معصومه متین‌نژاد | شهرآرانیوز؛ «جااااااانم! قربونت بشم؛ منو صدا زدی؟»، «ها! چی می‌گی؟ دارم می‌شنوم.» و «چیه باز؛ چی می‌خوای؛ صدا‌ت رو انداختی تو سرت؟» این‌ها سه پاسخ متفاوت به یک موقعیت یکسان از «صدا زدن» است که صدالبته لحن و نوع واژه‌هایی که طرف اول گفتگو انتخاب می‌کند هم در آن‌ها متفاوت است.
درباره بار عاطفی و معنایی واژه‌ها صحبت می‌کنیم. واژه‌هایی که روزانه بار‌ها از آن‌ها استفاده می‌کنیم، بدون آنکه متوجه اثر مثبت یا مخرب آن‌ها بر یکدیگر باشیم. دربین همه جمله‌ها و عباراتی که روزانه در بینمان ردوبدل می‌شود، «صدا زدن»ها چه با نام و چه با القاب، پرکاربردترین واژه‌هایی هستند که ما از آن‌ها استفاده می‌کنیم؛ بنابراین خیلی مهم است که نگاه آگاهانه‌تری به این مسئله داشته باشیم و از اثری که برکیفیت تعاملات روزانه‌مان دارد، مطلع باشیم. موضوعی که امروز می‌خواهیم با کمک دکتر زهره معینی، روان‌شناس و مشاور خانواده، درباره آن قدری بیشتر با هم حرف بزنیم.
««بفرما»، «بشین» و «بتمرگ»»؛ مثال رایجی است از اهمیت سه واژه با بارمعنایی یکسان و بارعاطفی متفاوت که همه ما بار‌ها آن را شنیده یا از آن استفاده کرده‌ایم. «بفرما» بار عاطفی مثبتی دارد. «بشین» خنثی و «بتمرگ» منفی است؛ خلاصه اینکه نمی‌توان از هر واژه‌ای برای رساندن منظورمان به طرف مقابل استفاده کنیم، بدون آنکه همراه با آن واژه، مجموعه‌ای از احساسات و مفاهیم دیگر را هم منتقل نکنیم. به این مسئله مهم، نکته دیگری را هم باید اضافه کرد. تحقیقات پژوهشگران حوزه زبان نشان می‌دهد؛ واژه‌ها در انتقال مفاهیم تأثیر ۷ درصدی دارند و باقی‌مانده اثر یک کلام به لحن و زبان بدنمان برمی‌گردد، بنابراین مهم است که یک واژه را حتی درصورت درست استفاده‌کردن، چگونه به‌کار ببریم.
امیدواریم جزو آن دسته‌ای نباشید که اعتقاد دارند؛ محبت در دل است، نه بر زبان یا اینکه طرف مقابل خودش متوجه منظور ما می‌شود! خیلی‌ها صمیمیت را مجوزی برای استفاده از واژه‌های ناپسند در صدازدن یکدیگر می‌دانند، درحالی‌که هیچ اصل روان‌شناسی یا شرعی و اخلاقی آن را تأیید نمی‌کند. این مسئله وقتی بدون درنظرگرفتن سلسله مراتب و محیط‌های مختلف باشد، اثر بیشتری هم دارد. برای نمونه اینکه فرزندی، پدر و مادرش را با نام کوچک صدا بزند، نشانه صمیمیت و رفاقت نیست یا همان‌طور که همسرمان را در محیط‌های خصوصی صدا می‌زنیم، در برابر دیگران هم خطاب قرار دهیم.
روایت است که پیامبر گرامی اسلام (ص) تأکید بسیاری بر نیکو صدازدن یکدیگر داشتند تا آنجا که برای کودکان هم از کنیه استفاده می‌کردند تا همه یکدیگر را با القاب زیبا و محترمانه صدا بزنند. برای نمونه امیرمؤمنان‌علی (ع) حتی پیش از اینکه صاحب پسری با نام حسن شوند هم با کنیه «ابالحسن» خوانده می‌شدند. بنابراین، خیلی مهم است که هم نام نیکویی برای فرزندانمان انتخاب کنیم و هم آن‌ها را با صفت‌ها و لقب‌های پسندیده‌ای صدا بزنیم که قسمت دوم آن برای عموم مردم هم صدق می‌کند، یعنی حتی اگر کسی اسم مناسبی هم نداشت، ما او را با لقبی زیبا صدا بزنیم.
