جدول‌گذاری را نیز باید این نهاد انجام دهد و تنها آسفالت معبر با شهرداری بود. بااینحال زیرسازی و جدول‌گذاری را هم گفتیم شهرداری برعهده می‌گیرد و آستان قدس تنها زمین را واگذار می‌کند که البته تا این لحظه محقق نشده است.
مکاتبات بدون پاسخ
او همچنین درباره یکی دیگر از زمین‌های آستان قدس به مساحت ۹/۳ هکتار در مهریز می‌گوید: طبق اظهارنظر کارشناسی مشاور باتوجه به کم‌عرض بودن معابر و شبکه عنکبوتی این محدوده و فقر فضای سبز پیشنهاد داده شده است که این زمین به طور کامل به فضای سبز اختصاص داده شود. در این‌باره نیز مکاتباتی انجام شده، اما هنوز پاسخی دریافت نشده است.
اعلام همکاری با شرایط خاص
نجاری‌مقدم در ادامه به اراضی ۱۳ هکتاری آستان قدس در شهید معقول ۶۴ اشاره می‌کند که به زباله‌دانی و پاتوقی برای معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌های زن و مرد تبدیل شده است. به گفته او هزینه احداث هر مترمربع فضای سبز در این اراضی نزدیک به ۱۵۰ هزار تومان برآورد شده، یعنی ۱۳ هکتار حدود ۳۸ میلیارد تومان بار مالی به شهرداری تحمیل می‌کند و این در حالی است که هیچ سودی عاید مدیریت شهری نمی‌شود. حتی پیگیری‌های ما پس از بازدید مسئولان عالی‌رتبه آستان قدس پاسخ روشنی نداشت و در نهایت بیان کردند: ما حاضر به همکاری هستیم، به شرط حفظ منافع آستان قدس!
همچنین در گذشته، توافق‌نامه‌ای بین آستان قدس و شهرداری و شورای شهر منعقد شده است مبنی بر اینکه هر جایی زمین با کاربری مصوب وجود دارد، آستان قدس آن‌ها را در اختیار شهرداری قرار دهد، اما با ۲ درصد حق تقدیمی. این در حالی است که اگر به عنوان شخص حقیقی بخواهیم زمین از آستان قدس بخریم، باید هر چه کارشناس دادگستری نرخ‌گذاری کرد، نصف قیمت زمین را پرداخت کنیم تا اجاره خط و در نهایت سند صادر و در ادامه اجاره خط سالیانه هم باید داده شود. اما برای زمین‌هایی که کاربری عمومی دارد و قرار است معبر، فضای سبز و... اجرا شود، دیگر نصف مبلغ زمین نیست، بلکه ۲ درصد حق تقدیمی محاسبه می‌شود، زیرا مدیریت شهری از این پروژه‌ها نه تنها انتفاعی نمی‌برد بلکه هزینه‌های میلیاردی احداث و نگهداری را نیز باید متقبل شود و در چنین مواردی صرفا ارائه خدمات صورت می‌گیرد.
حق زارعان را بدهید، زمین در اختیار شما!
نجاری‌مقدم همچنین در باره زمین انتهای حر ۱۳.۶۴ که به «آل‌رسول» معروف است می‌گوید: کاربری مصوب این اراضی هم فضای سبز بوده، اما ماجرای پشت پرده آن از این قرار است: اراضی پیش از این مزروعی و برای کشاورزان بوده است و بعد از تصرف سایر زمین‌ها و ساخت‌و‌ساز، این قطعه مانده است حتی بنر هم زدیم و اعلام کردیم در این اراضی قرار است فضای سبز اجرا شود و اگر اعتراضی دارد، مطرح کند! به گفته او بر اساس قانونی که در آستان قدس وجود دارد، اراضی‌ای که زارع روی آن کار می‌کرده است مشمول ۲ حالت می‌شود: یا باید زارع ۵۰ درصد زمین را به آستان قدس بدهد و به این ترتیب بابت ۵۰ درصد دیگر به او سند می‌دهند، یا اگر آستان قدس زمین را لازم دارد، باید به قیمت کارشناسی رسمی دادگستری، هزینه ۵۰ درصد زمین را به زارع بدهد و تمام زمین را تملک کند. در چنین شرایطی آستان قدس در واکنش به پیگیری مدیریت شهری بیان کرد: ۲ درصد حق تقدیمی اراضی به اضافه بدهی زارعان را شهرداری بپردازد و فضای سبز اجرا شود. یعنی قیمت ۵۰ درصد زمین ۱۴ هزار مترمربعی را طبق نرخ کارشناسی، شهرداری بدهد. بااینحال حتی شهردار این پیشنهاد را داد که «آستان قدس کافی است ۴۰۰۰ مترمربع از این اراضی را در اختیار مدیریت شهری قرار دهد تا یک بوستان کوچک برای اهالی اینجا که اغلب فاقد هویت‌اند احداث کند و ۱۰ هزار متر باقی‌مانده را با پیگیری در کمیسیون ماده ۵ به کاربری مسکونی تغییر می‌دهیم که ارزش آن بیشتر شود»، اما باز هم نپذیرفتند.