علیرضا ظهیری | شهرآرانیوز؛ فضای سبز در کوچه پس‌کوچه‌های شهر نقش تأثیرگذار و انکارناپذیری در ارتقای کیفیت زندگی شهری دارد، به‌ویژه در دهه‌های اخیر که در کلان‌شهر‌هایی مانند مشهد با گسترش زندگی آپارتمانی وجود بوستان‌های بزرگ شهری و فضا‌های سبز محلی به افزایش نشاط شهروندان کمک بزرگی می‌کند.
از این رو در سال‌های گذشته و هم‌زمان با گسترش زندگی آپارتمان‌نشینی در شهر مشهد، گسترش بوستان‌ها و فضای سبز شهری در دستورکار شهرداری به‌عنوان نهاد متولی توسعه فضای سبز شهری بوده است و اکنون با برنامه‌ریزی ویژه در این حوزه سرانه فضای سبز شهرمان به نوزده مترمربع رسیده است که از این نظر شهر مشهد وضعیت به‌مراتب بهتری از دیگر شهر‌های ایران دارد، اما پراکندگی نامناسب فضای سبز در مناطق مختلف سبب شده است تا برخی محلات و منطقه‌ها سرانه کمتری نسبت به دیگرمناطق داشته باشند.
از‌این رو حسین مختاری که در این دوره مدیریت‌شهری مدیرعاملی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد را برعهده گرفته است، در گفت‌وگویی با شهرآرا بر لزوم توزیع مناسب فضای سبز شهری در این دوره تأکید می‌کند. در ادامه، گفت‌وگوی شهرآرا با این مدیر شهری را از نظر می‌گذرانید.
شهر مشهد از نظر فضای سبز و سرانه فضای سبز در سطح کلان‌شهر‌های کشور مقام خوبی دارد و به‌نوعی می‌توان گفت که مشهد یکی از شهر‌های الگو در این حوزه و یک نمونه ویژه در کشور است و دیگرشهر‌های کشور پس از مشهد هستند. با توجه به جمعیت ۳.۵ میلیون‌نفری شهر مشهد و وجود ۶۴۰۰ هکتار فضای سبز شهری با احتساب کمربند سبز و فضا‌های سبز مربوط به آیلند‌ها که در اختیار شهرداری است، سرانه فضای سبز نوزده مترمربع است، اما اگر سرانه فضای سبز را با افزودن باغ‌های این شهر محاسبه کنیم، این عدد به‌ازای هر نفر به حدود سی مترمربع می‌رسد.
در کلان‌شهر مشهد درمجموع ۶۹۰ بوستان در مقیاس محلی، منطقه‌ای و شهری وجود دارد که بوستان‌هایی مانند بوستان وکیل‌آباد، کوهسنگی و ملت در زمره بوستان‌های بزرگ شهر به شمار می‌آیند. مدیریت‌شهری همیشه سعی کرده است در موضوع فضای سبز علاوه بر استفاده از روش‌های نوین، به‌روز عمل کند. از این رو در سال‌های گذشته ایجاد بوستان‌های موضوعی و آموزشی هم در دستورکار قرار گرفته است. در این دوره نیز با توجه به سیاست‌های مدیریت‌شهری، تجهیز بوستان‌های شهر به وسایل بازی کودکان دارای نیاز‌های ویژه را در دستورکار داشته‌ایم و اکنون چندین بوستان شهرمان برای حضور افراد دارای معلولیت تجهیز شده است. همچنین اکنون سیزده بوستان و سایت فعال ویژه بانوان در بوستان‌های مشهد وجود دارد و دو سایت ویژه بانوان بوستان‌های وکیل‌آباد و کوهسنگی در حال ساخت است.
در مناطقی که قیمت زمین زیاد است، استفاده از روش‌های نوین مانند باغ‌بام می‌تواند بخشی از مشکل کمبود سرانه فضای سبز را حل کند، اما موضوع کمبود فضای سبز در حاشیه شهر مشهد هم به‌شدت احساس می‌شود. در این راستا ردیف‌بودجه‌ای برای تملک زمین در راستای گسترش فضای سبز در مناطق حاشیه شهر مشهد گذاشته شده که این عدد امسال حدود ۱۰۰ میلیارد تومان است.