بچه‌ها در هیچ شرایطی اجازه صدازدن پدر و مادرشان با نام کوچک را ندارند و حتی استفاده از واژه تو به‌جای شما. ولی بهتر است که همیشه از صفت‌های پسندیده‌ای مانند نازنینم، قشنگم، خوب و مهربانم یا زحمتکش و قهرمانم استفاده کنیم تا حس عزیز بودن و توجه به نکات مثبت در وجودشان را به آن‌ها منتقل کنیم. یادمان باشد؛ صدا زدن پدر و مادر هم مانند همسر در محیط‌های مختلف تفاوت‌هایی باهم دارد که باید رعایت کرد، برای نمونه شما نمی‌توانید پدرتان را در محیط‌های رسمی «بابای مهربونم یا قهرمانم» صدا بزنید.
احترام‌آمیز بودن لحن و کلام در صدا زدن یا صحبت کردن با والدین بیش از هر نکته دیگری اهمیت دارد. نکته دیگر اینکه این ما هستیم که شیوه درست صحبت‌کردن فرزندانمان را با خودمان به آن‌ها می‌آموزیم، پس کسی غیر از خودمان را هم نباید دراین‌باره سرزنش کنیم.
انتخاب نام نیکو حقی است که بچه‌ها بر والدینشان دارند. این موضوع آن‌قدر اهمیت دارد که روان‌شناسان حوزه کودک و نوجوان، نام‌گذاری را یکی از مراتب فرزندپروری می‌دانند. چنانچه در دین مبین اسلام هم برانتخاب نام برای فرزند پیش از تولد و صدازدن او با آن نام در دوره جنینی تأکید شده است، برای نمونه آخرین فرزند حضرت زهرا (س) که سقط شد، محسن نام داشت. اگرچه نام‌گذاری پس از تولد با آدابی رسمی هم انجام می‌شود تا همه در جریان این اتفاق مهم قرار بگیرند.
از مسئله نام که بگذریم به بحث لقب می‌رسیم؛ صفتی که ما با آن بچه‌ها را صدا می‌زنیم و ارتباط مستقیمی با آینده آن‌ها دارد، برای نمونه وقتی شما بچه‌ای را با واژه «فضول»، «بی‌ادب» یا «خِنگ» صدا می‌زنید، افزون‌بر اینکه اعتماد به‌نفس و عزت نفس او را ازبین می‌برید، به او غیرمستقیم هم القا می‌کنید که ازنظر دیگران این ویژگی را دارد و او کم‌کم این خصلت اخلاقی را در خودش خواهد پذیرفت؛ بنابراین سعی کنیم بچه‌ها را با واژه‌هایی که حس اعتماد به نفس را در آن‌ها افزایش می‌دهد، مانند باهوش و قهرمان یا آن‌ها آن لقب را دوست دارند، مانند فرشته کوچولو یا واژه‌های احترام‌آمیزی مانند علی آقا و مریم جون صدا بزنیم. یادمان باشد برای تنبیه، هیچ‌گاه نباید دربرابر کار اشتباهی که بچه‌ها می‌کنند شخصیت آن‌ها را با استفاده از واژه‌های ناپسند زیرسؤال ببریم. این‌کار اثر تخریبی زیادی دارد و حس ناامنی و بی‌ارزش بودن را به آن‌ها منتقل می‌کند.
گفتیم که صمیمیت با بی‌ادبی، تحقیر و تمسخر متفاوت است. به اعتقاد روان‌شناسان، استفاده از لقب‌های ناپسند برای صدازدن دیگران حتی اگر دوست صمیمی‌مان باشد، بیشتر از صمیمیت و راحتی، نشان‌دهنده حس خودکم‌بینی و افکار تنگ‌نظرانه منفی است و سبب احساس حقارت و کینه در دل و بروز تنش و واکنش‌های منفی می‌شود. این موضوع آن‌قدر اهمیت دارد که خداوند در بخشی از آیه ۱۱ سوره مبارکه حجرات به صراحت ما را از آن نهی کرده‌است: «یکدیگر را مورد طعن و عیب‌جویی قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یاد نکنید. بسیار بد است که برکسی پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید و آن‌ها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند.»