در شهر مشهد حدود ۴۷۰ هکتار سطح کاشته‌شده چمن است. دو ماه پیش وزارت کشور در ابلاغیه‌ای اعلام کرد که در شهر‌های مختلف از گونه‌های گیاهی بومی و کم‌آب استفاده و موضوع پساب باید برای آبیاری جدی دیده شود. در این ابلاغیه به موضوع ممنوعیت کشت چمن نیز اشاره شده است. استنباط بنده از این ابلاغیه این است که کاشت چمن درمجموع ممنوع نیست. زیرا اکنون چمن‌های کم‌نهاده که نیاز به آبیاری زیاد ندارد، وجود دارد و البته باید به این نکته هم توجه کرد که چمن جزو زیبایی بوستان به شمار می‌رود و نمی‌توان کاشت آن را ممنوع کرد. برای همین در این زمینه می‌توان گفت که ما نباید سطح کاشت چمن را از میزان کنونی افزایش دهیم؛ بنابراین می‌توان چمن را از قسمت‌های غیرضرور مانند آیلند‌ها حذف کرد و در قسمت‌های دیگری که منظر زیباتر ایجاد می‌کند، بکاریم.
در این راستا و در گام نخست بر مبنای نیازسنجی ۲۲ هکتار از سطوح چمن‌کاری را کم خواهیم کرد و از گونه‌های جایگزین زیبا در این قسمت‌ها استفاده خواهیم کرد. همچنین روی گونه‌های مختلف کم‌نهاده مانند گونه‌های درخت و درختچه‌ای متناسب با اقلیم شهر مشهد کار شده و دفترچه‌ای از این گونه‌ها آماده شده است که به مناطق ارسال کرده‌ایم و سازمان پارک‌ها نیز در حال تکثیر این گونه‌ها در شهر است. براساس این دفترچه، هشتاد گونه درخت و درختچه متناسب با اقلیم شهر مشهد آماده شده است که بیشتر این گونه‌ها بذر ندارد. زیرا یکی از راه‌های کاهش مصرف آب در فضای سبز شهری، استفاده از گونه‌هایی است که نیاز به بذر ندارد و این گونه‌ها به‌تدریج جایگزین دیگرگونه‌ها در شهر می‌شود.
سیاست‌های ما برای استقبال از بهار ۱۴۰۲ روی دو موضوع تأمین گونه‌های گیاهی و طراحی و ساخت المان‌های گل و فضاآرایی است. با توجه به محدودیت منابع آبی به‌جای ۱۸ میلیون بوته گل کاشته‌شده در بهار ۱۴۰۱، تعداد ۱۵ میلیون بوته گل کاشته خواهد شد. سعی میکنیم این کاهش عددی با کیفی‌ترشدن اقدامات پوشش داده شود.
همچنین در موضوع المان‌ها، جشنواره گلستان را برگزار کردیم که درمجموع ۶۲۰ اثر به دبیرخانه این جشنواره ارسال شد و پس از انجام دو مرحله داوری ۴۸ اثر از بین آثار ارسال‌شده انتخاب شده است. البته با توجه به اینکه شعار دوره ششم شورای اسلامی شهر مشهد و این دوره مدیریت‌شهری «مشهد؛ جهان‌شهر برکت و کرامت» است، سعی شده است در المان‌ها به‌نوعی موضوع برکت و کرامت لحاظ شود.
کمیسیون ماده ۷ مسئول رسیدگی به تخلفات مربوط به قطع درختان است. در شش‌ماهه امسال ۴۳۰ تخلف در این کمیسیون ثبت شده که بیشتر این تخلفات از مناطق ارسال شده است. این عدد نسبت به مدت مشابه پارسال ۲۰ درصد افزایش داشته است. زیرا آمار مربوط به شش‌ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ عدد ۳۶۶ تخلف ارسالی به این کمیسیون را نشان می‌دهد. همه پرونده‌های ارسالی به کمیسیون ماده ۷ بررسی و برای آن‌ها رأی صادر می‌شود.
تیرماه امسال نخستین‌بار اجازه ورود به پادگان را پیدا کردیم و در آن زمان با توجه به اینکه فضای پارکی پادگان استاندارد‌های لازم را از نظر شهری نداشت، در مدت ۲۵ روز با استفاده از ظرفیت زیاد توان کارگری و تجهیزاتمان سامان‌دهی اولیه این منطقه انجام شد. پس از بازگشایی معابر داخل پادگان، مرحله بعدی اقدامات ما در این بوستان آغاز شد و اجرای شبکه روشنایی و نصب مبلمان شهری و سطل زباله در دستورکار قرار گرفت. هم‌زمان مشاور طرح نیز در حال طراحی بوستان است و تا امروز نزدیک ۲۰ میلیارد تومان برای برخی فعالیت‌ها در بوستان جهان‌شهر هزینه شده است و با توجه به اقدامات صورت‌گرفته اکنون پارک جهان‌شهر آماده بهره‌برداری عموم است. به‌زودی فنس‌ها برداشته می‌شود تا مردم بتوانند از این فضا بهره‌مند شوند.
بله، موضوع اتصال بوستان جهان‌شهر به کمربند جنوبی یکی از مواردی است که مشاور طرح روی آن کار می‌کند تا بتوان به بهترین گزینه برای ارتباط این دو فضا به هم رسید.
از نظر گستردگی فضای سبز در بین مناطق رتبه نخست مربوط به منطقه ۹ با ۲۹ میلیون‌و ۱۱۵ هزارو ۸۶۸ مترمربع و منطقه ۷ با ۱۳ میلیون‌و ۸۷۹ هزارو ۸۳۸ مترمربع است، اما منطقه ثامن با ۱۶۴ هزارو ۵۲۷ مترمربع و منطقه یک با ۶۹۸ هزارو ۵۰۱ مترمربع کمترین میزان فضای سبز را از نظر گستردگی دارند. همچنین مناطق ۲ و یک به‌ترتیب با ۴.۲۴ و ۴.۴۶ مترمربع کمترین سرانه فضای سبز را دارند و مناطق ۹ و ۸ نیز به‌ترتیب با ۸۱.۱۴ و ۶۱.۲۱ مترمربع بیشترین سرانه فضای سبز را دارند.
دلیل اینکه سرانه و گستردگی فضای سبز بین مناطق شهری تفاوت دارد، علاوه بر تأثیر ایجاد کمربند سبز جنوبی در مناطق ۹ و ۷ باید به این مسئله اذعان کرد که در چهل سال گذشته موضوع ایجاد فضای سبز به شکل جدی مطرح بوده است؛ اماهمچنین عدالت توزیعی مدنظر نبوده و فقط رسیدن به سرانه مدنظر مدیران و طراحان بوده است. به همین دلیل در شهر مشهد عدالت توزیعی فضای سبز شهری مناسب نیست.
البته با توجه به اینکه در شهری مانند مشهد بسیاری از زمین‌ها موقوفه و متعلق به آستان قدس رضوی است، هر زمان که امکان ایجاد فضای سبز در زمینی وجود داشته، بدون توجه به اولویت‌ها، این کار انجام شده است. به‌عنوان نمونه سرانه فضای سبز در منطقه یک کم است، اما قیمت زمین در این منطقه زیاد است و البته بوستان‌های بزرگی مانند کوهسنگی در همسایگی این منطقه هستند و به‌تازگی هم با بازگشایی پادگان حدود پنجاه هکتار به گستردگی فضای سبز مشهد افزوده شد. این فضا که با نام بوستان جهان‌شهر شهرت یافته است، در همسایگی منطقه یک است.
در موضوع بوستان جهان‌شهر با توجه به اینکه هنوز اقدامات زیرسازی در این بوستان در حال انجام است، جزو موارد توسعه‌ای محسوب نمی‌شود و در این بوستان در مرحله نخست درصددیم که مردم بتوانند به آن وارد شوند. اکنون این فضا حالت جنگلی دارد، درصورتی‌که برای استفاده عموم این فضا باید به پارک جنگلی تبدیل شود. اما امسال توانسته‌ایم فضای سبز را سیصد هکتار گسترش دهیم که ۲۶۰ هکتار این توسعه مربوط به کمربند سبز و ۴۰ هکتار مربوط به گسترش بوستان‌های محلی و دیگر موارد بوده است.
پیشنهاد‌ها برای موضوع فضای سبز و گنجاندن آن در بودجه سال ۱۴۰۲ شهرداری در حال تهیه است، اما با توجه به اینکه منابع آبی بسیار محدود است، باید به‌جای توسعه فضای سبز، به فکر ارتقا باشیم و اقداماتی را مانند فضای سبز به‌صورت باغ‌بام در دستورکار داشته باشیم. همچنین بخش زیادی از اعتبارات باید به سمت تأمین منابع آبی از طریق پساب برود. زیرا ساخت تصفیه‌خانه بسیار هزینه‌بر است.