نقل است که رسول گرامی اسلام (ص) وقتی عمویشان، حضرت حمزه (ع) شهید شدند، ایشان را سیدالشهدا خواندند و از مردم هم خواستند که عمویشان را با همین نام یاد کنند، یعنی نام‌ها و القاب به‌جز در زندگی پس از مرگ هم کارایی دارند و سبب حس ارزشمندی یا بی‌ارزشی در فرد می‌شوند. بنابراین، نوع صدا زدن ما، افزون‌بر حس احترام و ارزشمندی در طرف مقابل، به شخصیت او در برابر دیگران هم جایگاه و ارزش می‌دهد، پس نباید با تحقیر، تمسخر یا حتی شوخی، دوستی را با لقبی ناپسند آزرد.
جالب است که بدانید شیوه صداکردن همسر مى‌تواند در میزان ترشح هورمون‌هاى آرام‌بخش یا اضطراب‌زا در او مؤثر باشد؛ موضوع ساده‌اى که ارتباط مستقیمی با سلامت روحى و جسمى و حتى طول عمر همسران دارد؛ چراکه این خطاب قراردادن‌ها جزو پرتکرارترین واژه‌هاى زندگى مشترک محسوب مى‌شود؛ بنابراین استفاده از واژه‌هاى عاشقانه را همیشه سرلوحه زندگى مشترکتان قرار دهید. برای این منظور توجه به چند نکته ضروری است.
سعى کنید هنگام صدازدن همسرتان از کلمات مناسب و متنوع استفاده کنید که حس احترام را هم به او منتقل کند. با این‌کار اعتماد به نفس او و میزان علاقه‌اش را به خودتان هم افزایش مى‌دهید.
درست است که این‌گونه رفتار‌ها را باید از دوران عقد شروع کرد، حالا هم دیر نیست. شاید کارتان ابتدا کمى سخت باشد، ولی با چندبار تکرارکردن براى هردوتان عادى مى‌شود. بهتر است با هم قول و قرارهایى بگذارید؛ برای نمونه نباید یگدیگر را مسخره کنید یا به‌هم بخندید.
درباره واژه‌هایى که او یا خودتان احساس منفى درباره آن‌ها دارید، با هم حرف بزنید. سعى کنید از لحنى آرام و عاشقانه متناسب با موقعیت‌هاى مختلف براى بیان حرف‌ها و صدازدن همسرتان استفاده کنید. از تندتند حرف‌زدن و طوطى‌وار اداکردن این واژه‌ها هم به‌شدت بپرهیزید، چون هیچ حسى را به یکدیگر منتقل نمى‌کنید.
همسرتان در مقابل حرف‌هاى عاشقانه‌اى که به شما مى‌زند انتظار شنیدن حرف‌هاى عاشقانه هم دارد؛ پس سعى کنید هم‌زمان باهم از این واژه‌ها استفاده کنید. جواب «عزیزم»، «جانم» است، نه «هان یا چى می‌گی». این‌طورى میزان توجه هردو شما به حرف‌هایى که مى‌زنید و علاقه‌تان به ادامه رابطه کلامى با هم بیشتر می‌شود.
سعى کنید فرهنگ لغت ذهنتان را گسترده‌تر کنید و حرف‌ها و کلمات عاشقانه بیشترى را یاد بگیرید. به‌جاى ادا درآوردن هم خود واقعى‌تان باشید؛ با یک نسخه عاشقانه، نه یک مقلد بى‌احساس.
سه محیط مهم براى صداکردن همسرتان وجود دارد که باید تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند، ولی مراقب باشید که افراط و تفریط نکنید.
حساسیت‌هاى همسرتان را دراین‌باره جدى بگیرید و با او توافق کنید که در مکان‌های عمومى، محیط کار و مهمانى‌ها چگونه یکدیگر را صدا بزنید که سبب ناراحتى یا خجالت هم نشوید.
در محیط خانواده که بیشتر همسران وقت مشترک خود را در آن مى‌گذرانند، مى‌توانید فضاى رومانتیک‌ترى را براى صداکردن یکدیگر داشته‌باشید. بهتر است که دراین‌باره هم به توافق برسید، برای نمونه ممکن است که دوست داشته‌باشد با اسم دیگری جز اسم شناسنامه‌ای‌اش صدایش بکنید.
شما در این بخش کاملا آزاد هستید که از هرنوع واژه حسى و جنسى براى یکدیگر استفاده کنید حتى با چاشنى شوخى‌هاى کلامى، ولى به شرط و شروطی؛ نخست اینکه باید آن را در همان اتاق خوابتان جابگذارید. دوم آنکه با انتخاب واژه‌های درست و مناسب سبب رنجش یکدیگر نشوید.