امسال حدود ۲۵۰ هکتار توسعه در کمربند جنوبی انجام شده است. درمجموع کمربند جنوبی حدود ۳۲۰۰ هکتار بوده که عملیات درخت‌کاری در همه این پهنه انجام شده است. البته وسعت کمربند جنوبی از نظر قانونی ۲۹ هزار هکتار است، اما در همه این پهنه قرار نیست کاربری فضای سبز شکل گیرد.
نخستین گام فرایند جداسازی شبکه آب آشامیدنی از آب خام در سال ۱۳۹۳ برداشته شد. این شبکه دارای سه زیرشبکه است. شبکه اول آن مربوط به رینگ سرتاسری دور شهر، شبکه دوم مربوط به رینگ پیرامونی و درنهایت شبکه سوم، یک شبکه مویرگی برای توزیع آب در بوستان‌هاست. همچنین پنج ایستگاه پمپاژ مانند ایستگاه‌های پارک بهشت و میدان نمایشگاه ایجاد شده است و اکنون عملیات جداسازی شبکه آب آشامیدنی از آب خام دارای پیشرفت فیزیکی ۵۰ درصدی است.
در این راستا مناطق ۱۰ و ۱۲ شهرداری از شبکه بهره‌مند شده‌اند و آبیاری فضای سبز مناطق ۹ و ۱۱ نیز با استفاده از این شبکه در دست اقدام است. همچنین در مناطق ۳ و ۴ انشعاباتی داریم. این شبکه اکنون دارای ۱۶۰ کیلومتر شبکه خطوط اصلی و نیمه‌اصلی است و امسال نیز توانسته‌ایم ۸.۵ کیلومتر به این شبکه اضافه کنیم.
درمجموع برای ساخت شبکه جداسازی رقمی بیش از ۲ هزارمیلیارد تومان نیاز در نظر گرفت شده که این عدد زیاد است. برای همین هرسال و به اندازه اعتباراتی که در نظر گرفته می‌شود، توسعه این شبکه در دستورکار ماست.
هم‌اکنون چهار خودرو امدادگیاه در شهر فعال است و نخستین‌بار در کشور نیز کلینیک مشاوره و نگهداری از گیاهان در بوستان وفا افتتاح شد. امدادگیاه و کلینیک مشاوره گیاه پازل‌های تکمیل‌کننده هم برای آگاهی‌بخشی به مردم در زمینه نگهداری از گیاهان است و این بستر‌ها خدمات را مانند مشاوره در نگهداری از گیاهان به‌ویژه گیاهان آموزشی، مراجعه به محل برای سم‌پاشی و در صورت لزوم تقویت درختان را انجام می‌دهند. همچنین شهروندان با مراجعه به کلینیک مشاوره گیاه می‌توانند در دوره‌های آموزشی شرکت کنند و تجربه‌هایشان را به اشتراک بگذارند. در راستای توسعه در این بخش کلینیک دوم مشاوره و نگهداری از گیاهان در بوستان نیلوفر مشهد در حال ساخت است و برنامه ما این است که هر دو یا سه منطقه یک کلینیک داشته باشند.
باغ خاطره و باغ زندگی که در کمربند سبز و بوستان بهار ایجاد شده‌اند، دو باغ تعاملی ما هستند. در باغ زندگی که در بوستان بهار واقع شده است، درختی برای متولدان و زوج‌هایی که درخواست دارند، توسط خود مردم کاشته می‌شود تا خاطره‌ای از بهترین روز‌های زندگی افراد در این بوستان شکل گیرد و پلاکی به نام آن‌ها روی درخت نصب می‌شود. همچنین باغ خاطره که واقع درکمربند سبز است، مربوط به گرامیداشت یاد درگذشتگان است و خانواده‌ها به یاد درگذشتگانشان پس از انجام مراحل ثبت‌نام، درختی را به نام فرد درگذشته می‌کارند و درخت به نام متوفی پلاک‌گذاری می‌شود. درمجموع تا امروز ۱۶۰۰ درخت در باغ‌های خاطره و زندگی به نام افراد مختلف پلاک‌گذاری شده است.